نسبت به حق مردم که ظلم است چگونه می‌‌توانیم فتوا دهیم؟

حضرت آیت‌الله العظمی جوادی آملی در درس تفسیر قرآن خود بیان کرد: بر اساس آیه «لَا تَقْنَطُوا مِن رَّحْمَهِ اللَّهِ إِنَّ اللَّهَ یَغْفِرُ الذُّنُوبَ جَمِیعًا» خداوند همه گناهان انسان را اگر توبه کند می‌بخشد حتی شرک را چرا که بسیاری از مشرکان توبه کردند و مسلمان شدند و از آنها کسانی مانند ابوذر، مقداد و عمار تربیت شدند.

حضرت آیت‌الله جوادی آملی در ادامه سلسله جلسات درس خارج فقه خود با موضوع «ربا» روز دو‌شنبه، ۱۵ اردیبهشت ماه، بیان کرد: قاعده فقهی «الاسلام یجب ما قبله» شامل این مطلب معروف نیست که قانون عطف به ما سبق نمی‌شود چرا که این در جایی است که وقتی قانون در گذشته نبود و جدیدا قانونی وضع شده است این قانون شامل گذشته نمی‌شود همچنین در جایی که قانونی بوده است و کسی شامل این قانون نبوده و بعدا شامل این قانون شده است در اینجا نیز نمی‌توان گفت چون الان شامل این قانون است پس در گذشته بوده است و این قانون برای این فرد عطف به ماسبق و گذشته نمی‌شود. اما قانون «الاسلام یجب ما قبله» قانون الهی است و وضع شد و افراد موجود بودند حال اگر کسی بگوید کفار مکلف به فروع نیستند و وقتی مسلمان شدند مکلف به فروع می‌شوند این نظیر اطفال است که قبل از تکلیف مکلف نیستند و زمانی که مکلف می‌شوند به فروع مکلف هستند و قانون تکلیف عطف به قبل از تکلیف نمی‌شود.

وی ادامه داد: لسان «الاسلام یجب ما قبله» لسان امتنان است لسان رفع است یعنی قانونی قبلا بوده است و این افراد مشمول این قانون بودند و بر اثر ترک این قانون معصیت می‌کردند و مستحق عذاب بودند و اکنون که مسلمان شدند ذات اقدس اله منت گذاشت بر اینها و گذشته اینها را عفو کرد و این معنای این قاعده است پس هیچ ارتباطی بین این قاعده با آن مطلب معهود حقوقی که قانون عطف به ما سبق نمی‌شود وجود ندارد.

آیت‌الله جوادی بیان کرد: بعضی از عمومات و مطلقات قابل تخصیص یا تقیید نیستند مانند حق الناس اما در جریان حق خداوند هیچ قانونی نیست که قابل تخصیص نباشد چون رحمت خدای سبحان که ارحم الراحمین است نامتنهای است لذا گناه همه بت پرستان، می فروشان، بت تراشان و … را می‌بخشد و خداوند همه گناهان را می‌بخشد. دو اصل در قرآن کریم وجود دارد یکی از این دو اصل در سوره نساء آمده است که «إِنَّ اللّهَ لاَ یَغْفِرُ أَن یُشْرَکَ بِهِ وَیَغْفِرُ مَا دُونَ ذَلِکَ لِمَن یَشَاء» خداوند شرک را نمی‌آمرزد و ما دون شرک را برای هر کس که بخواهد می‌آمرزد. در اینجا سه مطلب آمده است اول اینکه خدا شرک را نمی‌‌آمرزد؛ دوم اینکه ما دون شرک را می‌آمرزد و سوم این است که هر کس را بخواهد می‌‌آمرزد.

وی افزود: اصل دوم در سوره مبارکه زمر است که خداوند می‌فرماید: «لَا تَقْنَطُوا مِن رَّحْمَهِ اللَّهِ إِنَّ اللَّهَ یَغْفِرُ الذُّنُوبَ جَمِیعًا إِنَّهُ هُوَ الْغَفُورُ الرَّحِیمُ» خداوند همه گناهان را می‌آمرزد که می‌تواند شامل شرک و غیر شرک باشد. هیچ تنافی بین این دو آیه نیست چرا که در آیه مذکور در سیاق توبه است چرا که بعد از این آیه می‌فرماید «وَ أَنِیبُوا إِلى رَبِّکُمْ وَ أَسلِمُوا لَهُ» یعنی با انابه و توبه خداوند همه گناهان را می‌آمرزد. این همه مشرکین صدر اسلام بودند که توبه کردند و مسلمان شدند یکی ابوذر شد، یکی مقداد شد، یکی عمار شد، اینها همه سابقه شرک داشتند. پس هر ملحد و مشرکی الان توبه کند و مسلمان شود خداوند تمام گناهان الحادی و شرکی او را می‌بخشید، این خدایی است که رحمت او نامتناهی است. اما آنچه که در سوره مبارکه نساء بیان شد از بی توبه‌گی است چون اگر توبه کند باید بر اساس سوره مبارک غافر با آن برخورد شود. لذا انسان اگر توبه کرد که موفق است و توبه‌اش قبول است ولی اگر توبه نکرد بین خوف و رجا است نا امید نیست، یاس نیست و معنای آن این نیست که اگر توبه نکرد حتما سوخته می‌شود کسی نمی‌داند.

این مرجع تقلید اظهار کرد: بر این اساس خداوند گناهان غیر شرکی کسانی که توبه نکرده‌اند را اگر بخواهد می‌بخشد این بخشش بر اساس مشیت الهی است که برابر حکمت اوست. امام سجاد (ع) در صحیفه سجادیه در مورد مشیت الهی می‌فرماید: «یا من لا تبدلوا حکمته الوسایل» ای خدایی که تمام کارهایت حکیمانه است و با هیچ توسلی نمی‌شود کاری کرد که بر خلاف حکمت باشد. گاهی یک فرد تبهکاری می‌میرد و یک فرزند صالحی بر جای می‌گذارد که علم را یاری می‌کند، یا شهید می‌شود، یا جامعه را نجات می‌دهد، انسان در این وضعیت نمی‌داند که خدای سبحان به برکت این فرزند از جرم پدر می‌گذرد یا نمی‌گذرد؟

وی افزود: بنابراین نسبت به گناهان و جرم‌های تکلیفی دست‌مان و زبان‌مان باز است چرا که رحمت، رحمت نامتناهی است و خدا می‌بخشد اما نسبت به حق مردم که ظلم است چگونه می‌‌توانیم فتوا دهیم و بگوییم این ظلم بخشیده شده است. جریان ربا را قرآن کریم به دو قسم تقسیم کرد که یک قسم آن حکم تکلیفی است که اگر کسی توبه کرد خدا می‌بخشد اما نسبت به حقوق مردم و مال مردمی‌که دست کسی است و نداده است ظلم است و این ظلم از عناوینی است که تخصیص پذیر و تقیید پذیر نیست. ربا چون معامله‌ی فاسدی است و وقتی که فاسد شد شخص ربا گیرنده و ربا خوار ظالم است و ظلمی‌کرده به ربا دهنده بیچاره و اما حالا ربا گیرنده توبه کرده است که در مقابل حق خدا بخشیده خواهد شد اما در قبال ظلمی‌که کرده است چه باید بکند؟ مرحوم صاحب جواهر بسیار تلاش کرد که بتواند راه حلی پیدا کند اما نتوانست مرحوم آقای قاضی از این مسئله سریعا عبور کرد. گویا مرحوم آقای خویی هم در بعضی از فتواهایش بیان کرده است که اگر کسی جاهلا ربا خورده و توبه کرده هیچ بدهکار نیست و همه اموال برای او حلال است. چند روایت در این باب بیان شده است که باید بررسی کرد که سخن صاحب جواهر صحیح است یا سخن آقای خویی. اینکه روایت می‌گوید خداوند گناهان ربا خوار را می‌بخشد اما این دلیل بر این نیست که مال حرام بخواهد برای شخص با توبه حلال شود این ظلم است.

______

شفقنا