ابوحمزه ثمالی که بود؟

ثابت بن أبی صفیه؛ مشهور به ابوحمزه ثمالی است. نام ابی صفیه(پدر ثابت)؛ دینار است که بنابراین، ثابت بن دینار؛ همان ابوحمزه ثمالی می‌باشد.

ثابت بن أبی صفیه؛ مشهور به ابوحمزه ثمالی است. نام ابی صفیه(پدر ثابت)؛ دینار است که بنابراین، ثابت بن دینار؛ همان ابوحمزه ثمالی می‌باشد.[۱]

شخصیت ابوحمزه ثمالی

ثابت بن دینار یا همان ابوحمزه ثمالی از اصحاب چهار امام بزرگوار؛ یعنی امام سجاد، امام باقر، امام صادق و امام کاظم(ع) بوده و از آنان حدیث نقل کرده است.[۲] وی از بزرگان اصحاب ائمه(ع) و ثقه و مورد اعتماد است، به حدی که از امام صادق(ع) روایت شده است: «ابوحمزه در زمان خودش؛ همانند سلمان در زمان خودش می‌باشد».[۳] از امام رضا(ع) نیز نقل شده است: «ابوحمزه ثمالی؛ لقمان زمان خودش بود، او چهار نفر از ما(معصومین) یعنی امام علی بن حسین، امام باقر، امام صادق و برهه‌ای از زمان امام کاظم(ع) را درک کرد».[۴]

فرزندانش؛ یعنی: نوح، حمزه و منصور، از کسانی بودند که در قیام زید بن علی(ع) شرکت کرده و به همراه او به مبارزه پرداختند و با او به شهادت رسیدند.[۵]

وی آن‌چنان مشهور بود که اهل سنت نیز از او نقل روایت داشته‌اند.[۶] علاوه بر ابوحمزه؛ خاندان او نیز، همه از بزرگان و ثقات بوده‌اند.[۷]

تألیفات

از او کتاب‌هایی از جمله «تفسیر قرآن»، «کتاب النوادر» و «کتاب الزهد»[۸] باقی مانده است و «رساله حقوق امام سجاد» که در نوع خود بی‌نظیر است، از مرویات ابوحمزه ثمالی از امام چهارم شیعیان است.[۹] همچنین دعای مفصل و پُر معنا و مفهوم سحرهای ماه مبارک رمضان که مشهور به دعای ابوحمزه ثمالی است، از مرویات این شخصیت بزرگوار از امام سجاد(ع) است.[۱۰]

وفات

بنابر برخی از گزارش‌های مشهور، وی در سال صد و پنجاه هجری از دنیا رفت.[۱۱] اما ابن سعد وفات او را در زمان خلافت منصور می‌داند.[۱۲] و خلافت منصور بین سال‌های ۱۳۶ تا ۱۵۸ است. از مشهورات حدیث شیعه آن است که حسن بن محبوب از ابوحمزه ثمالی نقل حدیث داشته است، در حالی که می‌دانیم وفات ابن محبوب در سال ۲۲۴ هجری و در سن ۷۵ سالگی بوده است؛ [۱۳] یعنی در زمان وفات ابوحمزه ثمالی (سال ۱۵۰ق) حسن بن محبوب کمتر از دو سال داشته است!! پس گویا تاریخ وفاتی که ابن سعد ذکر کرده است؛ صحیح‌تر به نظر آید؛ زیرا اگر وفات ابوحمزه ثمالی را در سال ۱۵۸ هم بگیریم، سن ابن محبوب در آن زمان، در حدود هشت سال بوده است که چنین چیزی با نقل او از ابوحمزه ثمالی، بهتر به نظر می‌آید.[۱۴]

[۱]. نجاشی، احمد بن علی، فهرست أسماء مصنفی الشیعه(رجال نجاشی)، ص ۱۱۵، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ ششم، ۱۳۶۵ش.

[۲]. رجال نجاشی، ص ۱۱۵؛ کشی، محمد بن عمر، اختیار معرفه الرجال، ص ۱۲۴، نشر دانشگاه مشهد، ۱۳۴۸ش.

[۳]. رجال نجاشی، ص ۱۱۵.

[۴]. همان، ص ۲۰۳.

[۵]. همان، ص ۱۱۵.

[۶]. ر.ک: سبحانی، جعفر، موسوعه طبقات الفقهاء، ج ۱، ص ۳۰۴، قم، مؤسسه امام صادق (ع)، ۱۴۱۸ق.

[۷]. رجال کشی، ص ۴۰۶.

[۸]. شیخ طوسی، الفهرست، محقق و مصحح: آل بحر العلوم، سید محمد صادق، ص ۱۰۵، نجف، المکتبه المرتضویه، چاپ اول، بی‌تا.

[۹]. رجال نجاشی، ص ۱۱۶.

[۱۰]. آقا بزرگ تهرانی‏، الذریعه إلی تصانیف الشیعه، ج ۸، ص ۱۸۶، قم، اسماعیلیان‏، ۱۴۰۸ق.

[۱۱]. شیخ طوسی، محمد بن حسن، الابواب (رجال طوسی)، محقق و مصحح: قیومی اصفهانی، جواد، ص ۱۱۰، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ سوم، ۱۴۲۷ق.

[۱۲]. ابن سعد کاتب واقدی، محمد بن سعد‏، الطبقات الکبری‏، تحقیق: عطا، محمد عبد القادر، ج ۶، ص ۳۴۵، بیروت، دار الکتب العلمیه، چاپ اول، ۱۴۱۰ق.

[۱۳]. بنابراین؛ سال تولد حسن بن محبوب ۱۴۹ هجری بوده است. ر.ک: امین عاملی‏، سید محسن، اعیان الشیعه، ج ۴، ص ۹، بیروت، دار التعارف للمطبوعات‏، ۱۴۰۶ق.

[۱۴]. ر.ک: اعیان الشیعه، ج ۴، ص ۱۰.

______

مشرق