موعود پایگاه اینترنتی موعود
مهارت های همسرداری ۳
در خانواده شما تقسیم کارها چگونه است؟ آیا نقش افراد و واگذاری مسئولیت‌ها را در خانواده خود متناسب می‌دانید؟
یکی از نشانه‌های سلامت روانی خانواده، قرار گرفتن صحیح افراد در نقش‌های مربوط به آن‌ها و ایفای درست مسئولیت‌های مرتبط با آن نقش‌ها است. درخانواده ناسالم، جایگاه و تکالیف افراد واضح نیست و چه‌بسا یک یا چند عضو خانواده، بار انجام وظایف دیگر افراد خانواده را به دوش می‌کشند.
نقش چیست؟
نقش‌ها، وظایفی هستند که بر عهده هر یک از اعضای خانواده نهاده می‌شود و با انجام آن‌ها، خانواده مسیر رشد سالم را طی می‌کند.
در هر خانواده، چهار وظیفه اساسی وجود دارد:
۱. تأمین منابع مادی: تهیه خوراک، پوشاک، مسکن، پیگیری مسائل بهداشتی و سایر مسائل مادی یکی از وظایفی است که در یک خانواده باید مورد توجه قرار گیرد.
۲. پرورش و حمایت: تربیت دینی و علمی اعضای خانواده، تأمین آسایش، محبت، اطمینان خاطر و حمایت از اعضای خانواده نمونه‌هایی از مصادیق این نوع وظیفه است.
۳. مدیریت خانواده: این حوزه شامل کارکردهای مدیریتی لازم برای حفظ سلامت روانی خانواده است. وظایفی از قبیل رهبری و تصمیم‌گیری‌های مهم و نهایی در صورت عدم هم‌فکری، نظارت بر اجرای درست راه‌کارهای پرورشی و حمایتی، مدیریت مالی خانواده و کنترل مسائل مربوط به بهداشت افراد خانواده، از مهم‌ترین حوزه‌های مدیریت خانواده است.
۴. تأمین نیازهای زناشویی: تلاش زوجین برای رفع نیازهای جنسی و عاطفی همدیگر در این حوزه قرار دارد.
چه کسی؟ چه کاری؟
حال که با وظایف عمده در یک خانواده آشنا شدید، به سؤال‌های زیر پاسخ دهید:
در خانه شما، تأمین منابع مالی به عهده چه کسی است؟
در خانواده شما چه کسی خود را بیشتر مسئول آموزش مسائل مذهبی فرزندان و خانواده می‌داند؟ وقتی فرزندان شما می‌خواهند با کسی صحبت کنند سراغ چه کسی می‌روند؟ خود شما چطور؟ آیا برخورد شما و همسرتان با فرزندانتان از الگوی مشابهی برخوردار است یا هر کدام برخورد متفاوتی با مسائل فرزندان دارید؟ معمولاًچه کسی به تحصیل بچه‌ها نظارت می‌کند و به آن‌ها کمک می‌کند؟
تصمیم‌گیری‌های مهم در زندگی شما بر عهده چه کسی است؟ مسائل بهداشتی خانواده توسط چه کسی پیگیری می‌شود؟ تعمیرات منزل توسط چه کسی انجام می‌شود؟ چه کسی به انضباط بچه‌ها رسیدگی می‌کند؟
چگونه نیازهای زناشویی زوجین در منزل ارضاء می‌شود؟ نظر زوجین در مورد جنبه‌های عاطفی و زناشویی روابط آن‌ها با همدیگر چیست؟ آیا هر دو از جنبه‌های زناشویی زندگی رضایت دارند؟ اگر بتوانند، دوست دارند کدام جنبه از زندگی زناشویی خود را تغییر دهند؟ چگونه؟ آیا همیشه روابط زناشویی آن‌ها مانند الان بوده است یا قبلاً بهتر و یا بدتر بوده؟
پاسخ به دو سؤال مهم
در مواردی که باید تقسیم کاری صورت گیرد، ملاک شما برای تخصیص وظایف، دین است یا عرف یا توافق طرفین یا دلبخواهی یک طرف یا ترکیبی است از همه موارد؟
آیا فکر می‌کنید که شما یا همسرتان، وظایف بیشتری از دیگری بر عهده دارید؟
شما جزو کدام دسته از این خانواده‌ها هستید؟
با توجه به پاسخ‌های سؤالات بالا، حال می‌توانید تشخیص دهید که شما جزء کدام دسته از خانواده‌ها هستید؟
۱. خانواده‌هایی که همه وظایف ضروری در آن انجام می‌شود و تقسیم وظایف بر اساس دین و عرف مورد قبول دین است.
۲. خانواده‌هایی که در تخصیص نقش‌ها تا حد زیادی دلبخواهی عمل می‌کنند و از موازین دینی و عرفی فاصله می‌گیرند.
۳. حد فاصل بین دو حالت بالا؛ یعنی خانواده‌هایی که یک یا چند کارکرد اساسی در آن انجام نمی‌شود و مشکلاتی درباره تخصیص وظایف و مسئولیت‌پذیری دارند.
چه باید کرد؟
اگر در خانواده شما مشکل تخصیص نقش‌ها وجود دارد، فهرستی از تکالیف روزمره زندگی تهیه کنید و در فضایی محترمانه و دوستانه درباره مسئولیت هر فرد در زندگی گفتگو کنید.
اگر فرزندانی دارید، از آن‌ها بخواهید در مورد وظایفی که دوست دارند یا به نظر شما باید مسئولیت آن‌ها را به عهده بگیرند با شما گفتگو کنند.
اگر فردی از افراد خانواده به وظایف خود درست عمل نمی‌کند لازم است به او تکالیف و یا دستورات معینی در جهت انجام نقش لازم داده شود و میزان مسئولیت‌پذیری در او تقویت شود.
شاقول چیست؟
اسلام با تعیین نقش اعضای خانواده، حیطه و مرز رفتارها را مشخص می‌کند و نقش‌ها و مسؤولیت‌های هر یک از زوجین را روشن می‌سازد. تفاوت ماهیت زن و مرد سبب شده تا هر کدام از آن‌ها ویژگی‌هایی مخصوص به خود داشته باشند و بر همین اساس، نقش‌هایی که به هر کدام تخصیص داده می‌شود متفاوت باشد. در اینجا به اهم ویژگی‌های زنان و مردان اشاره می‌کنیم.
زن‌ها…
ویژگی‌های مهم زنان عبارتند از:
۱. مراقبت‌کنندگی و پرورش‌دهندگی: یکی از روحیات مهم زنان، علاقه آنان به مراقبت از دیگران و رشد آن‌هاست. اصلی‌ترین جلوه این روحیه در مادری کردن و همسری کردن بروز داده می‌شود.
۲. عشقورزی: زن معدن عشق است و محبت؛ نه اینکه مرد اهل محبت نباشد، ولی زنان از نظر احساسی و عاطفی، غنی‌تر و زلال‌تر و در ابراز احساسات و عواطف گویاتر و سریع‌ترند. این حس نیز جوهره مادر بودن و همسری کردن است. یکی از روش‌های نیکوی عشقورزی به مردان آن است که به صلاحیت‌ها و توانمندی‌های آنان توجه شود. به همین دلیل می‌توان گفت زیباترین جملهای که یک زن به مرد موردعلاقهاش می‌تواند بگوید، چنین است: «من به تو افتخار میکنم».۱
مردها…
ویژگی‌های مهم مردان عبارتند از:
۱. اقتدارطلبی: یکی از نیازهای روحی مردان آنست که در نظام خانواده اقتدار بیشتری داشته باشند و «مرجع قدرت» دانسته شوند. مردها از همسران خود می‌خواهند که این جایگاه را تأیید کنند؛ به توانمندی‌ها، شایستگی‌ها و صلاحیت‌هایشان توجه داشته و آن‌ها را تأیید کنند. این روحیه، مناسب حس مدیریت کلان خانواده است. البته این بدان معنا نیست که دیکتاتوری در خانه حاکم باشد، بلکه بدان معناست که در کنار مشورت در جاهای لازم، سکان هدایت، کنترل و مدیریت در دست مرد باشد. این روحیه در مردان سبب می‌شود که مردان دوست داشته باشند خودشان کار کنند، پول درآورند و نیازمندی‌های خانواده را فراهم سازند. این حالت هم مناسب همان نیاز تامین منابع مادی در یک خانواده است.
۲. حمایت کنندگی: از مهم‌ترین جنبه‌های حمایتکنندگی مردان، «حمایت عاطفی» است. آن‌ها دوست دارند، حس سرپناهی نسبت به گروهی را داشته باشند و برای سعادت آن‌ها تلاش کنند. مهرورزی و تقدیر از زحمات همسر یک روش ابراز حمایتکنندگی است. امام زین‌العابدین یکی از حقوق زن را مهربانی و عشقورزی به او می‌داند.۲ امام صادق نیز مهربانی با همسر را از اخلاق پیامبران خوانده است.۳ البته در این مهرورزی باید سلیقه به خرج داد و از روش‌های مختلف استفاده کرد؛ هدیه دادن یک شاخه گل در زمانی که او اصلاً انتظارش را ندارد یا نوشتن یادداشتی از سر مهر و گذاشتن آن روبه‌روی آینه یا در لباس او می‌تواند یکی از این روش‌ها باشد.
هشدار!
اگر مردان بخواهند کنش اقتدار را که نیاز آنان است، به همسر خویش انتقال دهند و از همسرشان زنی مقتدر بسازند، موفق نخواهند بود. زنان نیز اگر بخواهند کنش عشقورزی را به شوهرشان منتقل سازند تا شوهری سرشار از احساس همانند خویش داشته باشند، شکست خواهند خورد. بی‌دلیل نیست که زنان از زندگی با مردانِ بسیار احساسی و مردان از زندگی با همسرانِ قدرت‌طلب و سلطه‌جو راضی نیستند. از همین روی، مرد در کنشِ اقتدار و زن در کنشِ عشقورزی نیرومند است و مکمل یکدیگرند.
روشن است که تقسیم وظایف و نقش‌ها و مسئولیت‌ها باید با توجه به ویژگی‌های اختصاصی هر کدام از زن و مرد صورت بگیرد. بی‌توجهی به این نکته مهم، زوجین را در تقسیم درست وظایف خانواده دچار مشکل جدی می‌کند.
برخی روان‌شناسان غربی بر این باورند که شکل‌گیری نقش‌ها و الگوها بر پایه محیط تربیتی زن و شوهر استوار است. برای مثال، اگر زن و شوهر در سیستم پدرسالار پرورش یافته باشند، برای هر دو کاملاً طبیعی است که شستن ظرف، وظیفه زن است. اما برخی معتقدند که این نقش‌ها حاصل توافق لفظی بین زن و شوهر است، برای مثال، زوج‌ها توافق می‌کنند که امروز کدامیک غذا بپزد یا کار کند. آنچه در راهنمایی پیامبر گرامی اسلام بر پایه «حفظ ارزش‌ها»، «سازگاری نقش‌ها با روحیات و ویژگی‌های زن و مرد» و «توافق متقابل» می‌باشد آنست که امور بیرون از خانه را امام علی و امور داخل منزل را حضرت زهرا انجام می‌دادند.۴ البته به حضرت علی امر فرمودند که تو تا جایی که می‌توانی در انجام کارهای داخل خانه کمک کن. دقت در این تقسیم نشان می‌دهد که اصل این مرزبندی با طبیعت زن و مرد سازگارتر است.
نکته‌ها
با توجه به مطالب بالا، چند نکته در رابطه با نقش‌ها ارائه می‌شود:
از آنجا که زنان از نیروی مراقبت‌کنندگی و عشقورزی بالاتری در قیاس با مردان برخوردارند، به نظر می‌رسد نقش مهم یک زن، مدیریت داخلی خانه و نقش کلیدی مراقبتی، پرورشی و تربیتی اعضای خانواده خواهد بود.
زنان می‌توانند به شرط عدم تزاحم با نقش همسری و مادری‌شان، به دو شرطِ عدم اختلاط با نامحرم و کار متناسب با هویت زن، در جامعه مشغول به فعالیت شوند
با توجه به ویژگی «اقتدارطلبی» و «حمایتکنندگی» مردان و نیز با توجه به دیدگاه اسلام در توصیه به مرد برای تأمین مخارج اقتصادی خانواده، می‌توان گفت که تهیه مسائل و امکانات مادی خانواده بر عهده مرد است. البته شایان ذکر است که نقش یک مرد در برابر زن و فرزند، تنها در فراهم ساختن هزینه‌های زندگى، مسکن، تغذیه و امثال آن خلاصه نمىشود، بلکه کنترل و مدیریت خطوط کلی تربیت باید مورد توجه مردان قرار گیرد.
کشش جنسی همان اندازه که به مرد مربوط است، به زن نیز بستگی دارد و از این رو هر دو باید در رسیدن به رضایت زناشویی و جنسی همدیگر تلاش کنند.
برای مطالعه بیشتر
۱. محمدی ری‌شهری، محمد، تحکیم خانواده از نگاه قرآن و حدیث، ترجمه حمیدرضا شیخی، قم، انتشارات دارالحدیث، ۱۳۸۸.
۲. سید مهدی خطیب، این نقش‌ها واقعی است، قم، انتشارات مؤسسه امام خمینیره، ۱۳۸۹.
۳. مسعود جان‌بزرگی، اساس روان‌شناختی تفاوت زن و مرد، قم، انتشارات دفتر مطالعات و تحقیقات زنان، ۱۳۸۷.
۴. زهرا آیت‌اللهی، زن و خانواده، تهران، انتشارات روابط عمومی‌شورای فرهنگی ـ اجتماعی زنان، ۱۳۸۱.
۱. مرتضی مطهری، نظام حقوق زن در اسلام، ص۱۸۱.
۲. میرزاحسین نوری، مستدرکالوسائل، ج۱۴، ص۲۴۳، ح۶۱.
۳. محمدبن‌یعقوب کلینی، الکافی، ج۵، ص۳۲۰.
۴. عبدالله‌بن‌جعفر حمیری، قرب الاسناد، ص۵۲، ح۱۷۰؛ محمدباقر مجلسی، بحار الانوار، ج۴۳، ص۸۱.
