یا زینب کبری

القاب و ویژگی های حضرت زینب (س)

ام کلثوم، ام عبدالله، ام الحسن، ام المصائب، ام الرزایا، ام النوائب، و… کنیه های این بانوی بزرگوار است و القاب مبارکش که بیش از ۶۰ مورد ذکر شده عبارتند از: عالمه غیر معلمه، فهیمه غیرمفهمه، کعبه الرزایا، نائبه الزهرا، نائبه الحسین، ملیکه النساء، عقیله النساء، عدیله الخامس من اهل الکساء، شریکه الشهداء، ناموس رواق العظمه کفیله السجاد، سیده العقایل، سرابیها، سلاله الولایه، سقیقه الحسن، عقیله خدر الرساله، ولیده الفصاحه، رفیعه الولایه، البلیغه، الفصیحه، الکامله، عابده آل علی، صدیقه الصغری، موثقه، عقیله الطالبین، فاضله، شمسه قلاده جلالت، عقیله الوحی، نجمه سماء نباله، معصومه الصغری، قرینه النوائب، محبوبه المصطفی، قره عین مرتضی، صابره محتسب، ربه خدر القدس، قبله الرزایا، رفیعه الوحی، باب جعله الخطایا، خضره علی و فاطمه، ربیعه فضل، شریکه الحسین، بطله کربلا، عظیمه بلواها، عقیله قریش، باکیه، سلیله الزهرا، امین الله، آیه من آیات الله، عارفه، اهل التقی، لبیبه جزله عاقله، عقیله جلیله، امرأه عاقله، محدثه، ناوس کبریا، راضیه بالقدر و القضاء وحیده، شجاعه، زاهده، عامله. (۱)

ویژگی های شخصیتی زینب علیهاالسلام
هرچند برخی از القاب وی به ویژگی های مهمّی در این بانوی بزرگوار اشاره دارد لیکن جا دارد، به چند ویژگی بارز از آن حضرت اشاره شود.

۱ ـ عبادت:
زینب علیهاالسلام در عبادت و بندگی خداوند، پیرو مادرش زهرا علیهاالسلام بود. اکثر شب ها ر ابه تهجد و تلاوت قرآن صبح می‌کرد و به گفته برخی از مورخان شب بیداری یادگار فاطمه علیهاالسلام در طول عمرش، هرگز ترک نشد. حتّی در شب یازدهم محرم با آن همه خستگی و فرسودگی و مشاهده آن همه آلام روحی نماز شب خود را خواند. همچنین از امام سجّاد علیه السلام نقل شده است که: «ان عمتی زینب کانت تودی صلواتها من قیام الفرائض و النوافل عند مسیرنا من الکوفه الی الشام و فی بعض المنازل کانت تصلی من جلوس لشده الجوع و الضعف منذ ثلات لیالٍ لانها کانت تقسم ما یصیبها من الطعام علی الاطفال لان القوم کانوا یدفعون لکل واحد منا رغیفا واحدا من الخبز فی الیوم و اللیله؛
عمه ام زینب، نمازهای واجب و مستحبی اش را در طول مسیر کوفه به شام می خواند و در بعضی از توقفگاه ها از شدت گرسنگی و ضعف در مدّت شبانه روز نمازش را نشسته خواند. چون آنچه از غذا سهم او بود، بین کودکان تقسیم می‌کرد. چون آن قوم به هر یک از ما یک گرده نان در شبانه روز می دادند.» (۲)

۲ ـ علم و دانش
بخشی از علم و دانش حضرت زینب علیهاالسلام از نوع اکتساب نیست، بلکه همچو سایر اهل بیت علیهم السلام از منبع علوم غیبی است. از این روست که امام زین العابدین به وی «عالمه غیر معلمه» لقب می دهد. آری، این بانوی بزرگوار چنان مقام علمی والایی داشت که یک سال پس از ورود امیرمؤمنان علیه السلام به کوفه زنان آن شهر از وی خواستند اجازه کسب فیض دهد و او در ایامی‌که در کوفه بود، مجلسی تشکیل داد و در خانه خود به زنان تفسیر قرآن درس می داد. (۳)
در یکی از روزها که به تفسیر (کهیعص) رسیده بود، امیرمؤمنان علیه السلام وارد شد. و فرمود: «ای نور دیده شنیدم تفسیر (کهیعص) را برای بانوان می‌گفتی، گفت: بلی، امام فرمود:
ای نور دیده این رمز است در مصیبت وارده بر شما عترت پیامبر صلی الله علیه و آله آن گاه مصائب وارده را شرح داد و حضرت زینب علیهاالسلام گریست. (۴)

۳ ـ کرامت و استجابت دعا
هر چند هزاران کرامت از این بانوی بزرگوار بروز کرده امّا فقط نمونه ای را نقل می‌کنیم. مرحوم ثقه الاسلام نوری از سید محمدباقر سلطان آبادی نقل می‌کند: «به چشم درد شدیدی در چشم چپ مبتلا شدم. هرچه درمان کردم، اثری نداشت، به سلطان آباد آمدم و نزد پزشکان رفتم. آن جا هم فایده ای نکرد و بر عکس مریضی ام شدید شد. بعضی از دکترها می‌گفتند قابل علاج نیست. برخی هم قول شش ماه بعد می دادند و من هر روز از روز قبل نالان تر می‌شدم تا این که سیاهی چشمم گرفته شد و دیگر نمی توانستم بخوابم. در آن اوقات یکی از دوستانم برای خداحافظی به دیدنم آمد. او می خواست به کربلا برود. من هم با او راهی شدم. در منزل اول درد چشم شدیدتر شدو همه، مرا شماتت می‌کردند مگر یک نفر. بالاخره، به منزل دوم رسیدیم درد شدیدتر از قبل شد و ورم چشمم افزونتر. تا این که نزدیک سحر آرامش پیدا شد.
در عالم رؤیا عقیله بنی هاشم زینب کبری علیهاالسلام را دیدم که گوشۀ مقنعه اش را به چشمم می‌کشید.
از خواب بیدار شدم و چشمم خوب شد. دوستانم باور نمی‌کردند، سوار شدیم در بین راه درد و ناراحتی احساس نمی‌کردم. من که همیشه ناراحت و عاجز بودم، پیش خود گفتم: کاش بستۀ روی چشمم را باز می‌کردم. تا باز کردم، دیدم همه چیز را می‌بینم. صدا زدم که رفقا بیایید، همه آمدند و گفتند: کدام چشمت درد می‌کرد؟، گفتم:
چشم چپم بود.، هرچه نگاه کردند تفاوتی بین چشم چپ و راستم ندیدند.» (۵)
در کتاب وقایع الایام تبریزی نیز می خوانیم:
«شیخ عبدالرحمن جمهوری مصری (از علمای اهل سنت) نویسندۀ کتاب مشارق الانوار، می‌گفت:
در گرفتاری سختی افتادم، با خود گفتم بر سر قبر حضرت زینب، دختر علی بروم، شاید گرفتاری رفع شود.
قصیده ای در مدح زینب علیهاالسلام گفتم که اوّل آن چنین بود:
ال حله لکم علینا الولاء // لا سواکم بما لکم الاء
زینب فضلها علینا عمیم // و حمانا من السقام شفاء
من بر سر قبر رفتم و شعرم را خواندم و از حضرت به عنوان پاداش تقاضای رفع گرفتاریم را کردم.
در کمال ناباوری آن مشکل من حل شد. به خدا سوگند! از حرم بیرون نیامدم، مگر با حاجت روا شده.» (۶)

۴ ـ معصومه
از دیگر ویژگی های حضرت، مقام عصمت است؛ می دانیم که عصمت درجاتی دارد. مرتبۀ عالی آن مخصوص اهل بیت علیهم السلام است «انما یرید الله لیذهب عنکم الرجس اهل البیت و یطهّرکم تطهیرا» (۷) اما چون حضرت زینب علیهاالسلام نیز از طینت محمدی و مجاهده نفس برخوردار بود، توانست به مرتبه ای از این عصمت دست یابد. لذا خود آن حضرت در برخی احتجاجات خود به این مقام اشاره می‌کند.
محقق ممقانی در تنقیح المقال می نویسد:
«در صورتی که عقیده به عصمت زینب داشته باشیم، گزاف نگفته ایم. آنان که بر حالات زینب در عاشورا و پس از آن واقف باشند، چگونه می توانند عصمت آن بزرگوار را انکار کنند. چون اگر زینب عصمت نداشت، در آن مدتی که امام سجاد علیه السلام بیمار بود، امام حسین مقداری از سنگینی بار امامت را به آن حضرت نمی سپرد.» (۸)

۵ ـ موثقه و صدیقه و امینه
حضرت زینب علیهاالسلام مورد اطمینان همه، خصوصا حضرت سید الشهدا و امام سجاد علیهماالسلام بود. لذا امام حسین علیه السلام ودایع امامت را به وی سپرد و هر وقت امام سجاد علیه السلام به بیان اخبار و احادیث می پرداخت و می خواست در ذهن مردم جای بگیرد، آن را به عمه اش مستند می‌کرد. ابن عباس نیز همین طور به زینب علیهاالسلام استناد می‌کرد با این که خود مقام والایی داشت ـ می‌گفت: «حدثتنا عقیلتنا.» (۹) روایت حضرت زینب را به مناسبت در فصل های مختلف نقل خواهیم کرد.
از طرف دیگر حضرت، جزو صدیقین به شمار می رفت مقامی‌که اشخاص محدودی بدان دست یافته‌اند. و پیامبران بدان مقام فخر می‌کردند «انه کان صدیقا نبیا» (۱۰) ابراهیم صدیق پیامبر بود. والاترین مقام صدیقین متعلق به علی امیرمؤمنان است (۱۱) و در زنان سابقه این مقام به حضرت مریم و در امت پیامبر به فاطمۀ زهرا علیهاالسلام (۱۲) و آن گاه به حضرت زینب علیهاالسلام اختصاص دارد. لذا چون مادرش فاطمۀ زهرا به صدیقۀ کبری مشهور بود، به وی صدیقۀ صغری می‌گفتند.
همچنین حضرت زینب امانتدار الهی بود و به مقام «امینه الله» رسید. زیرا اگر دارای چنان مقامی نمی‌بود، هرگز امام حسین علیه السلام ودایع امامت را به وی نمی سپرد. آری او در سایه عبادت و بندگی به این مقام رسید.

پی نوشت :

۱) این القاب، یک سر فصلی برای یک ویژگی حضرت است که به دلیل طولانی شدن از شرح و بسط خودداری و تنها به ارائه فهرست بسنده شد. برای مطالعه پیرامون هر لقب به خصائص زینبیه مراجعه کنید.
۲) ریاحین الشریعه، ج ۳، ص ۶۱ و خصائص زینبیه، ص ۱۲۰ نقل از کبریت احمر.
۳) اختیار معرفه الرجال، ص ۱۲. نفس الرحمان، ص ۳۱۱. امالی طوسی، ص ۲۶۰ و بصائر الدرجات، ص ۳۴۳.
۴) این مصیبت هاو رمزها توسط امام زمان در روایتی گشوده شد، بحارالانوار، ج ۴۴، ص ۲۲۳.«اما پیرامون روایت امام سجاد علیه السلام : «یا عمه اسکتی ففی الباقی من الماضی اعتبار وانت بحمدالله عالمه غیر معلمه فَهِمه غیر مفهمه…» (سفینه البحار، ج ۱، ص ۵۵۸، بلاغات النساء ص ۲۳.) سید نور الدین جزایری می نویسد:«از این جا چند مطلب معلوم می‌شود: اول: مسلم است که حضرت زینب علیهاالسلام دارای این مرتبه بوده که حضرت این را بیان کرده است. دوم: در این بیان، حضرت خواست شئونات آن مخدره را ظاهر سازد. سوم: حضرت خواست تلافی نماید به عمه، چنان چه حضرت زینب علیهاالسلام در کربلا تسلی داد فرزند برادر را و… برخی ملک را نبیند آن را «محدث» گویند… و علیا حضرت به درجه الهام و محدثه نائل شده چنان چه حضرت سجاد می فرماید «عالمه غیرمعلمه» صریح در طریق الهام است و چون از القاب آن مخدره، محدثه و مخبره بوده، ظاهر این است که دارای این درجه هم بوده و معلوم است کسی که دارای مرتبه الهام باشد، محدث بودن چندان مرتبتی نباشد نسبت به مقام او. چه این که خادم و خادمه اهل بیت رسالت علیهم السلام سلمان و فضّه [محدث و] محدثه بوده‌اند.» (خصائص زینبیه، ص ۷۹.)
۵) زندگانی زینب کبری، شهید دستغیب، ص ۱۹.
۶) وقایع الایام، تبریزی، ص ۳۰۲.
۷) احزاب/۳۳.
۸) تنقیح المقال، ج ۳، ص ۷۹ و زینب کبری، علامه نقدی، ص ۶۳.
۹) مقاتل الطالبین، ص ۶۰، طراز المذهب، ص ۲۹۴.
۱۰) مریم/۴۱.
۱۱) تفسیر کنز الدقایق، ج ۲، ص ۵۲۴.
۱۲) وافی جرء ۲، ج ۳، ص ۷۴۵ روی عن الامام موسی بن جعفر علیه السلام انه قال «ان فاطمه صدیقه الشهیده…»

محمد عابدی