موعود پایگاه اینترنتی موعود
دو مشعل دار حی داور آمد // به بزم انبیا روشنگر آمد زمین از آسمان روشنتر آمد // امام صادق و پیغمبر آمد
دو مشعل دار حی داور آمد // به بزم انبیا روشنگر آمد
زمین از آسمان روشنتر آمد // امام صادق و پیغمبر آمد
امام صادق علیه السلام در هفدهم ربیع الاول سال ۸۳ ه. ق در مدینه چشم به جهان گشود و در سن ۶۵ سالگی، در سال ۱۴۸ ه. ق دیده از جهان فرو بست.
حضرت صادق علیه السلام در سال ۱۱۴ ه. ق به امامت رسید، دوران امامت او با اواخر حکومت امویان مصادف بود که در سال ۱۳۲ ه. ق به عمر آن پایان داده شد و حکومت عباسیان آغاز گردید.
حضرت از میان خلفای اموی با افراد زیر معاصر بود:
۱. هشام بن عبد الملک (۱۰۵ ـ ۱۲۵ ه. ق)
۲. ولید بن یزید بن عبد الملک (۱۲۵ ـ ۱۲۶)
۳. یزید بن ولید بن عبد الملک (۱۲۶)
۴. ابراهیم بن ولید بن عبد الملک (۷۰ روز از سال ۱۲۶)
۵. مروان بن محمد مشهور به مروان حمار (۱۲۶ ـ ۱۳۲)
و از خلفای بنی عباس نیز با افراد ذیل هم عصر بود:
۱. عبد اللّه بن محمد، مشهور به سفّاح (۱۳۲ ـ ۱۳۷)
۲. ابو جعفر، مشهور به منصور دوانیقی (۱۳۷ ـ ۱۵۸)
حضرت صادق علیه السلام با توجه به فرصت پیش آمده در دوران انقراض بنی امیه و آغاز حکومت عباسیان، بیشترین بهره برداری فکری و فرهنگی را نموده و در نشر علوم گوناگون بیشترین تلاش ممکن را انجام داد و شاگردان زیادی ـ که تعداد آنها را تا چهار هزار نفر ذکر کرده‌اند ـ تربیت نمود.
گذشت زمان و فاصله افتادن بین شیعیان و زمان حضور معصومان از یک سو، تهاجم فرهنگهای مختلف به جامعه تشیع از سوی دیگر، و راه یافتن برخی انحرافات و بدعتها از سوی سوم باعث شده است که در رفتار و فرهنگ شیعیان تغییرات و تحولاتی ایجاد شود. تا آنجا که عده ای نام شیعه داشتن و صرف اظهار محبّت اهل بیت علیهم السلام را باعث نجات خویش می دانند، هر چند گناهان زیادی مرتکب شده باشند؛ غافل از اینکه امام علیه السلام به جابر جعفی فرمود: «وَاللّهِ ما یتَقَرَّبُ إلَی اللّهِ تَبارَکَ وَتَعالی اِلاّ بِالطّاعَهِ وَما مَعَنا بَراءَهٌ مِنَ النّارِ وَلا عَلَی اللّهِ لاِءحَدٍ مِنْ حُجَّهٍ مَنْ کانَ لِلّهِ مُطیعا فَهُوَ لَنا وَلِی، وَمَنْ کانَ لِلّهِ عاصیا فَهُوَ لَنا عَدُوٌّ، وَما تَنالُ وِلایتَنا إلاّ بالعَمَلِ وَالْوَرَعِ؛ (۱) سوگند به خدا [کسی] به خدا مقرّب نمی‌گردد، مگر به طاعت (و بندگی) و ما مدرکی برای دوری از آتش در دست نداریم! و نه کسی به نفع خود بر خدا حجتی دارد. هر کس مطیع و فرمانبردار خدا باشد، دوست ماست. و هر کس خدا را معصیت کند، دشمن ما خواهد بود، و [بدانید کسی] به ولایت ما نمی رسد مگر با عمل و دوری از حرام..»
لذا ضرورت دارد که اوصاف حقیقی و راستین شیعیان را در گفتار امام بحق ناطق، حضرت صادق علیه السلام ـ که بر اصلاح و سازندگی شیعیان ـ سخت حساسیت و تأکید داشته است، بازخوانی کنیم تا بتوانیم خود و جامعه امروزی را با آن اوصاف مقایسه نموده و محک زنیم.
اصناف شیعیان
همیشه این گونه بوده و هست که مدعیان شیعه بودن و ولایت مداری فراوان، ولی شیعه راستین و امامت پذیر واقعی اندک است. امام صادق علیه السلام با تبیین علائم هر یک، صفوف شیعیان راستین را از مدعیان تشیع جدا می سازد. در یک جا می فرماید: «الشّیعَهُ ثَلاثَهُ أصْنافٍ؛ صِنْفٌ یتَزَینونَ بِنا وِصِنْفٌ یسْتَأکَلُونَ بِنا وَصِنْفٌ مِنّا وَإلَینا، یأمَنُون بِأمْنِنا ویخافُونَ بِخَوْفِنا وَلَیسوا بِالبُذُرِ المُذَیعینَ وَلا بالْجُفاهِ الْمُرائینَ، إنْ غابُوا لم یفْقَدُوا وَإنْ شَهِدُوا لَمْ یؤبَه بِهِمْ أولئکَ مَصابیحُ الهُدی؛ (۲) شیعه سه دسته‌اند؛ گروهی به وسیله ما زینت می‌یابند [و ما را وسیله عزت و آبروی خویش قرار می دهند] و گروهی به وسیله ما می خورند [و ما را وسیله درآمد زندگی دنیایی خویش قرار می دهند] و گروهی از ما و به سوی ما هستند، با امنیت ما آرامش می‌یابند و با ترس ما ترسانند، بذر [های کاشته شده اسرار را] پخش نمی‌کنند و در برابر جفاکاران خودنمایی ندارند، اگر پنهان باشند کسی سراغ آنها را نمی‌گیرد و اگر آشکار باشند به آنها اعتنا نمی‌شود [یعنی شهرت گریز و بی نام و نشانند. [آنها چراغهای هدایتند..»
در جای دیگر فرمود: «الشّیعهُ ثَلاثٌ؛ مُحِبٌّ واوٌّ فهُوَ مِنّا وَمُتَزَینٌ بِنا وَنَحْنُ زَینٌ لِمَنْ تَزَینَ بِنا، وَمسْتَأکِلٌ بِنا النّاسَ وَمَنِ اسْتَأکَلَ بِنا إفْتَقَرَ؛ (۳) شیعه سه گروهند: دوست دار عمیق [اهل بیت]، پس او از ماست، و [گروهی که] به وسیله ما زینت می‌یابند و ما [نیز] زینتیم برای کسی که به وسیله ما زینت یابد. و [گروهی که] به وسیله ما از مردم می خورد [و ما را وسیله درآمد زندگی خود قرار می دهد] . و کسی که به وسیله ما امرار معاش کند، فقیر می‌شود..»
البته این نکته را نیز باید متذکر شد که همیشه شیعه نماهایی بوده‌اند که با نفوذ در صف شیعیان، تلاش کرده‌اند با رفتار ناشایست خود، آبروی شیعیان را ببرند؛ از این رو شیعیان ژرف اندیش باید این گونه افراد را شناسایی کنند.
حضرت صادق علیه السلام نیز به این نکته توجه نموده است، آنجا که فرمود: «یابْنَ النُّعْمان! إنّا أهْلُ بَیتٍ لا یزالُ الشَّیطانُ یدْخِلُ فینا مَنْ لَیسَ مِنّا وَلا مِنْ أهْلِ دیننا فَإذا رَفَعَهُ وَنَظَرَ إلیهِ النّاسُ أمَرَهُ الشّیطانُ فَیکَذّبُ عَلَینا وَکلّما ذَهَبَ واحِدٌ جاءَ آخَرُ؛ (۴) ای پسر نعمان! ما خاندانی هستیم که همواره شیطان در میان ما فردی نفوذی داخل می‌کند که نه از ماست و نه از اهل بیت ما، پس وقتی شیطان او را پرآوازه ساخت به طوری که مورد توجه مردم قرار گرفت، به او فرمان می دهد که بر ما دروغ بندد. و وقتی که رفت، نفوذی دیگر می آید..»
اوصاف شیعیان
معروف است که می‌گویند «الناسُ عَلی دینِ مُلوکِهم» و رعیت همیشه رنگ و بوی شاهان و رهبران خود را دارا بوده‌اند، شیعه نیز باید چنین باشد و رنگ و بوی امامان خویش را دارا باشند؛ به گونه ای که هر کس آنها را مشاهده کند، بر امامان و مربیان آنها تحسین گوید. امام صادق علیه السلام فرمود: «مَعاشِرَ الشیعهِ! کُونوا لَنا زَینا وَلا تَکونوا عَلَینا شَینا، قولوا لِلنّاسِ حُسْنا، واحْفَظوا ألْسِنَتَکُمْ وَکُفُّوها عَنِ الفُضولِ وقَبیحِ القَوْلِ (۵)؛ ای گروه شیعه! زینت ما باشید نه باعث ملامت و سرزنش ما، با مردم نیکو سخن بگویید، و زبانتان را حفظ کنید و آن را از زیاده روی و زشت گویی بازدارید..»
ابی اُسامه بن زید می‌گوید: امام صادق علیه السلام فرمود: سلام مرا به هر کس که پیرو ماست و به گفته های ما گوش می‌کند، ابلاغ کن و از طرف من بگو: «أوصیکُمْ بِتَقْوی اللّهِ عَزَّوَجَلَّ وَالْوَرَعِ فی دینِکُمْ وَالإجْتِهادِ لِلّهِ وَصِدْقِ الْحَدیث، وأداءِ الأمانَهِ وَطولِ السُّجودِ وَحُسْنِ الجَوارِ… فَإنَّ الرَّجُلَ مِنْکُمْ إذا وَرَعَ فی دینِه وَصَدَقَ الْحَدیثَ وَأدّی الأمانَهَ، وَحَسَّنَ خُلْقَهُ مَعَ النّاسِ، قیلَ: هذا جَعْفَری، فَیسُرُّنی ذلک وَیدْخُلُ عَلَی مِنْهُ السُّرورُ، وقیلَ هذا أدَبُ جعفَرٍ علیه السلام وَإذا کانَ عَلی غَیرِ ذلک دَخَلَ عَلَی بَلائُه وَقیلَ هذا أدَبُ جَعْفَرٍ؛ (۶) من شما را به تقوای الهی و پرهیزکاری در دینتان، و تلاش و کوشش در راه خدا، و راستگویی و امانت داری، و سجده های طولانی و نیکو همسایه داری و… سفارش می‌کنم؛ زیرا هر گاه کسی از شما در دینش ورع داشته باشد و راست بگوید و امانت را رد کند و اخلاقش را با مردم نیکو گرداند، مردم می‌گویند: این «جعفری مذهب» است و این مرا شادمان می سازد و از بابت آن شادمان می‌شوم و می‌گویند: این است روش ادب [و تربیت] امام صادق علیه السلام، ولی اگر برخلاف این باشد، گرفتاری آن به من می رسد و گفته می‌شود که این هم اثر تربیتی امام صادق علیه السلام!!»
۱. تقوا و پاک بودن
امام صادق علیه السلام فرمود: «إنّ أحَقَ النّاسِ بِالوَرَعِ آلُ مُحَمّدٍ وَشیعَتُهُمْ کَی تَقْتَدی الرَّعیهُ بِهِمْ؛ (۷)سزاوارترین مردم به ورع [و دوری از حرام] آل محمد علیهم السلام و شیعیان آنان هستند تا سایر مردم نیز به آنان تأسّی نمایند..»
و در جای دیگر فرمود: «کونوا دُعاهً لِلناسِ بِغَیرِ ألْسِنَتِکُمْ لِیرَوا مِنْکُمْ الْوَرَعَ وَالاجْتِهادَ وَالصّلاهَ وَالخَیرَ فَانَّ ذلک داعِیهٌ؛ (۸) با رفتارتان دعوت کننده دیگران باشید تا آنان از شما پرهیزکاری و تلاش و نماز و نیکی بینند، که این بیشتر دیگران را دعوت می‌کند..»
شیعه باید منشأ خیرات و خوبیها باشد؛ به همین جهت حضرت جعفر بن محمد علیهماالسلام می فرماید: «شیعَتُنا أهْلُ الهُدی وأهْلُ التُّقی وأهْلُ الخَیرِ وَأهْلُ الایمانِ وَأهْلُ الْفَتْحِ وَالظَّفر؛ (۹)شیعه ما اهل هدایت و اهل تقوی و اهل نیکی و اهل ایمان و اهل پیروزی و موفقیت اند..»
۲. حفظ نماز و اسرار و مواسات
امام صادق علیه السلام فرمود: «إمْتَحِنوا شیعَتَنا عِنْدَ ثَلاثٍ؛ عِنْدَ مَواقیتِ الصّلاهِ کَیفَ مُحافِظَتُهُمْ عَلَیها وَعِنْدَ أسْرارِهِمْ کَیفَ حِفْظُهُمْ لَها عَنْ عَدُوِّنا وَإلی أمْوالِهِمْ کَیفَ مُواساتُهُم لاخْوانِهِمْ؛ (۱۰) شیعیان ما را در سه (وقت) امتحان کنید؛ در وقت نماز که چگونه بر آن محافظت می‌کنند، در نزد اسرار آنها که چگونه آن را از دشمنان ما حفظ می‌کنند و در نزد اموالشان که چگونه با آن با برادران خویش همدردی می‌کنند..»
راستی انسان وقتی سفارشات امامان شیعه را در مورد نماز و غیر آن می‌بیند، احساس غرور و سربلندی می‌کند؛ ولی وقتی رفتار بعضی از شیعیان را نسبت به نماز و… می‌بیند، احساس شرمندگی و خجلت می‌کند.
۳. عفت دامن و شکم
از مشکلات جامعه امروزی ما، رواج بی حیایی، چشم چرانی، بی عفّتی، اختلاس، ربا خواری و حرام خوری است. از جامعه شیعی انتظار این است که دارای عفت و حیا، و گریزان از حرام خواری باشند.
حضرت صادق علیه السلام در این زمینه فرمود: «إنّما شیعَهُ عَلِی مَنْ عَفَّ بَطْنُهُ وَفَرْجُهُ واشْتَدَّ جِهادُهُ، وَعَمِلَ لِخالِقِه، وَرَجا ثَوابَهُ، وَخافَ عِقابَهُ، فإذا رَأیتَ أولئکَ فَاُولئکَ شیعهُ جَعْفَرٍ؛ (۱۱) همانا شیعه علی کسی است که عفت شکم و دامن دارد، تلاشش زیاد، و عملش برای خدا باشد، و امید ثواب از او داشته باشد و از عقابش بترسد. پس اگر چنین افرادی را دیدی آنها شیعیان جعفر (امام صادق علیه السلام) می‌باشند..»
در روایت دیگر فرمود: «وَاللّهِ ما شیعَهُ عَلی إلاّ مَنْ عَفَّ بَطْنُهُ؛ (۱۲) به خدا سوگند شیعه علی نیست مگر کسی که عفت شکم دارد..»
۴. همرنگی با امامان علیهم السلام
از آثار مهم محبت این است که محبّ تلاش می‌کند همرنگ با محبوب گردد. هر محبی تلاش می‌کند با پیروی از گفتار و رفتار محبوب، دل او را به دست آورد. و شیعه که ادعای محبت اهل بیت علیهم السلام را دارد، و سنگ آنها را به حق به سینه می زند، باید نهایت تلاش خویش را در همرنگی و اطاعت از آنها به کار برد.
حضرت صادق علیه السلام می فرماید:
«لَوْ کانَ حُبُّکَ صادِقا لاََطَعْتَهُ // إنَّ المُحِبَّ لِمَنْ یحِبُّ مُطیعٌ؛
اگر دوستی تو صادقانه باشد، او را (محبوب و خدا را) اطاعت می‌کنی [زیرا] هر کس شخصی را دوست می دارد مطیع او خواهد بود..»
حضرت صادق علیه السلام در مورد صفات شیعه فرمود: «لَیسَ مِنْ شیعَتِنا مَنْ قالَ بِلِسانِهِ وَخالَفَنا فی أعْمالِنا وآثارِنا وَلکِنْ شیعَتُنا مَنْ وافَقَنا بِلِسانِهِ وَقَلْبِهِ وَاتّبَعَ آثارَنا وعَمِلَ بَأعْمالِنا أولئکَ شیعَتُنا؛ (۱۳) از شیعیان ما نیست کسی که به زبان [شیعه بودن را] اظهار کند و در رفتار مخالف ما و رفتار ما باشد. شیعه کسی است که با زبان و قلبش موافق ما باشد و از آثار ما پیروی نماید و طبق رفتار ما رفتار کند. آنها شیعیان ما هستند..»
و در جای دیگر فرمود: «قَوْمٌ یزْعَمونَ أنّی إمامُهُمْ، وَاللّهِ ما أنَا لَهُمْ بِإمامٍ لَعَنَهُم اللّهُ کُلّّما سَتَرْتُ سِتْرا هَتَکوهُ، أقولُ: کذا وکذا، فَیقولون: اِنّما یعْنی کذا وکذا. اِنَّما أَنَا إمامُ مَنْ أطاعَنی؛ (۱۴) گروهی خیال می‌کنند که من امام آنها هستم، به خدا قسم من امام آنها نیستم، نفرین خدا بر آنها باد. [زیرا] هر گاه رازی را پنهان می‌کنم آنها آشکار می‌کنند، من می‌گویم: چنین و چنین است و آنها می‌گویند چنین و چنان اراده کرده است. همانا من امام کسی هستم که از من پیروی کند. و همچنین فرمود: «کَذِبَ مَنْ زَعَمَ أنّهُ مِنْ شیعَتِنا وَهُو مُتمسّکٌ بِعُرْوَهِ غَیرِنا؛ (۱۵) دروغ گفته است کسی که می پندارد از شیعیان ماست ولی چنگ به ریسمان دیگران می زند..»
راستی اگر امام صادق۷ رفتارهای برخی از شیعیان را در این زمان می دید چگونه فریادش بلند می‌شد و از آنها بیزاری می جست؟!!
این نه عشقی است برادر که به پیشانی ماست // این نه مهری است که تأیید مسلمانی ماست
داغ یک عمر گناهی است که پنهان کردیم // سجده بر دوست، نه، سجده بر شیطان کردیم
هر گناهی کرده و گفتیم خدا می‌بخشد // عذر آورده و گفتیم خدا می‌بخشد
بخششی هست ولی قهر و عذابی هم هست // ای برادر به خدا روز حسابی هم هست
اینکه از شیعه فقط نام بدانیم بد است // ما نمک گیر چنین لقمه بمانیم بد است
شیعه یعنی کفن سرخ بلا پوشیدن // شیعه یعنی می عشقی ز خدا نوشیدن
۵. همدردی با دیگران
برخی افراد در بعضی از عبادات مثل نماز و دعا نمره قابل قبولی دارند، ولی در مسائل مالی و انفاق به دیگران، رفت و آمد و… نقص دارند. این افراد قطعا بدانند که در شیعه بودن آنان نقص است. شیعه مانند امامان خود اهل انفاق و همدردی با دیگران است، امام صادق علیه السلام در این زمینه می فرماید: «یابْنَ جُنْدَب! إنَّما شیعَتُنا یعْرَفونَ بِخِصالٍ شَتّی: بِالسّخاءِ وَالْبَذْلِ لِلاِْخْوانِ، وَبِأنْ یصَلّوا الْخَمْسِینَ لَیلاً وَنَهارا، شیعَتُنا لا یهِرّونَ هَریرَ الْکَلْب، وَلا یطْمعونَ طَمَعَ الْغُرابِ، وَلایجاوِرون لَنا عَدُوّا، وَلایسْألونَ لَنا مُبْغِضا وَلَو ماتوا جُوعا…؛ (۱۶) ای پسر جُندب! به راستی شیعیان ما با ویژگیهایی شناخته می‌شوند: با بذل و بخشش به برادران و با گزاردن پنجاه رکعت نماز [واجب و مستحب] در شبانه روز؛ شیعیان ما چون سگ زوزه نمی‌کشند، و چون کلاغ طمع کار نباشند، با دشمن ما همجوار [و همراه] نشوند، درخواست کمک از کسی که کینه ما را در دل دارد نکنند، گرچه از گرسنگی بمیرند..»
در روایت دیگری می خوانیم که وقتی یکی از شیعیان، از گروهی از شیعیان در نزد امام صادق علیه السلام تعریف و تمجید نمود و آنها را پاک و پاکیزه خواند، حضرت فرمود: «کَیفَ عِیادَهُ أغْنیائِهم لِفُقَرائِهم؟ قال: قَلیلَهٌ، قال: وَکَیفَ مُشاهَدَهُ أغْنیائِهِمْ لِفُقَرائِهِم؟ قال: قَلیلَهٌ، قال: فَکَیفَ صِلَهُ أغْنیائِهِمْ لِفُقَرائِهِمْ فی ذاتِ أیدیهِمْ؟ فقال: إنّکَ لَتَذْکُرُ أخْلاقا قَلَّ ما هی عِنْدَنا، قال: فقَالَ: فَکَیفَ تَزْعُمُ هؤلاءِ أنّهُمْ شیعَهٌ؟!؛ (۱۷) عیادت ثروتمندانشان از فقرایشان چگونه است؟ عرض کرد: کم است. فرمود: دیدن (و سر زدن) ثروتمندانشان از فقرای آنها چگونه است؟ عرض کرد: اندک است. فرمود: کمک نمودن ثروتمندانشان نسبت به فقرای آنها چگونه است؟ عرض کرد: شما اخلاقی را بیان می‌کنید که نزد ما کم است. فرمود: پس چگونه آنها خود را شیعه می پندارند..»
اوصاف راستین شیعه بیش از آن است که در یک مقاله بگنجد. آنچه بیان شد، مهم ترین اوصاف و ویژگیهای شیعیان بود. (۱۸) جامعه امروزی تشیع با خواسته امامان و آنچه از اوصاف شیعیان در کلام آن امامان بزرگوار مخصوصا رئیس مکتب جعفری، حضرت صادق علیه السلام آمده است، فاصله زیادی دارد. سخن را با شعری به مناسبت میلاد با سعادت پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و امام صادق علیه السلام به پایان می‌بریم:
امشب که صفا با دل و جان همراه است // هنگام طلوع آفتاب و ماه است
هم جشن ولادت امام صادق // هم عید محمد بن عبد اللّه است
