موعود پایگاه اینترنتی موعود
وقتی حال امام صادق (ع) چنین باشد٬ حال سرگشتگان دوران غیبت و دورماندگان از چشمه زلال ولایت ٬ چگونه باید باشد؟ بیهوده نیست که در هر مناسبتی٬ سفارش به قرائت “دعای ندبه” شده‌ایم که حدیث اشک و سوز دل منتظران مهدی(عج) است.
مصطفی امیری: حضرت امام جعفر صادق (ع) پیشوای ششم مسلمانان ٬ در این روز به دست خلیفه‌ی عباسی ٬ منصور دوانیقی مسموم و در مدینه به شهادت رسید. امام صادق (ع) به “شیخ الائمه” نیز معروف است ٬ زیرا عمر ایشان از تمامی ائمه اطهار (ع) طولانی‌تر است. حضرت را در قبرستان بقیع در کنار پدر، جد و امام حسن مجتبی (ع) دفن کردند.
آن امام به هنگام شهادت شصت و پنج سال داشته و مدت سی و چهار سال از امامت حضرتش می‌گذشت. زمان امامت امام صادق (ع) ٬ دوران طلائی شیعه ٬ می‌باشد. به جهت درگیری‌هایی که بین دو جریان اموی و عباسی وجود داشت ٬ فضای اجتماعی کمی‌بازتر شده و موقعیتی به وجود آمد که امام توانست در آن ٬ شاگردان بسیاری را تربیت کند و روح تازه ای در کالبد شیعه بدمد.
چرا به فقه شیعه ٬ فقه جعفری گفته می‌شود؟
پس از رحلت پیامبر (ص) و دوران خلافت خلفا سه‌گانه ٬ هرگاه در مسئله ای فقهی کار بر خلیفه وقت ٬ دشوار می‌شد ٬ به امام علی (ع) رجوع می‌کردند و او مشکل آنان را می‌گشود. چون حضرت علی (ع) به شهادت رسید ٬ دشمنان کار را بر فرزندان و شیعیان او تنگ کردند و میان مردم و آنان جدایی افکندند. از سوی دیگر ٬ دین به دنیا فروختگان نیز برای خشنودی حاکمان وقت ٬ به ساختن روایت‌های جعلی ٬ پرداختند ٬ تا آنجا که شناخت حدیث صحیح از نادرست بر فقیهان و عالمان ٬ دشوار گردید. می‌توان گفت از سال ۴۰ ق. تا نزدیک به پایان سده نخستین هجرت ٬ جز معدودی از صحابه و تابعان از فقه آل محمد (ص) بی‌بهره بودند. در روزگار امام باقر (ع) ٬ اندکی گشایش پدید آمد و سالیان ۱۱۴-۱۴۸ (دوران امامت امام صادق) ٬ عصر انتشار فقه آل محمد یا به تعبیر دیگر ٬ روزگار تعلیم و تدریس فقه جعفری بود.
روایات و احادیث رسیده از امام صادق (ع) ٬ در مسائل مختلف فقهی و کلامی ٬ آن‌چنان گسترده و متنوع است که مذهب شیعه را ٬ مذهب جعفری ٬ نامیده‌اند. گشایشی سیاسی که در سال‌های آغازین امامت حضرت پدید آمد موجب شد مردم آزادانه‌تر به امام صادق (ع) روی‌آورند و گشودن مشکلات فقهی و غیر فقهی را از او بخواهند. هیچ یک از اهل‌بیت شاگردانی به‌اندازه شاگردان امام صادق (ع) نداشته‌اند ٬ و روایات هیچ یک از آنان برابر با روایت‌های رسیده از ایشان نیست. اصحاب حدیث نام راویان از او را ۴۰۰۰ نفر ٬ نوشته‌اند. و مقصود از این تعداد ٬ کسانی هستند که در مدت افاضه امام از او علم فراگرفته‌اند نه اینکه همه آنها هرروز در محضر ایشان حاضر شوند. [۱]
همان‌گونه که از این نقل به‌دست می‌آید ٬ تعداد کسانی که از ایشان نقل‌قول کرده‌اند ٬ چهار هزار نفر بوده‌اند و این لزوماً بدان معنا نیست که تمام این افراد ٬ شاگرد حضرتشان (به معنای واقعی کلمه) بوده باشند بلکه ممکن است بسیاری از آنان تنها مدت بسیار کوتاهی امام را دیده و از ایشان خبر نقل کرده‌اند.
علت قیام نکردن امام صادق برعلیه خلفای جور
بیشتر قیام‌های دوران امام صادق علیه حاکمان وقت ٬ مورد تأیید ایشان ٬ نبود و درخواست سران قیام را که بدو وعده یاری می‌دادند نمی‌پذیرفت و نشر فقه آل محمد (ص) و علوم اهل‌بیت را مقدم می‌شمرد. زیرا آنان که بنی‌هاشم را به قیام می‌خواندند و به آنان وعده یاری می‌دادند ٬ همه یا بیشترشان ٬ حکومت حاکمان وقت را بر خود تحمل نمی‌کردند ٬ یا می‌خواستند خود حکومت را به‌دست گیرند ٬ نه آنکه خواهان زدودن بدعت و زنده کردن دین خدا و اهل‌بیت پیامبر ٬ باشند.
اما گاهی امر٬ حتی بر شیعیان خاص امام صادق ٬ مشتبه می‌گشت و خواستار همراهی و قیام امام صادق ٬ بودند. مرحوم کلینی در کتاب کافی ٬ به اسناد خود از سدیر صیرفی چنین نقل می‌کند:
بر ابوعبدالله درآمدم و بدو گفتم: به خدا بر تو روا نیست قیام نکنی! چرا؟ چون دوستان و شیعیان و یاران بسیار داری. به خدا اگر علی به‌اندازه تو شیعه و دوستدار داشت حق او را نمی‌گرفتند. امام پرسید: سدیر ٬ شمار آنان به چند تن می‌رسد؟ سدیر ٬ پاسخ می‌دهد: صد هزار! امام ٬ فرمود: صد هزار؟. سدیر پاسخ داد: آری و بلکه دویست هزار. امام در مقام تعجب ٬ مجدداً فرمودند: دویست هزار؟ سدیر پاسخ داد: آری و نیم جهان (کنایه از اینکه ٬ تعداد یاران امام ٬ بسیار است). امام صادق ٬ ساکت شدند. سدیر ٬ در ادامه می‌گوید: با امام به راه افتادیم و از کنار گله بزی ٬ گذشتیم. امام صادق ٬ فرمود:
وَاللَّهِ یَا سَدِیرُ لَوْ کَانَ لِی شِیعَهٌ به عدد هَذِهِ الْجِدَاءِ مَا وَسِعَنِی الْقُعُودُ وَ نَزَلْنَا وَ صَلَّیْنَا فَلَمَّا فَرَغْنَا مِنَ الصَّلَاهِ عَطَفْتُ عَلَی الْجِدَاءِ فَعَدَدْتُهَا فَإِذَا هِیَ سَبْعَهَ عَشَرَ. [۲]ای سدیر! به خدا اگر به شمار این بزها ٬ شیعه داشتم ٬ قیام نکردن بر من روا نبود. پس فرود آمدیم و نماز خواندیم. پس از نماز بزها ٬ را شمردم هفده رأس ٬ بیشتر نبودند. (تعداد خواص و حبیب بن مظاهرهای عصر امام صادق ٬ به هفده تن ٬ نیز نمی‌رسید)
امام صادق و قیاس ابوحنیفه ٬ پیشوای مذهب حنفی
ذهبی ٬ از عالمان اهل سنت ٬ از ابوحنیفه (پیشوای مذهب حنفی در اهل سنت) ٬ چنین نقل می‌کند: فقیه تر از جعفر بن محمد (امام صادق) ٬ ندیدم. [۳]
زبیر بکار ٬ می‌نویسد: ابوحنیفه (پیشوای مذهب حنفی در اهل سنت) ٬ با امام صادق ملاقات‌های متعدد داشت و در یکی از این ملاقات‌ها ٬ امام صادق به او فرمود: از خدا بترس و در دین ٬ قیاس مکن که نخستین کسی که قیاس کرد ٬ شیطان بود. خدا به شیطان فرمود: آدم را سجده کن. گفت: من از او بهترم؛ مرا از آتش و او را از خاک آفریده ای. (اعراف/ ۲۱) سپس امام از ابوحنیفه پرسید: قتل نفس ٬ مهم‌تر است یا زنا؟. ابوحنیفه ٬ پاسخ داد: قتل نفس. امام فرمودند: پس چرا قتل نفس با دو شاهد ٬ ثابت می‌شود ٬ اما زنا با چهار شاهد؟ درحالیکه اگر قتل انسان ٬ مهم‌تر است. پس چرا ابوحنیفه با قیاس ٬ فتوا می‌دهی؟
ابوحنیفه ٬ روزه نزد خدا بزرگ‌تر است یا نماز؟. ابوحنیفه ٬ پاسخ داد: نماز!. امام مجدداً فرمودند: چرا زن چون عادت ماهیانه می‌بیند ٬ روزه را باید قضا کند و نماز را نه؟ …. پس ای ابوحنیفه ٬ از خدا بترس و قیاس مکن. [۴]
این گروه به شفاعت امام صادق ٬ نمی‌رسند
ابو بصیر می‌گوید ٬ خدمت “ام حمیده” رسیدم که او را به درگذشت حضرت صادق (ع) تسلیت بگویم. شروع به گریه کرد. من نیز از گریه او ٬ اشکم جاری شد. گفت اگر هنگام درگذشت حضرت صادق (ع) می‌بودی چیز عجیبی مشاهده می‌کردی ٬ حضرت صادق (ع) چشم باز کرد و فرمود: هر کس با من خویشاوندی و نسبت فامیلی ٬ دارد را دعوت کنید. همه را جمع کردیم. آنگاه ٬ نگاهی به آنها نموده و فرمود:
إِنَّ شَفَاعَتَنَا لَا تَنَالُ مُسْتَخِفّاً بِالصَّلَاهِ. [۵]به شفاعت ما ٬ نخواهد رسید کسی که نماز خود را سبک شمارد.
آتش گرفتن خانه امام صادق و یادآوری مصیبت امام حسین
منصور ٬ خلیفه عباسی ٬ به حاکم خود در مکه و مدینه، به نام «حسن بن زید» پیام داد که خانه امام صادق را بسوزان ٬ حاکم ٬ این دستور را اجرا کرد ٬ و به خانه امام صادق ٬ آتش افکند به‌طوری‌که شعله‌های آن به در خانه و راهرو آن رسید. امام صادق (علیه‌السلام) بیرون آمد و به درون آتش رفت و در حالی که در میان آتش قدم می‌زد ٬ می‌فرمود:
أَنَا ابْنُ أَعْرَاقِ الثَّرَی أَنَا ابْنُ إِبْرَاهِیمَ خَلِیلِ اللَّه. [۶]عراق الثری ٬ به معنی ریشه های در زمین است و آن لقب اسماعیل پیغمبر است و شاید جهتش اینست که اولاد اسماعیل مانند رگ و ریشه در اطراف زمین پراکنده شدند و افتخار امام صادق علیه السلام از این نظر است که او از نسل اسماعیل و فرزند شریف و گرامی جناب حضرت ابراهیم است که آتش نمرد بر وی سرد شد. یعنی همان‌گونه که ابراهیم خلیل لله (علیه السلام) جدم ٬ در آتش نمرودی نسوخت ٬ من هم به اذن خدا نمی‌سوزم و همان‌گونه که لقب جدم اسماعیل (اعراق الثری) است یعنی فرزندان او مانند رگ و ریشه درخت در اطراف زمین پراکنده‌اند ٬ و نابود نمی‌شوند ٬ ما به‌عنوان اهل‌بیت پیامبر و نسل کوثر ٬ تا قیامت ٬ باقی خواهیم ماند.
لکن ٬ مبالغه نیست از زبان امام صادق ٬ اینگونه بیان شود که ٬ گویی امام صادق ٬ چنین فرموده‌اند: وقتی که آتش در دالان خانه‌ام ٬ زبانه کشید ٬ با اینکه در خانه بودم ٬ دیدم بانوان خانه ٬ شیون زنان برای حفظ جان خود از آتش ٬ از این سو به آن‌سو می‌دوند ٬ به یاد ترس و هراس اهل‌بیت جدم ٬ امام حسین افتادم که در روز عاشورا ٬ دشمن به خیمه های آنها هجوم کرد ٬ درحالیکه منادی دشمن فریاد می‌زد ٬ خانه ظالمان را بسوزانید.
امام صادق و بیان پیشرفت علمی در زمان ظهور
در میان برگزیدگان خداوند ٬ موقعیت حضرت امام جعفر صادق (ع) در تشریح و تبیین وقایع مهم غیبت ٬ ظهور و قیام و تکلیف مسلمانان ممتاز و شاخص است. تعدد روایات و تنوع موضوعات و مضامین ارائه‌شده توسط ششمین امام معصوم (ع) ٬ امکان بزرگی را برای معرفت یافتن بندگان خداوند و منتظران درباره امام زمان (ع) فراهم آورده است.
شاید از بهترین پیشگویی های که امام صادق (ع) بیان فرمودند ٬ اشاره به پیشرفت های شگرف علمی و فناوری‌هایی باشد که در زمان ظهور امام مهدی (ع) رخ خواهد داد ٬ پیش گویی های امام در آن زمان باعث شگفتی و تعجب می‌شد و شاید اگر اعتقاد راسخ به راست‌گویی امام صادق ٬ نبود ٬ راویان حدیث از نقل پیش‌گویی‌ها چشم‌پوشی کرده و چیزی از آن را بیان نمی‌کردند ٬ چون هیچ خرد و عقلی در آن زمان نمی‌توانست آنها را درک کرده یا تصور نماید. ازجمله این اشارات است:
«عبد لله بن مسکان» می‌گوید: امام صادق (ع) فرمود:
إِنَّ الْمُؤْمِنَ فِی زَمَانِ الْقَائِمِ وَ هُوَ بِالْمَشْرِقِ لَیَرَی أَخَاهُ الَّذِی فِی الْمَغْرِبِ وَ کَذَا الَّذِی فِی الْمَغْرِبِ یَرَی أَخَاهُ الَّذِی فِی الْمَشْرِقِ. [۷]در زمان قائم ٬ مؤمنی که در شرق است ٬ برادرش را که در غرب است می‌بیند ٬ نیز آنکه در غرب است ٬ برادرش را در شرق می‌بیند.
جالب اینجا است ٬ اینچنین پیشگویی های در هزار سال قبل ٬ توسط امام صادق ٬ بیان شده است که برای مردم آن عصر ٬ وصفی همچون وصف معجزه داشته است.
حکمت غیبت امام عصر در کلام امام صادق
شیخ صدوق ٬ در کتاب کمال‌الدین از امام صادق در حکمت و فلسفه غیبت طولانی امام عصر ٬ چنین نقل می‌کند: عبدالله بن فضل هاشمی ٬ می‌گوید: از امام صادق ٬ در چرایی و علت غیبت امام دوازدهم ٬ پرسیدم؛ ایشان فرمودند:
إِنَّ وَجْهَ الْحِکْمَهِ فِی ذَلِکَ لَا ینْکَشِفُ إِلَّا بَعْدَ ظُهُورِهِ کَمَا لَمْ ینْکَشِفْ وَجْهُ الْحِکْمَهِ فِیمَا أَتَاهُ الْخَضِرُ ع مِنْ خَرْقِ السَّفِینَهِ وَ قَتْلِ الْغُلَامِ وَ إِقَامَهِ الْجِدَارِ لِمُوسَی إِلَی وَقْتِ افْتِرَاقِهِمَا. [۸]حکمت اصلی غیبت ٬ جز پس از ظهور امام عصر ٬ آشکار نمی‌شود ٬ چنان‌که حکمت آنچه خضر انجام داد ٬ برای موسى (ع) معلوم نبود. چرا حضرت خضر ٬ کشتی را سوراخ کرد ٬ پسربچه ای را کشت و دیواری را تعمیر نمود تا هنگام جدایی‌شان و بعد از اتمام کار ٬ برای حضرت موسی ٬ علت و حکمت این اقدامات ٬ آشکار نشد.
بعد ٬ امام صادق ٬ در ادامه چنین فرمودند: ای پسر فضل ٬ چون میدانیم خداوند متعال ٬ حکیم است ٬ پس غیبت امام عصر ٬ نیز حکیمانه خواهد بود ٬ هرچند علت آن در زمان غیبت برای مؤمنین ٬ مخفی باشد.
حال ٬ سؤال این است پس فایده غیبت امام عصر ٬ چیست؟
سلیمان ٬ می‌گوید: از امام صادق (ع) پرسیدم چگونه مردم از حجت غایب و مخفی ٬ سود برند؟ فرمود:
کَمَا ینْتَفِعُونَ بِالشَّمْسِ إِذَا سَتَرَهَا السَّحَاب. [۹]چنان‌که از خورشید پشت ابر ٬ سود می‌برند.
امام صادق و تعلیم دعای غریق در عصر غیبت
طولانی شدن غیبت امام عصر ٬ سیل شبهات و تردیدها ٬ ممکن است دل‌های شیعیان و مؤمنان به امام عصر ٬ را در شک و شبهه ٬ فروبرد. امامان شیعه ازجمله امام صادق ٬ در کنار استدلال‌ها و نقل احادیث و برهان ٬ به تعلیم دعا در عصر غیبت ٬ به شیعیان ٬ همت گماشتند و توصیه های فرموده‌اند که دعای غریق و دعای عهد ٬ ازجمله آنها می‌باشد.
شیخ صدوق در کتاب کمال‌الدین ٬ از امام صادق چنین نقل می‌فرماید: به‌زودی ٬ در شبهه‌ای خواهید افتاد و بدون امامی و راهنمای خواهید ماند. از این شبهه‌ها و تردیدها ٬ رهایی نمی‌یابد ٬ مگر آن‌کس که “دعای غریق” را بخواند. روای می‌پرسد: دعای غریق ٬ چگونه است؟ امام پاسخ ٬ می‌فرمایند:
یا اللَّهُ یا رَحْمَنُ یا رَحِیمُ یا مُقَلِّبَ الْقُلُوبِ ثَبِّتْ قَلْبِی عَلَی دِینِک. [۱۰]مداومت به دعای غریق ٬ در عصر غیبت امام عصر ٬ تاکید و توصیه شده است.
آداب دعای منتظران فرج از زبان امام صادق
از شمار آداب دعای منتظران فرج در زمان غیبت ٬ آن است که دعا را وسیله ای برای بیان دوستی و اشتیاق به امام مهدى (ع) قرار دهند و درود و سلام عطرآگین بدیشان تقدیم کنند. چنان‌که در دعای امام صادق (ع) چنین آمده است:
بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِیمِ اللَّهُمَّ بَلِّغْ مَوْلَانَا صَاحِبَ الزَّمَانِ أَینَمَا کَانَ وَ حَیثُمَا کَانَ مِنْ مَشَارِقِ الْأَرْضِ وَ مَغَارِبِهَا سهل‌ها وَ جبل‌ها عَنِّی وَ عَنْ وَالِدَی وَ عَنْ وُلْدِی وَ إِخْوَانِی التَّحِیهَ وَ السَّلَامَ عَدَدَ خَلْقِ اللَّهِ وَ زِنَهَ عَرْشِ اللَّهِ وَ مَا أَحْصَاهُ کِتَابُهُ وَ أَحَاطَ عِلْمُهُ. اللَّهُمَّ إِنِّی أُجَدِّدُ لَهُ فِی صَبِیحَهِ هَذَا الْیوْم …. [۱۱]به نام خداوند بخشاینده بخشایشگر. خدایا! از طرف من و والدین و فرزندان و برادرانم ٬ به مولای ما صاحب‌الزمان٬ تحیت و سلام برسان! هر جا باشد و هرکجا که باشد ٬ در شرق و غرب ٬ دشت و کوه؛ درودی به شمار آفریده های خدا و به‌اندازه عرش او و آنچه کتاب خدا شمارش کرده و علمش بدان چیره شده است. خدایا ٬ تجدید بیعت می‌کنم در صبح این روز ….
در دعای عهد به نقل از امام صادق (ع) ٬ دعا برای کسب افتخار خدمت و یاری امام مهدی در زمان حضور و حکومت جهانی امام عصر ٬ نیز توصیه شده است:
اللَّهُمَّ اجْعَلْنِی مِنْ أَنْصَارِهِ وَ أَعْوَانِهِ وَ الذَّابِّینَ عَنْهُ وَ الْمُسَارِعِینَ إِلَیهِ فِی قَضَاءِ حَوَائِجِهِ وَ الْمُحَامِینَ عَنْهُ وَ السَّابِقِینَ إِلَی إِرَادَتِهِ وَ الْمُسْتَشْهَدِینَ بَینَ یدَیه …. [۱۲]خدایا! مرا از یاران و مدافعان و از کسانی قرار ده که برای برآوردن خواسته‌هایش می‌شتابند و پیرو خواسته وی هستند و در پیشگاه او به شهادت می‌رسند.
به همین خاطر ٬ است که امام صادق ٬ بیان می‌دارند:
مَنْ مَاتَ مِنْکُمْ عَلَی هَذَا الْأَمْرِ مُنْتَظِراً لَهُ کَانَ کَمَنْ کَانَ فِی فُسْطَاطِ الْقَائِم. [۱۳]هر کس از شما در حال انتظار امام عصر ٬ بمیرد ٬ همچون کسی است که در خیمه قائم بوده باشد.
اشک‌های امام صادق در فراق امام زمان در عصر غیبت
شیخ صدوق در کتاب کمال‌الدین ٬ به نقل از سدیر صیرفی ٬ چنین نقل می‌کند:
به همراه مفضل بن عمر ٬ داوود بن کثیر رقی ٬ ابو بصیر و ابان بن تغلب (از اصحاب خاص و شیعیان مخلص دوران امام صادق) بر مولایمان صادق علیه‌السلام درآمدم. او را دیدیم که بر خاک نشسته و عبای خیبری نگارین آستین کوتاه بی گریبانی به تن کرده ٬ همچون مادر فرزند ازدست‌داده می‌گریست ٬ رنگ چهره‌اش تغییر کرده و اندوه از گونه مبارکش پیدا بود و اشک‌هایش لباسش را خیس کرده بود و می‌فرماید:
سَیدِی، غَیبَتُکَ نَفَتْ رُقَادِی وَ ضَیقَتْ عَلَی مِهَادِی وَ ابْتَزَّتْ مِنِّی رَاحَهَ فُؤَادِی.
مولای من! غیبت تو ٬ خواب را از چشمانم ربوده و زمین را بر من تنگ نموده و آسایش دلم را از من گرفته است!
سَیدِی، غَیبَتُکَ أَوْصَلَتْ مُصَابِی بِفَجَائِعِ الْأَبَدِ وَ فَقْدُ الْوَاحِدِ بَعْدَ الْوَاحِدِ یفْنِی الْجَمْعَ وَ الْعَدَدَ فَمَا أُحِسُّ بِدَمْعَهٍ تَرْقَی مِنْ عَینِی وَ أَنِینٍ یفْتُرُ مِنْ صَدْرِی عَنْ دَوَارِجِ الرَّزَایا وَ سَوَالِفِ الْبَلَایا إِلَّا مُثِّلَ به‌عینی عَنْ غَوَابِرِ أَعْظَمِهَا وَ أَفْضَعِهَا وَ بَوَاقِی أَشَدِّهَا وَ أَنْکَرِهَا وَ نَوَائِبَ مَخْلُوطَهٍ بِغَضَبِکَ وَ نَوَازِلَ مَعْجُونَهٍ بِسَخَطِکَ.
مولای من! غیبت تو ٬ بلا و مصیبت مرا به فاجعه‌های همیشگی پیوند داده و از دست دادن یاران ٬ یکی از پس دیگری ٬ اجتماع ما را از بین برده ٬ هنوز سوزش اشکی که از چشمم می‌ریزد و ناله‌ای که از دلم برمی‌خیزد با یاد بلاها و سختی‌های دوران غیبت تو ٬ پایان نیافته که درد و رنج شدیدتر و دردناک‌تری در برابر دیدگانم شکل می‌گیرد!
سدیر ٬ می‌گوید: از این رخداد سهمگین و پدیده دهشتناک ٬ هوش از سرمان پرید و دل‌هایمان بی‌تاب و پاره‌پاره شد و گمان بردیم که مقصودش ٬ مصیبتی کوبنده است و یا روزگار ٬ پیشامدی ناخوش را برای امام صادق ٬ پیش آورده است.
گفتیم: ای فرزند بهترین مردم! خدا چشمانت را گریان نکند! از چه پیشامدی اشک می‌ریزی و دیده‌ات گریان است و چه حالتی این سوگواری را بر شما درآورده است؟ امام صادق علیه السلام آهی سوزناک از ته دل کشید و هراسش را از آن نشان داد و فرمود:
وَیلَکُمْ نَظَرْتُ فِی کِتَابِ الْجَفْرِ صَبِیحَهَ هَذَا الْیوْمِ وَ هُوَ الْکِتَابُ الْمُشْتَمِلُ عَلَی عِلْمِ الْمَنَایا وَ الْبَلَایا وَ الرَّزَایا وَ عِلْمِ مَا کَانَوَ مَا یکُونُ إِلَی یوْمِ الْقِیامَهِ الَّذِی خَصَّ اللَّهُ بِهِ مُحَمَّداً وَ الْأَئِمَّهَ مِنْ به عده وَ تَأَمَّلْتُ مِنْهُ مَوْلِدَ قَائِمِنَا وَ غِیبَتَهُ وَ إِبْطَاءَهُ وَ طُولَ عُمُرِهِ وَ به لوی الْمُؤْمِنِینَ فِی ذَلِکَ الزَّمَانِ وَ تَوَلُّدَ الشُّکُوکِ فِی قُلُوبِهِمْ مِنْ طُولِ غَیبَتِهِ وَ ارْتِدَادَ أَکْثَرِهِمْ عَنْ دِینِهِمْ- وَ خَلْعَهُمْ رِبْقَهَ الْإِسْلَامِ مِنْ أَعْنَاقِهِمُ الَّتِی قَالَ اللَّهُ تَقَدَّسَ ذِکْرُهُ وَ کُلَّ إِنسانٍ أَلْزَمْناهُ طائِرَهُ فِی عُنُقِهِ یعْنِی الْوَلَایهَ فَأَخَذَتْنِی الرِّقَّهُ وَ اسْتَوْلَتْ عَلَی الْأَحْزَان. [۱۴]ای‌وای! صبح امروز در کتاب جفر [۱۵] نظر کردم و درباره ولادت و غیبت طولانی و طول عمر قائم ما و گرفتاری مؤمنین ٬ در آن زمان و ایجاد شک و تردید در اثر طول غیبت و شک و تردیدهای اکثریت مردم و خروج آنان از تعهد به اسلام ٬ و درآوردن رشته اسلام از گردن خود ٬ تأمل و دقتی داشتم ٬ در اثر آن ٬ رقت قلب مرا فراگرفت و حزن و اندوه بر من چیره شد. با آنکه خداوند عز و جل می‌فرماید: «و پرونده هر انسانی را به گردنش آویختیم» که مقصود ٬ ولایت ما ٬ اهل‌بیت است.
آری؛ امام صادق ٬ نیز از منتظران امام عصر و دعاکنندگان به وجود ایشان بود. و با این سیره عملی ٬ راه روشنی برای مؤمنین و شیعیان عصر غیبت ٬ گشوده‌اند تا چراغ راهی ٬ در تاریکی عصر غیبت امام عصر ٬ افروخته شود. وقتی حال امام صادق (ع) که حدود یکصد سال قبل از آغاز دوره غیبت امام عصر ٬ می‌زیسته است ٬ چنین باشد ٬ باید دید حال سرگشتگان دوران غیبت و دورماندگان از چشمه زلال ولایت چگونه باید باشد؟ بیهوده نیست که در هر مناسبتی شادی‌آفرین یا غمبار ٬ سفارش به قرائت “دعای ندبه” شده‌ایم که حدیث اشک و سوز دل منتظران مهدی (عج) است.
[۱] زندگانی امام صادق ٬ ص ۶۰-۶۱[۲] کافی ٬ ج ٬۲ ص ۲۴۳
[۳] تذکره الحفاظ ٬ ج ٬۱ ص ۱۶۶
[۴] الاخبار الموفقیات ٬ ص. ۷۷-۷۶
[۵] بحارالانوار ٬ ج ٬۴۷ ص ۲
[۶] کافی ٬ ج ٬۱ ص ۴۷۳
[۷] بحارالانوار ٬ ج ٬۵۲ ص ۳۹۱
[۸] کمال‌الدین ٬ ج ٬۲ ص ۴۸۲
[۹] کمال‌الدین ٬ ج ٬۱ ص ۲۰۷
[۱۰] کمال‌الدین ٬ ج ٬۲ ص ۳۵۲
[۱۱] بحارالانوار ٬ ج ٬۸۳ ص ۶۱
[۱۲] بحارالانوار ٬ ج ٬۵۳ ص ۹۶
[۱۳] کمال‌الدین ٬ ج ٬۲ ص ۶۴۴
[۱۴] کمال‌الدین ٬ ج ٬۲ ص ۳۵۳
[۱۵] کتاب جفر و جامعه ٬ دو کتاب از آن امام علی است که گفته‌شده بر پایه و روش دانش حروف٬ حوادث دنیا را تا قیامت٬ در آن ذکر شده است. و به‌عنوان میراث نبوت و امامت٬ اکنون در اختیار امام عصر٬ می‌باشد. تعبیر امام صادق ٬ چنین است: الجفر ٬ المشتمل علی علم البلایا والمنایا ٬ وعلم ما کان وما یکون إلی یوم القیامه.
