آشنایی با رجعت

02 ntm4owq2nj - آشنایی با رجعترجعت در امت‏های پیشین هم وجود داشته است. پیامبر اسلام ـ درود و سلام خدا بر او باد ـ فرمود: «همه آنچه در امت‏های پیشین رخ‏داده است بی‏هیچ کم و کاست و با کمترین تفاوت در این امت هم رخ می‏دهد…» بنا بر این اصل، در این امت هم رجعت رخ خواهد داد.

  •  اشاره:
به اعتقاد شیعیان، پیش از برپایی قیامت کبرا و هم‏زمان با ظهور امام مهدی‏(ع)، گروهی از مؤمنان و پرهیزکاران پاک سرشت و جمعی از کافران و منافقان زشت طینت، پس از مرگ، زنده می‏شوند و بار دیگر به دنیا باز می‏گردند تا سرانجام اعمال نیک و بد خود را دریابند و حاکمیت نهایی دولت حق را مشاهده کنند. در آموزه‏های شیعی از این رویداد با عنوان «رَجْعَت» یاد می‏شود.

 از آنجا که این رویداد بزرگ از رویدادهای مرتبط با ظهور امام مهدی‌(ع) و استقرار دولت مهدوی است، در این مقاله به اختصار به بررسی معنا و مفهوم و ویژگی‏های رجعت، دلایل و مستندات آن و جایگاه این موضوع در قرآن و روایات می‏پردازیم.


۱. معنای لغوی و اصطلاحی رجعت

«رجعت» از نظر لغوی، مصدر «مرّه»1 از ماده «رجوع» و به معنای «یک بار بازگشت» است.۲ این واژه در علوم مختلفی همچون فقه، کلام، عرفان، نجوم، جامعه‏شناسی به کار می‏رود و در هر علمی، معنای خاص خود را دارد.۳ در اصطلاح اهل کلام، رجعت به معنای بازگشت به دنیا پس از مرگ و پیش از رستاخیز است که این همان معنای مورد نظر ماست. شیخ مفید(ره) در تعریف این اصطلاح کلامی می‏نویسد:

خداوند گروهی از مردگان را به همان صورتی که در گذشته بودند، به دنیا باز می‏گرداند و گروهی را عزیز و گروهی را خوار می‏کند و اهل حق را بر اهل باطل و ستم‏دیدگان از اهل حق را بر ستمگران چیره می‏گرداند. این رویداد در هنگام قیام مهدی آل محمد ـ بر ایشان درود باد ـ رخ خواهد داد.۴

دیگر دانشمندان شیعه نیز در کتاب‏های خود تعاریفی مشابه، از این واژه ارائه داده‏اند. ۵ از تعریف یادشده چند نکته به دست می‏آید:

۱. رجعت‏کنندگان با همان بدن مادی و به همان صورتی که پیش از آن داشتند، به دنیا برمی‏گردند؛
۲. رجعت، عمومی نیست و تنها گروهی از مردگان چه اهل حق و چه از اهل باطل، رجعت خواهند کرد؛
۳. رجعت در عصر ظهور امام مهدی(ع) رخ می‌دهد؛
۴. فلسفه رجعت، عزیز گردانیدن اهل حق و خوار کردن اهل باطل و چیره‏ساختن ستم‏دیدگان بر ستمگران است.

درباره این نکات در ادامه بیشتر سخن خواهیم گفت.
 باید دانست که در متون روایات و ادعیه و زیارت، از رجعت با تعابیری چون «کرّه» و «ایاب» ـ به معنای بازگشت ـ
نیز یاد شده است.


۲. جایگاه رجعت در آموزه‏های شیعی

همه دانشوران بزرگ شیعه، اعتقاد به رجعت را از ویژگی‏های پیروان امامان معصوم‏(ع) بر شمرده و پیروی از مذهب تشیع و اعتقاد به رجعت را ملازم یکدیگر دانسته‏اند. علامه مجلسی(ره) بیش از پنجاه تن از عالمان شیعه را نام می‏برد که اصل رجعت را پذیرفته و روایات مربوط به آن را در کتاب‏های خود آورده‏اند. ۶

ایشان در این باره می‏نویسد:

[اعتقاد به] رجعت در تمام دوره‏ها مورد اجماع شیعه و مانند خورشیدی که در میانه روز می‏درخشد، در میان آنها مشهور بوده است. تا آنجا که این موضوع را در اشعار خود می‏آوردند و به این موضوع در برابر مخالفان خود در همه مناطق استدلال می‏کردند. مخالفان شیعه نیز همواره به خاطر این موضوع بر آنها خرده می‏گرفتند.۷در اینجا برای روشن‏تر شدن موضوع به عبارت‏های چند تن از بزرگان علمای شیعه به عنوان نمونه اشاره می‏کنیم. شیخ صدوق در کتاب اعتقادات در این زمینه می‏نویسد: «عقیده ما درباره رجعت این است که آن حق است [و قطعاً به وقوع می‏پیوندد]…» ایشان پس از بیان شواهد قرآنی متعددی درباره رجعت، می‏نویسد:

رجعت در امت‏های پیشین هم وجود داشته است. پیامبر اسلام ـ درود و سلام خدا بر او باد ـ فرمود: «همه آنچه در امت‏های پیشین رخ‏داده است بی‏هیچ کم و کاست و با کمترین تفاوت در این امت هم رخ می‏دهد…» بنا بر این اصل، در این امت هم رجعت رخ خواهد داد. ۸

شیخ مفید(ره) نیز در پاسخ پرسشی درباره رجعت می‏نویسد:
این موضوع [اعتقادی] از ویژگی‏های خاندان محمد(ص) است و قرآن نیز بر آن گواهی می‏دهد. ۹

شیخ طوسی(ره) پس از بیان موضوع رجعت می‏نویسد:
روایات متواتر و آیات [قرآن] بر این موضوع دلالت دارند و خداوند تعالی می‏فرماید: «و آن روزی که از هر امتی گروهی را محشور می‏گردانیم» 10 پس اعتقاد به رجعت واجب است. ۱۱

سید مرتضی(ره) در پاسخ کسانی که درباره حقیقت رجعت از ایشان پرسیده بودند، پس از بیان مفهوم رجعت درباره دلایل و مستندات آن می‏گوید:راه اثبات آن، اجماع امامیه بر وقوع این رویداد است. آنها در این زمینه هیچ اختلافی ندارند. ۱۲

سرانجام شیخ حر عاملی در کتاب خود، اجماع طائفه امامیه را یکی از دوازده دلیل درستی رجعت دانسته است و در بیان یکی از مؤیدات این اجماع می‏نویسد:یکی دیگر از اموری که دلالت بر این اجماع می‏کند فزونی نویسندگانی است که روایات مربوط به رجعت را در کتاب‏های مستقل یا غیرمستقل گرد آورده‏اند… که تعداد آنها از هفتاد کتاب تجاوز می‏کند، کتاب‏هایی که علمای بزرگ امامیه؛ همچون ثقهالاسلام کلینی، رئیس محدثان ابن بابویه، رئیس طائفه [امامیه] ابوجعفر طوسی، سیّد مرتضی، نجاشی، کشی، عیاشی، علی بن ابراهیم، سلیم هلالی، شیخ مفید، کراجکی، نعمانی و… آنها را تألیف کرده‏اند. ۱۳

با توجه به عبارت‏های یادشده قاطعانه می‏توان گفت موضوع رجعت از دیدگاه عالمان بزرگ شیعه، امری مسلّم و قطعی بوده و در همه ادوار تاریخ شیعه، بر اعتقاد به رجعت به عنوان یکی آموزه‏های تردیدناپذیر مکتب اهل بیت‌(ع) تأکید شده است. ۱۴

ابراهیم شفیعی سروستانی
ماهنامه موعود شماره ۹۱

 پی‌نوشت‌ها:
۱. در علم صرف مصدر انواع مختلفی دارد که یکی از آنها مصدر «مرّه» است که برای بیان وقوع یک بار فعل به کار می‏رود. در زبان عربی وقتی گفته می‏شود «جلست جلسهً» یعنی یک‏بار نشستم. ۲. ر.ک: ابن منظور، لسان‏العرب، ج ۸، ص ۱۱۴؛ سعید خوری شرتونی، أقرب الموارد، ج ۱، صص ۳۹۱ و ۳۹۲. ۳. ر.ک: محمد رضا ضمیری، رجعت، ص ۱۲.۴. محمد بن محمد بن نعمان (شیخ مفید)، اوائل المقالات فی المذاهب و المختارات، مندرج در مجموعه مصنفات الشیخ المفید، چاپ اول، قم، المؤتر العالمی لألفیه الشیخ المفید، ۱۴۱۳ ه . ق، ج ۴، صص ۷۸ و ۷۹. ۵. ر.ک: سید مرتضی علم الهدی، جوابات المسائل الرازیه، مندرج در مجموعه رسائل الشریف المرتضی، قم، دارالقرآن الکریم، ج ۱، ص ۱۲۵؛ بحارالانوار، ج ۵۳، ص ۱۳۸؛ محمد بن حسن حر عاملی، الإیقاظ من الهجعه بالبرهان علی الرجعه، تصحیح: سیدهاشم رسولی محلاتی، ترجمه: احمد جنتی، قم، مطبعه العلمیه، بی‏تا، صص ۲۹ و ۲۳۵ ۳۰ و ۲۳۶؛ محمدرضا مظفر، عقاید الإمامیه، ترجمه: علی‏رضا مسجد جامعی، تهران، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، ۱۳۸۰، ص ۲۹۴. ۶. ر.ک: بحارالأنوار، ج ۵۳، صص ۱۴۴ ـ ۱۲۲. ۷. همان، ص ۱۲۲. ۸. محمد بن علی بن حسین (شیخ صدوق)، الإعتقادات، مندرج در مجموعه مصنفات الشیخ المفید، ج ۵، صص ۶۲ ـ ۶۰. ۹. محمد بن محمد بن نعمان (شیخ مفید)، المسائل السرویه، مندرج در مجموعه مصنفات الشیخ المفید، ج ۷، ص ۳۲. ۱۰. سوره نمل (۲۷) آیه ۸۳. ۱۱. محمد بن حسن طوسی (شیخ طوسی)، رساله العقاید الجعفریه، قم، مؤسسه النشر الاسلامی، ص ۲۵۰. ۱۲. سید مرتضی علم الهدی، جوابات المسائل الرازیه، مندرج در مجموعه رسائل الشریف المرتضی، ج ۱، ص ۱۲۵. ۱۳. الإیقاظ من الهجعه بالبرهان علی الرجعه، ص ۴۵. ۱۴. برای مطالعه بیشتر در زمینه سیر اعتقاد به رجعت از دوران پیدایش تا عصر غیبت کبرا. ر.ک: محمدرضا ضمیری، رجعت، صص ۴۲ ـ ۳۱.

همچنین ببینید

رجعت (قسمت سوم)

محمّد رضا ضمیریدر دو شماره قبل تحت عنوان «رجعت » مباحثی مستند به روایات درباره «بازگشت برخی از شهدا و صالحین » به دنیا (قبل از وقوع قیامت ...

دیدگاهتان را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *