مهدویت از دیدگاه امام رضا(ع)

مهدویت به عنوان باوری فاخر و تأثیرگذار در میان باورهای اسلامی از همان سال‌های نخستین رسالت پیامبر اکرم(ص) و طلوع اسلام در کانون نگاه و توجه پیشوایان و بزرگان دین قرار گرفت. پس از پایان عمر پربرکت پیامبر اکرم(ص) این راه همچنان در سخنان ارزشمند پیشوایان معصوم(ع) با قوت و قدرت هرچه بیشتر به تناسب شرایط هر امام، ادامه یافت.امامی‌که بیش از همه بر مواریث شیعی در زمینه باور مهدوی و فرهنگ انتظار افزود و گنجینه های گرانبهایی برای امت اسلام به یادگار گذاشت امام رضا(ع) است. که در این مقاله به بررسی روایات ایشان پیرامون مهدویت می پردازیم.

بیان مسأله
مژده به ظهور امام مهدی از همان سالهای آغازین ظهور اسلام آغاز شد و پیامبر گرامی اسلام در هر فرصت و مناسبتی که پیش می آمد مردم را به ظهور عدالت گستر موعود در آخر الزمان بشارت می دادند و آنها را از نسل و تبار، تولد و غیبت، ویژگیهای ظاهری، نشانه های ظهور، شاخصه های قیام رهایی بخش و مؤلفه های حکومت جهانی
آن حضرت آگاه می ساختند. تا آنجا که امروز ما با صدها روایت که از طریق شیعه و اهل سنت از آن حضرت نقل شده مواجهه ایم.
این سیره پس از رحلت نبی اکرم در میان اهل بیت او استمرار یافت و هریک از ایشان نیز در عصر خود تلاش کردند که باور مهدوی و فرهنگ انتظار را در میان امت اسلامی زنده و پویا نگهدارند و بدین طریق پیروان خود را در برابر هجوم مصائب، رنجها، دردها و بلاهای گوناگونی که از سوی حاکمان جور بر آنها روا داشته می‌شد، صبر و پایداری بخشند.حرکت رو به گسترش معارف مهدوی در رمان امام باقر و امام صادق(ع) به اوج خود رسید و آن دو امام در زمینه های مختلف اعتقادی، اخلاقی و فقهی و تحکیم پایه های ایمانی پیروان خود، تلاش فراوانی برای توسعه و تعمیق اندیشه مهدوی و فرهنگ انتظار در میان شیعیان نمدند و با به جا گذاردن صدها روایت در این زمینه، این اندیشه و فرهنگ را تازگی و طراوت بیشتری بخشیدند.
پس از این دو امام و پیش از امام حسن عسکری امامی‌که بیش از همه بر مواریث شیعی در زمینه باور مهدوی و فرهنگ انتظار افزود و گنجینه های گرانبهایی برای امت اسلام به یادگار گذاشت امام رضا(ع) است.
اهمیت امر مهدویت بر همگان روشن است. این اهمیت تا آنجاست که به روایت محدثان اهل تسنن، رسول خدا در سخنی جاودانه فرمود: « من کذب بالمهدی فقد کفر» (پهلوان، ۱۳۸۵، ص۱۲۰)
از این رو دانشمندان شیعه و سنی، درباره ی حضرتش صدها کتاب مستقل نگاشته و در ضمن آثار دیگر نیز در این مورد سخن راندند.
دیدن و شناختن آن همه کتاب، در بدو امر این نکته را به ذهن می آورد که تمام ابعاد و جوانب مهدویّت روشن شده موضوعی برای تحقیق جدید، بر جای مانده است؛ اما نگاهی ژرف تر، ما را از این نظر باز می‌گرداند و ضرورت پژوهش های مفصّل بعدی را به ما می فهماند. این ضرورت، از یک سو، به دلیل اهمیّت و عظمت حقیقت مهدویّت است و از سوی دیگر، پیوند آن با جوانب مختلف زندگی انسانی و شؤون گونه گونِ، عقیده اسلامی‌گوشزد می‌کند.
به هر حال این گفتار، در پی آن است که به سهم خود، بخشی از بایسته های پژوهشی مهدویّت را از دیدگاه امام رضا بنمایاند.

مهدویت از دیدگاه امام رضا(ع)
بررسی ها نشان می دهد روایات امام رضا(ع) به طور عمده همه محورهای مباحث مهدویت را کم و بیش در بر گرفته است که برخی از این عرصه ها از این قرارند:
۱.ولادت حضرت مهدی
یکی از رخ دادهای بسیار برجسته در تاریخ بشر، ولادت آخرین ذخیره الهی و موعود امت ها حضرت مهدی است؛ به گونه ای که اصل ولادت آن حضرت، جزو مسلمات تاریخ به شمار می آید و نه فقط امامان معصوم و دانشمندان و تاریخ نویسان شیعه به این مهم اشاره کرده‌اند؛ بلکه مورخان و محدثانی چند از اهل سنت نیز به این حادثه بزرگ تصریح نموده، آن را یک واقعیت تحقق یافته دانسته‌اند. این ولادت نقطه ی عطفی در تاریخ زندگی بشر بر روی کره زمین است.
امام هشتم (ع) سالها پیش از ولادت در سخنانی به برخی از بحثهای مربوط به آن اینچنین اشاره فرموده است.
۲. فلسفه مخفی بودن ولادت
یکی از ویژگیهای برجسته ولادت حضرت مهدی، پنهان بودن آن است. این امر در سخنان معصومین(ع) اشاره شده است و با تعابیر گوناگون و فراوانی به آن اشاره شده است. و برخی از امامان به فلسفه این مخفی بودن نیز اشاره کرده‌اند. از جمله روایت زیر است:
ایوب بن نوح می‌گوید به حضرت رضا(ع) عرض کردم: من امیدوارم که شما صاحب الامر باشید، و خدا امر امامت را بدون شمشیر و خونریزی به شما رساند، زیرا برای شما (به ولایت عهدی مأمون) بیعت گرفته شده و به نام شما سکّه زده-اند، حضرت فرمود: هیچ کس از ما خاندان نیست که مکاتبات داشته باشد و با انگشت به سویش اشاره کنند و از او مسأله بپرسند و اموال برایش برند، جز اینکه یا ترور شود و یا در بستر خود بمیرد. و تا زمانی که خدا برای این امر(امامت) کودکی را از ما خاندان مبعوث کند که ولادت و وطن او پنهانست ولی نسبت و دودمانش پنهان نیست. (کلینی، کافی، ج۱، ص۳۴۱)
۳. امتحان
یکی از حکمتهای پنهانی های زندگی حضرت مهدی(عج) آزمایش مردم است. از آنجا که این نوع آزمایش، به دلیل عدم حضور ظاهری امام، بسیار مشکل و طاقت فرسا است، در تکامل روحی انسانها نقش بیسار مهم و مؤثری دارد. با این آزمایش است که آشکار می‌شود چه کسی ثابت قدم و استوار، و چه کسی در ایمان سست و مردد است.
محمّد بن أبی یعقوب بلخیّ گوید: شنیدم که امام رضا(ع) فرمود: شما در آتیه نزدیک به چیزی هر چه شدیدتر و بزرگتر آزمایش خواهید شد، به طفلی در شکم مادر خود، و کودکی شیرخوار امتحان خواهید شد تا آنکه گفته شود از دیده‏ها پنهان شد و مرد، و بگویند: دیگر امامی نیست، در حالی که رسول خدا(ص) غایب شد و باز غایب شد و غایب شد (یک بار در غار حرا و یک بار در شعب ابی طالب خانه عبد اللَّه بن ارقم و یک بار هم در غار ثور)، و این هم من که به مرگ خواهم مرد (یعنی او من نخواهد بود و من به مرگ می‏میرم نه به شمشیر).
(نعمانی، الغیبۀ، ص ۱۸۰)
۴. ویژگیهای حضرت مهدی
حرمت نام بردن در آموزه های اعتقادی شیعه، « مهدویت» از پر رمز و رازترین معارف اعتقادی است. از ولادت پنهان حضرت مهدی مهدی(عج) گرفته، تا پنهان زیستی او؛ از چگونگی زندگی آن حضرت گرفته تا عمر طولانی اش؛ از چگونگی غیبت ایشان گرفته تا ظهور، قیام و حکومت جهانی بر کره زمین و… اینها، اسراری است که بر عموم مردم، پوشیده مانده و برخی جزو اسرار الهی تلقی شده است
یکی از این موارد، نام بردن ان حضرت به نام مخصوص محمد است. این بحث همواره مورد توجه دانشمندان و بزرگان شیعه بوده و در روایات فراوانی از معصومین مورد اشاره قرار گرفته است.
مرحوم کلینی با ذکر سند به نقل ابن صلت گوید از حضرت رضا شنیدم که چون راجع به قائم سؤال شد، فرمود: … وَ لَا یُسَمَّی اسمُهُ؛ … (کلینی، کافی، ج۱، ص۳۳) و نامش برده نشود.
۵. خاتمیت مهدی
یکی از ویژگیهای حضرت مهدی خاتم الاوصیا بودن ایشان است. این مطلب در بیانات پیشوایان معصوم اشاره شده است و آنگاه به طور روشن بر زبان خود آن حضرت در کودکی-آنگاه که در آن سنین لب به سخن گشود-جاری شد. (طوسی، ص۲۴۶، صدوق، ج۲، ص۴۴۱)حسن بن علی خزاز گفت: علی بن ابی حمزه خدمت حضرت رضا(ع)رسید و عرض کرد: آقا شما امام هستید؟ فرمود: آری. او گفت: من از جدت جعفربن محمد شنیدم که می فرمود امام نمی‌باشد مگر کسی که دارای فرزند باشد.آن جناب فرمود: فراموش کرده‏ای یا خود را به فراموشی زده‏ای پیرمرد! حضرت صادق(ع) چنین نفرمود آن جناب فرمود: امام نخواهد بود مگر کسی که دارای فرزند باشد مگر آن امامی‌که حسین بن علی(ع) در زمان او خارج می‏شود و (رجعت می‌نماید) که او دارای فرزند نخواهد بود.
عرض کردم: راست می‌گویید فدایتان شوم!همین طور از جدتان شنیدم. (محمدبن جریر طبری، دلایل الامامه، ص۳۲۰)
۶. غیبت حضرت مهدی
سال پیش از زاده شدن حضرت مهدی آن گاه که معصومان از آن حضرت سخن می‌گفتند، بی درنگ به پنهان زیستی آن حضرت نیز اشاره می‌کردند. این پافشاری، بیش از آن که در جهت آگاه کردن شیعیان باشد، برای زمینه و آماده کردن آنها بود. آنچه بر رمز و راز این مسئله می افزود، پافشاری معصومان بر سِرّ بودن این حادثه بود؛ اگر چه گاهی به تناسب، گفته های ارزنده درباره ی آن، به پیروان خود می فرمودند.
۷. چگونگی غیبت
مرحوم کلینی با ذکر سند به نقل از صلت گوید از حضرت رضا شنیدم که چون راجع به قائم سؤال شد، فرمود:لَا یُرَیجِسْمُهُ وَ …؛ (کلینی، ج۱، ص۳۳۳) شخصش دیده نشود.
بحث از چرایی‌ها و سبب‌های پنهان‌زیستی حضرت مهدی(عج) یکی از بحث‌هایی است که همواره مورد توجه علاقه‌مندان به مباحث مهدویّت بوده است. امام رضا(ع) نیز به برخی از فلسفه‌های غیبت این‌گونه اشاره کرده‌اند:

۸.زیر بیعت کسی نبودن
مضمون برخی روایات، این است که آن حضرت، با غیبت خود، از بیعت با طاغوت‏های زمان در امان خواهد بود.
حسن بن علیّ بن فضّال از امام رضا(ع) نقل کرده است که حضرت فرمودند: گویا شیعه را می‏بینم، آن زمان که سومین نفرازفرزندانم را نمی‏یابند و بدنبال این هستند که کسی امور آنان را بدست گیرد و شؤونشان را تدبیر نماید، ولی او را نمی‌یابند، عرض کردم: چرا یا بن رسول ألله؟! حضرت فرمودند: زیرا امامشان غائب می‌گردد، عرض کردم چرا؟ فرمودند: زیرا در هنگام قیام، بیعت کسی در گردن او نباشد و با جبار با ظالم زمان خود بیعت نکرده باشد. (صدوق، ج۱، ص۲۷۳)

۹.آزمایش‌های سخت
یکی دیگر از حکمت های غیبت حضرت مهدی آزمایش مردم است. صفوان بن یحیی گوید: امام رضا فرمود: آنچه شما چشمان خود را به سویش می دارید (منتظر و چشم به راه آن هستید) واقع نخواهد شد تا اینکه پاکسازی و جداسازی شوید و تا اینکه نماند از شما مگر چه کمتر و کمتر».( نعمانی، ص۲۰۸)
۱۰. خضر از همراهان مهدی در عصر غیبت
حسن بن علیّ بن فضّال گوید از امام رضا(ع) شنیدم که می‏فرمود: خضر(ع) از آب حیات نوشید و او زنده است و تا نفخ صور نخواهد مرد و او نزد ما می‏آید و سلام می‏کند و آوازش را می‏شنویم امّا شخصش را نمی‏بینیم و او هر جا که یاد شود حاضر می‏شود و هر که او را یاد کند بایستی بر او سلام کند و او همه ساله در موسم حجّ حاضر می‏شود و همه مناسک را به جا می‏آورد و در بیابان عرفه وقوف می‏کند و بر دعای مؤمنین آمین می‏گوید و خداوند به واسطه او تنهائی قائم ما را در دوران غیبتش به انس تبدیل کند و غربت و تنهائیش را با وصلت او مرتفع سازد. (صدوق، ج۲، ص۳۹۰)

۱۱. انتظار حضرت مهدی(عج
شادابی و پویایی بشر در طول دوران زندگی فردی و اجتماعی، مرهون نعمت «امید» و «انتظار» است. اگر انسان، به آینده امیدی نداشته باشد، زندگی برایش مفهوم چندانی نخواهد داشت. آنچه انسان را به زندگی امیدوار می‌کند و آن را جاذبه‌دار می‌سازد و نگرانی‌ها و ناراحتی‌ها را برای او آسان می‌نماید، انتظار و امید به آینده‌ای روشن و رشدآفرین است که در آن، به تمام نیازهای روحی و جسمی او به طور کامل پاسخ داده شود. آدمی در پرتو همین انتظار و امید، رنج‌ها و گرفتاری‌ها را تحمل می‌کند و با کشتی امید و آرزو در دریای متطالم و طوفان زای زندگی، به سیر خود ادامه می دهد.
شیعه با بهره گیری از آموزه های اهل بیت، این امید و انتظار به آینده را در متعالی ترین نوع خود، فرا راه انسان های آزاد اندیش و آزادی خواه قرار داده است.

۱۲.فضیلت انتظار فرج
مرحوم عیاشی (م۳۲۰ق) در تفسیر خود از احمد بن محمد گوید از امام رضا(ع) شنیدم که فرمود: چقدر صبر پیشه گرفتن و انتظار فرج کشیدم نیکو است! ۰عیاشی، ج۲، ص۲۰)
و در جای دیگر از آن امام همام به نقل جدّ بزرگوار خود رسول اکرم(ص) نقل کرده است. افضل اعمال امت من انتظار کشیدن آنهاست گشایش خدا را در امورات. (صدوق، ج۲، ص۳۶)

۱۳. اشتیاق امام رضا به حضرت مهدی
یکی از وظایف مهم شیعیان، محبت و دوستی امام است و هر قدر محبت بیشتر شد، نشان از وجود سنخیت با آن انوار مقدس است. این هم سنخی نیز هر قدر افزایش یابد، نشان از تقرب به ذات اقدس الهی است و این والاترین کمال است. از آنجایی که خود پیشوایان معصوم به مقام والای امام و امامت شناختی کامل دارند؛ وقتی سخن از یک امام پیش می آید، در نهایت بزرگداشت از او یاد می‌کنند.
در منابع معتبر اولیه نقل شده است که: عبدالسلام هروی گوید: از دعبل بن خزاعی شنیدم که می‌گفت: بر مولای خود امام رضا (ع) قصیده خود را خواندم که چنین آغاز می‌شود:
«مَدارِسُ آیَاتِ خَلَت مِن تِلَاوَۀِ وَ مَنزِلُ وَحیِ مُقفِرُ العَرَصَاتِ » و چون به این ابیات رسیدم: «خرُوجُ إِمَام لا مَحَالَۀَ خَارِجُ یَقُومُ عَلَی اللهِ وَ البَرَکَاتِ یُمَیِّزُ فِینا کُلَّ حَقّ وَ باطِل وَ یُجزِی عَلَی النَّعمَاءِ وَ النّقِمَاتِ»
امام رضا (ع) به سختی گریست. سپس سر خود را بلند کرده و به من فرمود: یَا خُزَاعِیُّ نَطَقَ رُوحُ الْقُدُسِ عَلَی لِسَانِکَ بِهَذَیْنِ الْبَیْتَیْنِ فَهَلْ تَدْرِی مَنْ هَذَا الْإِمَامُ وَ مَتَی یَقُومُ؛ « ای خزاعی! روح القدوس این دو بیت را بر زبان تو جاری کرده است آیا می دانی این امام کیست و کی قیام خواهد کرد؟
گفتم: خیر ای سرورم، جز اینکه شنیده ام امامی از شما خاندان خروج می‌کند و روی زمین را از فساد پاک و جهان را پر از عدل و داد می نماید، جناب فرمود: ای دعبل، امام پس از فرزندم محمد است، و پس از محمد پسرش علی و پس از وی فرزندش حسن و پس از او ولدش حجّت قائم که در زمان غیبتش انتظار او را کشند و در زمان حضور و ظهورش بر همه جهانیان مطاع و فرمانده باشد، و اگر از روزگار باقی نماند مگر یک روز، خداوند، آن یک روز را طولانی می‌کند تا او خارج شود و روی زمین را پر از عدل و داد کند، همچنان که پر از ظلم و جور شده است، و اما کی و در چه وقت این واقعه روی خواهد داد؟ این مانند از خبر دادن بوقت قیامت است، و پدرم برای من از پدرش از اجداد بزرگوارش حدیث کرد که برسول خدا گفتند: یا رسول الله چه وقت قائمی‌که از ذرّیه شماست خروج می‌کند؟ فرمود: مثل آن، مثل قیامت است که آشکار نکند آن را مگر خداوند، بسیار گران است آن بر اهل آسمانها و اهل زمین، می آید آن مگر ناگهان، یعنی همانطور که قیامت وقتش برای احدی معلوم نیست ای قیام نیز بر کسی معلوم نخواهد بود امّا آمدنش برای بسیاری از مردم گران تمام خواهد شد. (صدوق، ۲/۲۷۶)
همه کسانی که این روایت را در منابع نخستین نقل کرده‌اند، به همین صورت ذکر کرده‌اند. (قمی، ۲۷۶؛ صدوق، ۲/۲۶۶)
یادآور می‌شود این روایت در برخی منابع معاصرین با تفاوت‌هایی نقل شده که مبنای ایستادن هنگام شنیدن لقب «قائم» است در این نقل روایت است که چون دعبل، قصیده معروف خود را برای امام رضا(ع) خواند، آن حضرت دست بر سر نهاده و به حالت تواضع ایستاد و برای فرج آن حضرت دعا کرد. که البته با توجه به نقل متفاوت آن در
منابع نخست، تأکید بر این نقل معاصر محل تأمل است.
۱۴. ظهور حضرت مهدی(عج)
برانگیخته شدن و ظهور مهدی موعود، بزرگترین حادثه ای است که در پایان دوران رخ می دهد و به آرمان بلند همه پیامبران الهی و آرزوی همه انسانها جامه عمل پوشانده می-شود. ظهور او به عنوان سرآغاز بنیان جهانی است که در آن همه انسانها بر محور عدل، آخرین صفحات کتاب زندگی روی زمین را به نگارش در می آورند.
ظهور او عینیت بخشی به وعده‌های همه پیامبران الهی در تحقق جامعه آرمانی بر مدار یکتاپرستی است. او نه فقط موعود آموزه‌های ادیان الهی که پاسخی است از خداوند به میل درونی و نیاز فطری همه انسان‌ها.
ظهور او، برانگیخته شدن انسانی است بی مانند که برای تحقق اهداف دیرینه همه انبیا و اولیای خداوند به پا می-خیزد تا به نور ایمان و عدالت، سرتاسر گیتی را روشن کند. در برخی روایات برای آن حضرت هنگام ظهور ویژگیهایی بیان شده است.

۱۵. ویژگیهای جسمانی حضرت مهدی هنگام ظهور
ابو صلت هَرَوی گوید: به امام رضا(ع) گفتم: علامات ظهور قائم شما چیست؟ فرمود: نشانه اش این است که در سنّ پیری است ولی منظرش جوان است به گونه ای که بیننده می پندارد چهل ساله و یا کمتر از آن است و نشانه دیگرش آن است که به گذشت شب و روز پیر نشود تا آنکه اجلش فرا رسد.(صدوق، ۲، ۶۵۲)
برخی با استفاده از این روایت احتمال طبیعی بودن مرگ ان حضرت را مطرح کرده‌اند.

۱۶. نشانه های ظهور
یکی از بحثهایی که به گونه ای در کانون توجه علاقمندان مباحث مهدویت و نیز دشمنان این باور قرار گرفته بحث « نشانه های ظهور » است.
نخستین گام بررسی کامل و نتیجه بخش این بحث، مراجعه به روایات و سخنان بزرگان دین است که از رخدادهای شگرف و شگفت آور در پایان دوران حکایت دارند. و امامان معصوم به گونه های مختلفی به این امور اشاره کرده‌اند.
احمد بن محمد بن أبی نصر از امام رضا روایت کرده که آن حضرت فرمود: پیش از این امر، سفیانی و یمانی و مروانی و شعیب بن صالح باید ظاهر شوند پس چگونه این شخص (یعنی محمدبن ابراهیم بن اسماعیل که معروف به ابن طباطبا است) چنین ادّعا می‌کند؟( نعمانی، ۲۵۳)

۱۷. امدادهای الهی در عصر ظهور
بی گمان عواملی چند دست به هم داده و زمینه های پیروزی حضرت مهدی (عج) را در قیام جهانی فراهم می‌کنند. اساسی ترین و اصلی ترین عامل این پیروزی، شخصیت خود ان حضرت است؛ آنگاه یاران و یاوران ایشان و در کنار آن دو، امدادهای غیبی خداوند نقش آفرین است.
اگرچه اساس این قیام بزرگ، بر امور طبیعی و سنتهای جاری خداوند است؛ اما به اقتضای عظمت و گستردگی آن در همه کره زمین، و نیز مجهز بودن دشمنان به امکانات بسیار و پیشرفته، خداوند برخی از نیروهای پنهان و فوق طبیعی را در اختیار او قرار خواهد داد تا موجبات پیروزی ایشان، هر چه بهتر فراهم شود. در برخی از سخنان پیشوایان معصوم(ع) به این امدادها اشاره شده است.

۱۸. نزول فرشتگان
مهمترین مصداق کمکهای پنهان خداوند، آمدن فرشتگان به یاری پیامبران و اولیای خود است. بخش قابل توجهی از آیات قرآن، از یاری فرشتگان به پیامبر اکرم و مسلمانان در جنگهای صدر اسلام حکایت می‌کند. « أَ لَمْ تَرَ إِلىَ الَّذِینَ أُوتُواْ نَصِیبًا مِّنَ الْکِتَابِ یُدْعَوْنَ إِلىَ‏ کِتَابِ اللَّهِ لِیَحْکُمَ بَیْنَهُمْ ثُمَّ یَتَوَلىَ‏ فَرِیقٌ مِّنْهُمْ وَ هُم مُّعْرِضُونذَالِکَ بِأَنَّهُمْ قَالُواْ لَن تَمَسَّنَا النَّارُ إِلَّا أَیَّامًا مَّعْدُودَاتٍ وَ غَرَّهُمْ فىِ دِینِهِم مَّا کَانُواْ یَفْتُرونَفَکَیْفَ إِذَا جَمَعْنَاهُمْ لِیَوْمٍ لَّا رَیْبَ فِیهِ وَ وُفِّیَتْ کُلُّ نَفْسٍ مَّا کَسَبَتْ وَ هُمْ لَا یُظْلَمُون‏»؛ (بقره/۲۳-۲۵) در برخی روایات از فرشتگان به عنوان امدادهای الهی در قیام حضرت مهدی یاد شده است.

۱۹. قیام حضرت مهدی (عج)
برخلاف تصور برخی انسانها همواره پیشیوایان معصوم(ع) از سختی های قیام جهانی حضرت مهدی(عج) سخن به میان می آورند. معمربن خلاد گوید: نزد امام ابی الحسن الرضا(ع) از یاد شد پس فرمود: شما امروز آسوده تر از آن روز هستید، عرض کردند: چگونه؟ فرمود: اگر قائم ما خروج کند جز خون بسته شده و عرق و بر روی زین های اسبان خفتن چیزی در کار نخواهد بود و لباس قائم جز جامه خشن و خوراک او جز غذای ناگوار و نامطبوع نخواهد بود.» (نعمانی، ص۲۸۴، ۲۸۵)
در این روایت آن حضرت ذهنیت نادرست برخی را در این زمینه اصلاح کرده آنها را به آمادگی برای آن حرکت بزرگ جهانی توصیه کرده است. این روایت را فقط نعمانی در دو جا از کتاب خود با اندک تفاوتی نقل کرده است و مرحوم مجلسی نقل مفصل تر را انتخاب و آن را نقل کرده است با این تفاوت که جای «وَالنَّومُ عَلَی السّرُوجِ «وَ القومُ عَلَی السّرُوجِ» آورده است. (مجلسی، ج۵۲، ص۳۸۵)
۲۰. انتقام حضرت مهدی از قاتلان امام حسین(ع)
یکی از ابعاد قیام حضرت مهدی(عج) افزون بر جنبه های اصلاحگری، انسان سازی، عدالت گستری، کمال بخشی و احیاگری دین خداوند – خون خواهی از دشمنان خداوند، پیامبر اکرم، اهل بیت و همه ی ستمدیدگان تاریخ است. که البته در این میان خونخواهی از سید الشهدا از ویژگ خاصی برخوردار است. بنابراین با استفاده از روایات حقیقت این انتقام روشن می-شود.
شیخ صدوق در دو کتاب از آثار خود نقل کرده که عبد السلام هروی می‌گوید: محضر مبارک حضرت ابی الحسن علی بن موسی الرضا(ع) عرض کردم: ای فرزند رسول خدا درباره روایتی که از امام صادق(ع) نقل شده و آن حضرت فرمودند: هرگاه حضرت قائم خروج کنن فرزندن قاتلین امام حسین(ع) را به خاطر کردار پدرانشان چه می فرمایید؟
حضرت فرمودند: «هُوَ کَذَلِکَ»؛ واقع همین است. عرض کردم: پس فرموده حقّ تعالی در قرآن « وَ لا تَزِرٌ وازِرَۀٌ وِزرَ أخری»؛ « فاطر/۱۸) (هیچکس بار گناه دیگری را به دوش نگیرد) معنایش چیست؟
حضرت فرمودند: خداوند در تمام اقوالش صادق است ولی در عین حال باید توجّه داشته باشی که فرزندان قاتلین امام حسین به افعال و کردار پدرانشان راضی بوده و به آنها افتخار می‌کردند و به مقتضای « کسی که به چیزی راضی باشد همچون قاتلین سیّد الشهداء می‌باشند. (صدوق، ج۱، ص۲۷۳،

۲۱. رجعت
«رجعت» در کتابهای لغت، به معنای «بازگشت» است؛ یعنی برگشتن به جایی که پیشتر در آنجا بوده است. اما در اصطلاح مهدویّت، «رجعت» عبارت است از: بازگشت دو گروه از مردگان – مؤمنان محض و کافران محض- به صورتهای پیشین خود، (مفید، ج۴، ص۷۷) پس از ظهور حضرت مهدی (عج)، مؤمنان از برپایی حکومت جهانی عدل، دلشاد و کافران، از فرومایگی و پستی ستمگران، دلگیر شوند.(مظفر، ص۲۹۴)

۲۲. نزول حضرت عیسی(ع)
فرود آمدن پیامبر بزرگ خدا، عیسی بن مریم هنگام قیام امام مهدی(عج)، از دیدگاه همه مسلمانان، یک واقعیت ثابت و از اموری است که تردید در آن راه ندارد. این حادثه بزرگ از شگفت انگیزترین حوادث تاریخ، مهمترین رخدادها، بزرگترین نشانه ها و پرشکو ترین دلیل ها بر حقانیت امام مهدی است. در ادامه روایت بالا آن حضرت فرمود: هرگاه مهدیّ امّت از اولاد من خروج کند عیسی بن مریم نازل شود، و پشت سر او با او نماز گزارد.
و فرمود: اسلام با غریبی شروع شد و به زودی که به غربت باز گردد، پس خوشا به حال غربا.
پرسیدند: یا رسول الله سپس په خواهد شد؟ فرمود: سپس حقّ به صاحبش باز خواهد گشت.(صدوق، ج۲، ص۲۰۲)

نتیجه گیری
از بررسی های فوق می توان به این نتیجه دست یافت که امام چون خورشیدی تابان می درخشد که اگر یک ساعت و یک لحظه در زمین حضور نداشته باشد، زمین اهلش را در خود فرو خواهد برد. از این رو جایگاه امامت و ولایت در نظام هستی جایگاه علت غایی است که همه موجودات برای آن آفریده شده-اند. بدون ولایت، زمین و آسمان بقا نخواهد داشت. به همین جهت، در کلام امام رضا(ع) نیز امام به خورشید تشبیه شده است که سبب بقای موجودات روی زمین و بسیاری کرات دیگر است.
گرداوری:محبوبه غلامی‌کارشناس ارشدعلوم قرآنی-معصومه غلامی‌کارشناس ارشدعلوم قرانی

منابع
۱. صدوق، محمدبن علی، عیون اخبار الرضا، قم: انتشارات جهان، ۱۳۷۸.
۲. صدوق، محمدبن علی، کمال الدین و تمام النعمۀ، قم:داراکتب الاسلامیه، ۱۳۹۵
۳. طبری، محمدبن جریر، دلایل الامامه، قم: دار ذخائر للمطبوعات.
۴. طوسی، محمدبن حسن، الغیبۀ، قم: موسسه معارف اسلامی، ۱۴۱۱.
۵. عیاشی، محمد بن مسعود، کتاب التفسیر، بهتحقیق: سیدهاشمرسولیمحلاتی. تهران: چاپخانهعلمیه. ۱۳۸۱ ق.
۶. کلینی، محمدبن یعقوب بن اسحاق، الکافی، طهران: دارالکتب الإسلامیۀ، الطبعۀ الثانیۀ. ۱۳۸۹ه.ق
۷. مجلسی، محمدباقر. بحارالانوارالجامعهلدررالاخبارالائمهالاطهار. تهران: بینا . بیتا.
۸. مظفر، محمدرضا، عقاید الامامیه، قم: انصاریان، ۱۳۸۷.
۹. مفید، اوائل المقالات فی المذاهب و المختارات، قم: کنگره شیخ مفید. بی تا.
۱۰. نعمانی، محمدبن ابراهیم، الغیبۀ، تهران: مکتبۀ الصدوق، ۱۳۷۹.