موعود پایگاه اینترنتی موعود
ابراهیم شفیعی سروستانی
ماه خدا با برکت، رحمت و مغفرت الهی به بندگان خدا روی می‌آورد و همگان را به مهمانی خدا فرا می‌خواند؛ ماهی که روزهایش بهترین روزها، شبهایش بهترین شبها و ساعتهایش بهترین ساعتهاست؛ ۱ ماهی که در لحظه لحظه‌اش خدا جاری است و هر آنش سرمایه‌ای است که باید چون جان پاسش داشت و آن را به راحتی از کف نداد.
مگر می‌توان غیر از ماه مبارک رمضان، ماهی را پیدا کرد که یک شب از شبهای آن ارزشی فزون‌تر از هزار ماه داشته باشد؟ ۲
مگر می‌توان غیر از این ماه، ماهی را سراغ گرفت که در سرتاسر آن درهای بهشت بر روی مردمان گشوده و درهای دوزخ بر روی آنان بسته باشد؟ ۳
مگر می‌توان ماه دیگری را نشان داد که در آن نفس کشیدن حکم تسبیح و خوابیدن حکم عبادت داشته باشد؟ ۴
پس بیایید قدر این ماه را بیشتر بدانیم و پیش از آنکه لحظه‌های ارزشمندش سپری شود از چشمه‌سار جوشان آن خود را سیراب کنیم.
رمضان، بهار قرآن و بهار دعا و مناجات به درگاه پروردگار بی‌نیاز است. در هیچ ماهی به اندازه ماه مبارک رمضان، دعا، مناجات، ذکر و نمازهای مستحبی وارد نشده است. هر روز آن، دعایی خاص و هر شبش نماز و ذکری ویژه خود دارد.
اما رمضان، بهار انتظار نیز هست؛ چرا که در دعاها و مناجاتهای این ماه به همان اندازه که روح بندگی و تضرع به درگاه خداوند و طلب آمرزش و رستگاری از او موج می‌زند؛ روح انتظار و امید فرا رسیدن دولت کریمه اهل بیت(ع) نیز جاری است.
با بررسی اجمالی اعمال ماه مبارک رمضان روشن می‌شود که علاوه بر تضرع و بندگی در پیشگاه خالق هستی دو موضوع دیگر نیز در مجموع این اعمال مورد توجه جدی قرار گرفته است؛ که عبارتند از:
۱. نقش امام و حجت الهی در جهان هستی؛
۲. انتظار و آمادگی برای ظهور دولت کریمه اهل بیت(ع).
در اینجا برای روشن‌تر شدن موضوع به برخی از دعاها و مناجاتهایی که این دو موضوع در آنها تجلی یافته است، اشاره می‌کنیم.
۱. نقش امام و حجت الهی در جهان هستی
در اعتقاد شیعه، امامت تنها به امور شرعی و اعتقادی مردم و یا حتی امور اجتماعی و سیاسی محدود نمی‌شود، بلکه امام به عنوان حجت خدا در عالم تکوین نیز نقش داشته و واسطه فیض الهی به بندگان است. به عبارت دیگر آنچه که خداوند در عالم هستی مقدور فرموده از مجرای امام و حجت عصر بر مردم جاری و ساری می‌شود و از این رو است که در زیارت «جامعه کبیره» ـ که از امام هادی(ع) نقل شده ـ خطاب به ائمه معصومین(ع) عرض می‌کنیم:
… بکم فتح الله و بک یختم، و بکم ینزّل الغیث و بکم یمسک السماء أن تقع علی الارض إلاّ بإذنه و بکم ینفّس الهمّ و یکشف الضرّه… 5 .
… خداوند، ] هستی را [ به وسیله شما آغاز کرد و به وسیله شما ] نیز [ به انجام می‌رساند. او به وسیله شما باران را نازل می‌کند و به وسیله شما، تا زمانی که خود اراده کند، آسمان را از این‌که بر زمین فرو افتد، نگاه می‌دارد و هم به وسیله شما غم و اندوه را برمی‌دارد و سختیها را برطرف می‌سازد….
و یا در زیارت مطلقه حضرت ابا عبدالله، حسین بن علی(ع) ـ که از امام صادق(ع) نقل شده ـ خطاب به آن وجود مقدس و دیگر ائمه هدی(ع) می‌گوییم:
… إراده الربّ فی مقادیر أموره تهبط إلیکم و تصدر من بیوتکم. 6
اراده پروردگار در همه آنچه او مقدر داشته به شما محول شده و از خانه‌های شما صادر می‌شود.
با توجه به این بینش و این اعتقاد نسبت به امامان معصوم و حجتهای الهی(ع) است که شب قدر مفهوم می‌یابد؛ شبی که فرشتگان و روح به اذن پروردگار خویش «کلّ أمر» یا برنامه یک ساله جهان هستی را بر کسی که از سوی خداوند به ولایت برگزیده شده عرضه می‌دارند. چنانکه در روایتی که از پیامبر اکرم(ص) نقل شده آمده است:
امنوا بلیله القدر، فإنّه ینزّل فیها أمر السنه و إنّ لذلک ولاه من بعدی علی بن ابی‌طالب و أحد عشر من ولده. 7
به شب قدر ایمان بیاورید همانا در این شب امور یک سال (همه آنچه در یک سال واقع می‌شود) نازل می‌گردد و برای این موضوع پس از من پیشوایانی وجود دارند که عبارتند از: علی‌بن ابی‌طالب و یازده تن از نوادگان او.
بنابراین، ماه مبارک رمضان که شب مقدس قدر را در خود جای داده است فرصت مناسبی است برای توجه دادن مردمان به جایگاه برجسته حجتهای الهی(ع)، به طور عام، و امام عصر و حجت زمان(ع)، به طور خاص، در عالم هستی و یادآوری وظیفه‌ای که آنان نسبت به این واسطه‌های فیض خداوندی دارند.
مرحوم مجلسی(ره) در بیان اعمال ماه مبارک رمضان می‌گوید:
از جمله وظایفی که در هر شب (ماه رمضان) مقرر شده این است که بنده در آغاز هر دعای نیکو و در پایان هر عمل پسندیده آن کس را که جانشین خداوند، جل جلاله، در میان بندگان و سرزمینهای او می‌داند، یاد کند؛ زیرا آن جانشین عهده‌دار همه نیازمندیهای روزه‌دار است؛ از خوراکی و آشامیدنی او گرفته تا همه آنچه که او در نظر دارد؛ یعنی همه اسباب و وسایلی که در اختیار جانشین پروردگار بزرگ (ربّالارباب) است. همچنین هر روزه‌دار وظیفه دارد که آن جانشین خدا را، به آنچه که شایسته مانند اوست، دعا کند و معتقد باشد که خداوند، جل‌جلاله، و جانشین او بر او منت گذاشته‌اند که چنین جایگاه و منزلتی را به او بخشیده‌اند. ۸
مرحوم مجلسی پس از این عبارت روایتی را از کتاب «إبن أبی‌قرّه» نقل می‌کند که در آن به نقل از صالحین(ع) چنین آمده است:
در شب بیست و سوم ماه رمضان، ایستاده و نشسته و در هر حالی که هستی، و همچنین در تمام این ماه و به هر صورت ممکن، بلکه در تمام مدت روزگارت، پس از بزرگداشت نام خدای تعالی و درود و صلوات بر پیامبر و خاندان او بگو:
أللّهم کن لولیّک القائم بأمرک، محمد بن الحسن المهدی ـ علیه و علی آبائه أفضل الصلاه والسلام ـ فی هذه الساعه و فی کل ساعه، ولیّاً و حافظاً و قائداً و ناصراً و دلیلاً و مؤیّداً حتی تسکنه أرضک طوعاً و تمتّعه فیها طولاً و عرضاً…. ۹
خداوندا! ولی و برپا کننده امرت، محمد، زاده حسن، مهدی را ـ که برترین درودها و سلامها بر او و پدرانش باد ـ در این ساعت و در همه ساعتها، سرپرست، نگهدار، راهبر، یاور، راهنما و پشتیبان باش تا او را ] نه از سر زور بلکه [ به اختیار ] مردم [ در زمین جایگاه بخشی و او را در درازا و پهنای زمین بهره‌ور و کامران سازی.
با توجه به آنچه که گذشت بر همه ما لازم است که در فرصت به دست آمده در ماه مبارک رمضان از یک سو به نقش و جایگاهی که حضرت بقیه‌اللهالاعظم ـ ارواحنافداه ـ به عنوان حجت خدا و امام عصر در سراسر جهان هستی و در زندگی همه انسانها دارند، توجه کنیم و آن را به درستی بشناسیم؛ و از سویی دیگر به وظیفه و تکلیفی که در برابر آن وجود مقدس ـ که ولی نعمت همه ما و واسطه همه فیوضات الهی هستند ـ به خوبی واقف شویم و بدانیم که همه نعمتها و برکتهای الهی به سبب وجود ایشان بر ما جاری شده و بنابراین بی‌توجهی و غفلت نسبت به آن حضرت، ناسپاسی و قدرناشناسی بزرگی است که خداوند به سادگی از آن نخواهد گذشت.
۲. آمادگی برای ظهور دولت کریمه اهل‌بیت(ع)
در تعدادی از دعاهایی که در ماه مبارک رمضان وارد شده موضوع انتظار و آمادگی برای ظهور مورد توجه قرار گرفته که در اینجا به برخی از آنها اشاره می‌کنیم:
۱ـ۲. دعای افتتاح: یکی از دعاهایی که خواندن آن در هر شب ماه رمضان سفارش شده، دعای افتتاح است. نکته قابل توجه در مورد دعای یاد شده این است که بیش از یک سوم آن به دعا برای گشایش و پیروزی قائم آل محمد(ع)؛ درخواست ظهور دولت کریمه اهل بیت(ع)؛ نجوای عاشقانه در فراغ ولی زمان و شکایت از غیبت و دوری او، اختصاص دارد.
در قسمتی از دعای افتتاح چنین می‌خوانیم:
أللّهمّ و صلّ علی ولیّ أمرک القائم المؤمّل والعدل المنتظر و حفّه بملائکتک المقرّبین وأیّده بروح القدس یا ربّ العالمین؛ أللّهمّ اجعله الداعی إلی کتابک و القائم بدینک استخلفه فی‌الارض کما استخلفت الذین من قبله….
خدایا! بر ولی امرت، آن قیام کننده مورد آرزو و آن عدالت مورد انتظار درود فرست و او را با فرشتگان مقربت در برگیر و با روح‌القدس یاری کن؛ ای پروردگار جهانیان، خدایا! او را فراخواننده به سوی کتابت و برپا کننده دینت قرار ده و او را بر روی زمین جانشین قرار ده، چنانکه کسانی را که پیش از او بودند جانشین قرار دادی….
و باز در همین دعا می‌خوانیم:
أللّهمّ إنّا نرغب إلیک فی دوله کریمه تعزّ بها الاءسلام و أهله و تذلّ بها النفاق و أهله و تجعلنا فیها من الدعاه إلی طاعتک والقاده إلی سبیلک و ترزقنا بها کرامه الدنیا والاخره… 10
خدایا ما به راستی آرزو داریم از تو دولت بزرگمنشی را که به واسطه آن اسلام و اهل آن را عزیز گردانی و نفاق و اهل آن را خوار و ذلیل گردانی و در آن دولت ما را از جمله کسانی قرار دهی که به سوی طاعت تو فرامی‌خوانند و به راه تو راهبری می‌کنند به واسطه آن دولت کرامت و بزرگواری را در دنیا و آخرت روزی ما قرار ده….
گفتنی است که این بخش از دعای افتتاح در دعای مفصلی که از امام صادق(ع) در هنگام دخول ماه مبارک رمضان وارد شده، نیز آمده است. 11
۲ـ۲. دعای حج : یکی دیگر از دعاهای ماه مبارک رمضان که مضمون انتظار و آمادگی برای ظهور در آن موج می‌زند دعایی است که مرحوم شیخ عباس قمی(ره) در مفاتیح الجنان از آن به عنوان «دعای حج» یاد کرده است. مرحوم کلینی(ره) این دعا را از امام جعفر صادق(ع) نقل کرده و خواندن آن در همه ایام مبارک رمضان توصیه نموده است. در بخشی از این دعا چنین می‌خوانیم:
و أسئلک أن تجعل وفاتی قتلاً فی سبیلک تحت رأیه نبیّک مع أولیائک و أسئلک أن تقتل بی أعدائک و أعداء رسولک… 12
و از تو می‌خواهم که مرگ مرا کشته شدن در راه خودت، زیر پرچم پیامبرت و همراه با بندگان خاص خود، قرار دهی، و از تو می‌خواهم که دشمنانت و دشمنان پیامبرت را به دست من نابود سازی…
چنانکه برخی مفسران کتاب الکافی گفته‌اند مراد از پرچم پیامبر(ص) در این دعا همان پرچمی است که در حال حاضر در اختیار حضرت قائم(ع) است. این احتمال هم وجود دارد که چون پرچم پیامبر و پرچم قائم هر دو در حق بودن مشترکند از پرچم قائم به عنوان پرچم پیامبر یاد شده است. 13
دعاهای دیگری نیز در این ماه وجود دارد که در آنها به نوعی به موضوع انتظار و آرزوی برپایی دولت کریمه اهل بیت(ع) اشاره شده است. دولتی که در پناه آن همه فقرا بی‌نیاز می‌گردند؛ همه گرسنگان سیر می‌شوند؛ همه برهنگان پوشیده می‌شوند؛ همه بدهکاریها ادا می‌گردد؛ از همه گرفتاران رفع گرفتاری می‌شود و بالاخره همه امور مسلمانان اصلاح می‌گردد.
در پایان یادآوری می‌کنیم که یکی از نشانه‌های اصلی ظهور؛ یعنی ندای آسمانی نیز در ماه رمضان رخ می‌دهد. چنانکه در روایتی که از امام باقر(ع) نقل شده آمده است:
آن ندای آسمانی برنخواهد خاست مگر در ماه رمضان که ماه خداست. آن ندا از جبرییل است که خطاب به مردم سر داده می‌شود و نام قائم را در همه جا طنین‌انداز می‌سازد، تا آنجا که همه ساکنان زمین از شرق تا به غرب، آن ندا را خواهند شنید. از وحشت شنیدن آن ندا هر کس که در خواب فرو رفته بیدار می‌شود و هر کس برپا ایستاده ناچار به نشستن می‌شود و هر کس بر زمین نشسته، به‌ناگاه از جای برمی‌خیزد. پس رحمت الهی بر کسی باد که این ندا را بشنود و به آن پاسخ گوید. ۱۴
امید که خداوند به همه ما توفیق دهد که آن ندای آسمانی را درک کنیم و آن را چنانکه شایسته است پاسخ گوییم و در خیل یاران حضرت مهدی(ع) درآییم. ان‌شاءالله .
پی‌نوشتها :
۱ . برگرفته از خطبه شعبانیه رسول اکرم(ص). ر.ک: محمدباقر مجلسی، بحارالانوار، ج93، ص356. به نقل از: شیخ صدوق، عیون‌اخبار الرضا(ع)، ج1، ص295.
۲ . ر.ک: سوره قدر (۹۷)، آیه 3.
۳ . برگرفته از خطبه شعبانیه رسول اکرم(ص)، ر.ک: محمدباقر مجلسی، همان، ص357-356.
۴ . همان.
۵ . ر.ک: شیخ عباس قمی، مفاتیح‌الجنان، زیارت جامعه کبیره، به نقل از: شیخ صدوق، همان.
۶ . ر.ک: شیخ عباس قمی، همان، زیارت مطلقه امام حسین(ع)، زیارت اول، به نقل از: محمد بن یعقوب کلینی، الکافی.
۷ . محمد بن یعقوب کلینی، همان، ج1، ص533، ح12؛ شیخ مفید، الاءرشاد فی معرفه حجج الله علی العباد، ج2، ص346-345.
۸ . محمدباقر مجلسی، همان، ج94، ص349-348، به نقل از: سیدعلی ابن‌طاووس، إقبال الاعمال، ص86 .
۹ . همان، ص349؛ همچنین ر.ک: محمدبن یعقوب کلینی، همان، ج4، کتاب الصیام، باب فی لیله القدر، ص162، ج4. مرحوم کلینی این روایت را به نقل از محمد بن عیسی و او نیز با اسناد خود از صالحین(ع) نقل کرده است. در این روایت دعای مزبور به این صورت آمده است: «أللّهمّ کن لولیّک فلان بن فلان فی هذه الساعه و فی کلّ ساعه ولیّاً و حافظاً و ناصراً و دلیلاً و قاعداً و عوناً ] عیناً [ حتّی تسکنه أرضک طوعاً و تمتّعه فیها طویلاً».
۱۰. شیخ عباس قمی، همان.
۱۱. محمدباقر مجلسی، همان، ج94، ص332.
۱۲. محمدبن یعقوب کلینی، همان، ج4، کتاب الصیام، باب مایقال فی مستقبل شهر رمضان، ص74، ح6؛ همچنین ر.ک: شیخ عباس قمی، مفاتیح‌الجنان.
۱۳. همان.
۱۴. همان.
ماهنامه موعود شماره 48
