موعود پایگاه اینترنتی موعود
معمارى قرآنى عصر امام مهدى (ع) از ویژگى ها و مختصّات ممتازى برخوردار است. این معمارى با زدودن آثار معمارى سکولار و تغییر و تحوّل دریافت و شکل و فرم معمارى، تفکّر و مبانى معمارى قرآنى را به تمامى نقاط عالم اعلام و گسترش مى دهد. معمارى قرآنى در عصر حکومت امام مهدى (ع) بر مبانى عدالت، قسط، عبادت، امنیّت، آرامش و مصونیت بخشى استوار است و بر اساس همین مبانى، آنچه را مغایر مبانى انسان ساز قرآن باشد، تغییر و متحوّل خواهد ساخت. ما در این مقاله، به تعدادى از این تغییرات و تحوّلات اشاره خواهیم نمود.
۱. بستن پنجره هاى مشرف به کوچه ها
یکى از عناصر معمارى سکولار، باز کردن پنجره هاى مشرف به کوچه ها و خیابان هاست چیزى که در فساد و خیانت هاى زناشویى و نظایرى از این دست نقش دارد، وجود پنجره هاى مشرف به کوچه و خیابان است. وجود این پنجره ها، هرچند ناخواسته، باعث مى شود که هر آنچه که در درون خانه مى گذرد، به بیرون انتقال یابد؛ به خصوص در فصل گرما که این کار سهل تر مى گردد؛ لذا یکى از کارهایى که در زمان ظهور حضرت صورت مى گیرد، مسدود کردن پنجره هاى مشرف به کوچه ها و خیابان ها است. در روایت آمده است که:
«و کلّ بلکنها را از مسیرها برمى دارد.» ۲۰
۲. برچیده شدن بالکنها و ناودانها
یکى دیگر از چیزهایى که در خانه سازى مدرن به چشم مى خورد و به بهانه استفاده از فضاى متراکم، وسیله اى براى درآمدزایى تبدیل شده است، ساختن بالکن در طبقات فوقانى خانه هاست که علاوه بر تجاوز به حقوق عمومى، از آثار سوء اخلاقى و اجتماعى برخوردار است. در روایت آمده که در زمان حضرت «تمامى بالکن ها و فاضلاب ها و ناودان هایى را که مشرف یا واقع در راه مردم هستند، مى بندند.» ۲۱
۳. تخریب خانه هاى مشرف به خانه همسایه ها
یکى از آسیب هایى که در خانه سازى عصر حاضر با آن مواجه هستیم، خانه سازى مشرف به خانه هاى دیگران است. این مورد علاوه بر مزاحمت براى همسایگان، مى توانند خطرات جدّى در عرصه اخلاق، فرهنگ و اجتماع داشته باشد؛ لذا در زمان ظهور حضرت مهدى (عج) خانه هایى که مشرف به حریم دیگران است، توسط حضرت تخریب یا مسدود مى گردند. در روایت است که: «و البیوت التّى تشرع الى الجوار» ۲۲
مساجد در عصر ظهور
توجّه و اشتیاق مسلمانان به تطهیر و تعظیم و تقدیس مساجد که برگرفته از تأکیدات قرآن کریم و دستورات رسول اکرم (ص) و ائمّه اطهار (ع) مبنى بر عمران و آبادى مسجد خواهد بود. اهتمام حکومت مهدوى به ساخت و ساز محلّات مسجد محور، زیباسازى و مقاوم سازى، هنرنمایى در مساجد معطوف مى گردد. بدیهى است که بستر گسترش تمدّن و پیشرفت هاى علمى و تکنولوژى هاى مدرن، طبعاً روز به روز، مطابق با تحوّلات و پیشرفت هاى زمان، بر شکوفایى و هنرنمایى مساجد مسلمانان خواهد افزود. نگاهى به روایات آورده شده در این موضوع، ما را با برنامه هاى حضرت مهدى (عج) نسبت به معمارى، عمران و آبادانى مساجد آشنا مى سازد.
منع از تخریب مساجد
در عصر ظهور از تخریب مساجد، جلوگیرى مى شود و حضرت مهدى (عج) برنامه هاى خویش را به یاران و اصحاب خود اعلام مى دارد و از تک تک آنها تعهّد و بیعت مى گیرد که طبق دستورات اعلام شده، رفتار نمایند و آنان حقّ تخلّف از آن را ندارند. از جمله امورى که بر آن بیعت گرفته مى شود، این است که مساجد را در هنگام درگیرى نظامى و فتح شهرها و محلّات تخریب نکنند؛ از این رهگذر، هیچکس به هیچ وجه اجازه ندارد که بدون علّت و خودسرانه مسجدى را تخریب کند؛ مگر در مواردى که خود امام صلاح بداند یا طرح هاى توسعه راه هاى عبور و مرور، چنین امرى را ایجاب نماید.
از امیرمؤمنان على (ع) نقل شده است که آن حضرت فرمودند:
«به راستى او (مهدى (عج)) از یارانش بیعت مى گیرد که سرقت نکنند و زنا ننمایند و به مسلمانى دشنام ندهند و مسجدى را [بدون جهت و دلیل] تخریب نکنند.» ۲۳
تخریب مساجد ملعونه
پیامبر اکرم (ص) به فرمان الهى دست به تخریب مسجد «ضرار» زدند که توسط دوازده نفر از منافقان ساخته شده بود؛ چنانکه در قرآن کریم مى خوانیم:
«وَ الَّذِینَ اتَّخَذُوا مَسْجِداً ضِراراً وَ کُفْراً وَ تَفْرِیقاً بَیْنَ الْمُؤْمِنِینَ وَ إِرْصاداً لِمَنْ حارَبَ اللَّهَ وَ رَسُولَهُ مِنْ قَبْلُ وَ لَیَحْلِفُنَّ إِنْ أَرَدْنا إِلَّا الْحُسْنى وَ اللَّهُ یَشْهَدُ إِنَّهُمْ لَکاذِبُونَ لا تَقُمْ فِیهِ أَبَداً؛ ۲۴
و آنهایى که مسجدى اختیار کردند که مایه زیان و کفر و پراکندگى میان مؤمنان است و [نیز] کمین گاهى است براى کسى که قبلًا با خدا و پیامبر او به جنگ برخاسته بود و سخت سوگند یاد مى کنند که جز نیکى قصدى نداشتیم. و [لى ] خدا گواهى مى دهد که آنان قطعاً دروغگو هستند. هرگز در آن مسجد، قیام [و عبادت] نکن!»
پس از نزول آیه، پیامبر اکرم (ص) به عاصم بن عدى عَجلانى و مالک بن رُختُم سالمى دستور داد که آن مسجد را تخریب کنند. از این رو، این چهار مشخّصه در ساختن هر مسجدى باشد، در زمان حضرت حجّت (ع) نیز تخریب مى شود. مسجدسازى با هدف ضرر زدن یا بروز ضرر از جانب مسجد به اسلام: «ضراراً»، مسجدسازى با هدف ترویج کفر، «وَ کُفْراً» مسجدسازى با هدف تفرقه اندازى در میان مؤمنان «و تفریقاً بین المؤمنین»، و ساخت مسجد براى اعلان جنگ با خدا و رسول خدا (ص): «وَ إِرْصاداً لِمَنْ حارَبَ اللَّهَ وَ رَسُولَهُ» مساجدى که بر اساس نیّات پلید ساخته شده باشد نیز توسط آن حضرت تخریب مى شود. ابوبصیر از امام باقر (ع) نقل کرده است که آن حضرت فرمودند:
«هنگامى که قائم (ع) قیام کند، به کوفه مى رود و در آنجا چهار مسجد را ویران کند و مسجد کنگره دارى در روى زمین نباشد، جز آنکه حضرت آن را خراب سازد.» ۲۵
در روایت دیگرى، ابوبصیر از حضرت صادق (ع) نقل کرده است که آن حضرت فرمودند:
«آنگاه که قائم (ع) قیام کند، داخل کوفه شود و دستور انهدام مساجد چهارگانه را صادر فرماید تا به پایه هاى آنها برسد و آنها را همانند سایبان حضرت موسى (ع) قرار مى دهد و کلّیه مساجد، ساده و بدون کنگره خواهند بود. آنگونه که در زمان رسول خدا (ص) [ساده و بى آلایش] بودند.» ۲۶
توسعه فیزیکى مساجد
تحوّل عظیمى که در دوران ظهور امام مهدى (ع) رخ مى دهد و اسلام جهانگیر و عالمگیر مى شود، توسعه مساجد براساس تقوا و پاکى، بیش از گذشته مى باشد؛ زیرا توسعه اسلام و ازدیاد مسلمانان و روى آوردن به مساجد و معنویات، چنین امرى را به دنبال خواهد داشت.
مفضّل بن عمر از امام صادق (ع) نقل کرده است که آن حضرت فرمودند:
«هنگامى که قائم آل محمّد (عج) قیام نماید، در پشت کوفه، مسجدى مى سازد که داراى هزار در خواهد بود و خانه هاى مردم کوفه به نهر کربلا متّصل مى شود.» امیرالمؤمنین (ع) هنگامى که به شهر «حیره» رسید، فرمودند:
« [روزى برسد که] این به آن وصل شود و با دستش اشاره به کوفه و حیره کرد و [چنان مرغوبیت پیدا کند که] یک ذراع زمین آن به چند اشرفى فروخته شود و مسجدى در حیره بنا شود که داراى پانصد در خواهد بود و نماینده قائم در آن نماز مى گزارد؛ زیرا مسجد کوفه براى آنها تنگ خواهد بود.» راوى مى گوید: من عرض کردم که اى امیرمؤمنان! آیا مسجد کوفه در آن روز گنجایش این همه جمعیت را که مى فرمایید، دارد؟ فرمودند: «چهار مسجد براى قائم ساخته مى شود که مسجد کوفه کوچکترین آنهاست. مسجد فعلى کوفه و دو مسجد دیگر در آن روز در این دو طرف کوفه واقع است و با دست مبارک اشاره به نهر اهل بصره و کوفه و نجف کردند.» ۲۷
تغییرات در مسجدالحرام و مسجدالنّبى (ص)
در طول تاریخ، دست هاى غیر معصوم در اطراف مکه و «مسجد الحرام» و همین طور در «مسجد النبى (ص)» تغییراتى به وجود آورده‌اندکه یقینا برخى از آنها مرضى معصومان (ع) و نبى مکرم نیست. در عهد ظهور، این دو مسجد مهم و با عظمت به حالت اولیه دوران پیامبر (ص) برخواهند گشت: همان طور که در حدیثى از امام صادق (ع) نقل کردیم،
هنگام قیام قائم (ع)، کلیّه مساجد، ساده و بدون کنگره، آنگونه که در زمان رسول خدا (ص) بود، تغییر شکل داده مى شوند. اطلاق این روایات، شامل «مسجدالحرام» و «مسجدالنّبى (ص)» نیز مى گردد. از آنچه گفته شد، مى توان به دست آورد که سیماى مساجد در عصر ظهور، اینگونه خواهد بود:
۱. رعایت اصل سادگى در بنا و ساخت مساجد؛
۲. دورى از تجمّلگرایى و زدودن بدعت ها و ظواهر غیراسلامى؛
۳. احیاى ارزش هاى اسلامى دوران بعثت پیامبر اکرم (ص) در معمارى مساجد؛
۴. توجّه به معنویت مساجد و پرهیز از ظاهرآرایى . ۲۸
مسجد مرکز حکومت و سکونت
هر حکومتى، نیاز به مرکز فرمانروایى و دارالاماره دارد که در آنجا، به امور کشورى رسیدگى مى شود. در زمان پیامبر اکرم (ص) طبق این اصل عمومى، مدینه مرکزیّت یافت و «مسجدالنّبى (ص)» به عنوان ستاد فرماندهى آن حضرت قرار گرفت. حضرت مهدى (عج) نیز به عنوان آخرین جانشین پیامبر اکرم (ص)، مصلح جهانى و بنیانگذار حکومت واحد جهانى، نیاز به چنین مرکز و تشکیلاتى دارد. از روایات استفاده مى شود که حضرت مهدى (عج) همچون جدّشان، رسول خدا (ص) از مکّه ظهور مى کنند و مانند امیرالمؤمنین على (ع) کوفه را مقرّ حکومت خویش قرار مى دهند. ایشان مسجد کوفه را دراالاماره خویش و مسجد سهله را محلّ سکونتشان قرار مى دهند. در مورد مقرّ حکومت آن حضرت، امام صادق (ع) فرمودند:
«مقرّ سلطنت وى شهر کوفه است و محلّ حکومتش مسجد جامع کوفه و بیت المالش و محلّ تقسیم غنائم مسلمانان، مسجد سهله است.» و در جاى دیگر فرمود: «چگونه خواهید بود زمانى که اصحاب قائم خیمه ها در مسجد کوفه برافرازند آنگاه فرمان کاملًا جدیدى براى آنها صادرشود [که انجام آن] بر عرب بسیار دشوار باشد.» امّا در مورد سکونت آن حضرت در مسجد سهله نیز روایات فراوانى وارد شده است که از جمله ابوبصیر مى گوید: امام صادق (ع) فرمودند: «گویا من فرود آمدن قائم را با خانواده اش در مسجد سهله مى نگرم.» گفتم: «فدایت شوم! آیا آنجا اقامتگاه او مى شود؟» فرمودند: «بلى، در آن مسجد اقامتگاه ادریس (ع) و ابراهیم خلیل الرّحمن (ع) نیز بوده و خداوند هیچ پیامبرى را مبعوث نکرده، مگر اینکه در آن مسجد نماز گزارده است. همچنین سکونتگاه خضر (ع) در آن است.» و در جاى دیگر حضرت صادق (ع) وقتى اسم مسجد سهله برده شد، فرمودند:
«همانا آن مسجد منزل صاحب ما [حضرت مهدى (ع)] است، آنگاه که با خاندانش بیاید.» ۲۹
مسجد، دانشگاه علوم قرآن
در عصر ظهور، تحوّلات وسیعى در مساجد ایجاد مى شود؛ از یک طرف با بدعتها و خرافات در مساجد برخورد مى شود و مساجد ضرارگونه تخریب مى شوند و از طرف دیگر، مساجد توسعه فیزیکى یافته و بر معنویات آن افزوده شده، تبدیل به مراکز تعلیم و تعلّم و دانشگاه علوم قرآنى، همچون زمان رسول الله (ص) مى گردد. مساجد از همان آغاز، فقط محلّ عبادت نبود؛ بلکه در آنجا به امور اجتماعى، سیاسى و نظامى نیز رسیدگى مى شد و از همه مهمتر، مرکز آموزش و تعلیم علوم دینى و قرآنى بود. در دوران خاتم اوصیاء، حضرت مهدى (عج) نیز مسجد، مرکز و دانشگاه علوم اسلامى، مخصوصاً علوم قرآنى مى شود. در این زمینه، روایات فراوانى داریم که به یک نمونه اشاره مى شود: امام على (ع) فرمودند:
«گویى شیعیانمان را در مسجد کوفه مى بینم که چادرهایى زده اند و قرآن را آنچنان که نازل شده، به مردم مى آموزند.» از آنچه گفته شد، به دست آمد که در عصر ظهور، تحوّلات وسیعى در مساجد ایجاد مى شود؛ مسجد کوفه نیز به عنوان مقرّ حکومت حضرت مهدى (عج) و مسجد سهله به عنوان محلّ سکونت او و عائله اش انتخاب مى گردد. ۳۰
حجره هاى کسب و تجارت
یکى از فضاهایى که معمارى قرآنى در عصر ظهور آن را متحوّل مى کند، فضاى حجره هاى کار و کسب و تجارت مى باشد. در معمارى قرآنى، فضاى حجره ها، به گونه اى تنظیم و ترسیم شده اند که کاسب و مشترى را به یاد خدا و نظارت الهى مى اندازند و معاد و حساب و کتاب را به انسان تذکّر مى دهند.
«فِی بُیُوتٍ أَذِنَ اللَّهُ أَنْ تُرْفَعَ وَ یُذْکَرَ فِیهَا اسْمُهُ یُسَبِّحُ لَهُ فِیها بِالْغُدُوِّ وَ الْآصالِ …. ذِکْرِ اللَّهِ وَ إِقامِ الصَّلاهِ وَ إِیتاءِ الزَّکاهِ؛ ۳۱
در خانه هایى که خدا رخصت داده که [قدر و منزلت] آنها رفعت یابد و نامش در آنها یاد شود. در آن [خانه] ها هر بامداد و شامگاه او را نیایش مى کنند: مردانى که نه تجارت و نه داد و ستدى، آنان را از یاد خدا و برپا داشتن نماز و دادن زکات، به خود مشغول نمى دارد.»
و کاسب و تاجر با نام و یاد خدا و با توکّل به او و با اخلاق اسلامى و به نیّت کمک به مسلمانان و دستگیرى از آنها، به کار و کسب حلال مى پردازد. در این حجره ها برهنگى و بى بند و بارى و چشم چرانى نوامیس مردم یا کالاهاى دشمنان اسلام تبلیغ و ترویج نمى شود و کاسب با مرام دینى خود، مانع اسراف و اسرافگرایى و حرص بر زیاده خواهى و فزون طلبى مى گردد. رنگ حجره و نور حجره و تبلیغات و صوت حجره دروغین و تدلیس و ضایع کننده حقوق همسایگان و مشتریان نیست. دختران و پسران جوان، به عنوان جلب مشترى بیشتر مورد سوء استفاده قرار نمى گیرند. بازار مسلمانان محلّ ازدحام و اختلاط زن و مرد نامحرم نیست. بازار، مسجد، مدرسه علمیّه، حسینیّه و خانه، همه و همه کاسب و تاجر را به خدا و سیره و سنّت رسول خدا (ص) و ائمّه اطهار (ع) رهنمون مى سازد. در حکومت امام مهدى (عج) محل هاى کسب سامان داده مى شود و فرهنگ معمارى قرآنى بر محیط هاى کار و کسب حاکم مى گردد. ۳۲
پى نوشتها:
(۲۱). مفید، «الارشاد»، ج ۲، ص ۳۸۵
(۲۲). همان ..
(۲۳). ابن طاووس، على بن موسى، «التشریف بالمنن فى التعریف بالفتن»، قم، مؤسسه صاحب الأمر، چاپ اوّل، ۱۴۱۶ ق. ص ۲۹۴ ..
(۲۴). توبه: ۱۰۷ ..
(۲۵). مفید، محمد بن محمد، «الإرشاد»، ج ۲، ص ۳۸۵ ..
(۲۶). طوسى، محمد بن الحسن، الغیبه، قم، دار المعارف الإسلامیه، چاپ اوّل، ۱۴۱۱ ق. ص ۴۷۵ ..
(۲۷). مجلسى، محمّد باقر، «بحار الانوار»، ج ۵۳، ص ۱۱ ..
(۲۸). همان، ج ۵۲، ص ۳۷۴ ..
(۲۹). براقى نجفى، سیّد حسین، «تاریخ کوفه»، ص ۳۹ ..
(۳۰). مجلسى، محمّدباقر، همان، ج ۵۳، ص ۳۷۴ ..
(۳۱). نور: ۳۶- ۳۷ ..
(۳۲). مجلسى، محمّدباقر، همان، ج ۵۳، ص ۱۱.
منبع: فصلنامه قرآنى کوثر، شماره ۵۳، صص ۸۷- ۱۰۸.
