موعود پایگاه اینترنتی موعود
۱ـ جبرئیل
محمود مطهّری نیا
قیام امام عصر(ع)، واقعه‌ای شریف و در عین حال دوست داشتنی است که از هزاران سال پیش، بسیاری چشم امید به وقوع آن داشته‌اند. یکی از مقاطع مهمّ تاریخ پس از ظهور، نبرد با شیطان است. در این جنگ که به حق می‌‌توانیم آن را بزرگترین جنگ تاریخ حیات بشر بدانیم، دو جبهه حقّ و باطل رو در روی هم می‌‌ایستند؛ سپاه باطل متشکّل از جنّ و انسی است که تحت فرمان ابلیس قرار دارند و در مقابل آنان، سپاه حق از مجموعه ملائکه، جنّیان مؤمن و انسان‌هایی است که به ولایت و فرماندهی امام عصر(ع) مفتخر گشته‌اند. ممکن است برخی گمان کنند اینجا اوّلین حضور ملموس ملائکه بر روی زمین است؛ در حالی که ملائکه از مدّت‌ها قبل برای همراهی با امام عصر(ع) قدم بر زمین نهاده‌اند. امام صادق(ع) فرمود: «نخستین کسی که با قائم(ع) بیعت خواهد نمود، جبرئیل است. او در چهره پرنده سفیدی از آسمان فرود می‌‌آید و با آن حضرت دست بیعت می‌‌دهد. آنگاه یک پا بر بیت الله و پای دیگر [را] بر بیت المقدّس می‌‌گذارد و با ندای زیبا و رسایی که همگان آن را می‌‌شنوند، میگوید: «أَتَى أَمْرُ اللّهِ فَلاَ تَسْتَعْجِلُوهُ سُبْحَانَهُ؛ ۱ [هان] امر خدا دررسید پس در آن شتاب مکنید او منزّه و فراتر است از آنچه [با وى] شریک مىسازند.» که البتّه آن گونه که خواهیم دید، در غدیرخم نیز او اوّلین بیعت کننده بود.
در این نوشتار قصد داریم نگاهی بسیار بسیار اجمالی به زندگی اوّلین بیعت کننده با امام زمان(ع) بیندازیم.
- برترین ملک خدا و مأمور برای ….
جبرئیل یکی از چهار ملائکه الهی است که خداوند او را بر دیگر ملائک برتری داده و برگزیده است. گاه در روایات از او با تعبیر «طاووس الملائکه» یاد شده۲ که از برتری او بر دیگر ملائک از حیث جمال و زیبایی حکایت میکند. نقل شده روزی رسول خدا(ص) از جبرئیل پرسید: «گرامیترین خلق نزد خدا کیست؟» او به آسمان رفته و برگشت و گفت:
«گرامیترین خلق نزد خدا، جبرئیل است و میکائیل و اسرافیل و ملک الموت، امّا جبرئیل موکّل جنگ و یار پیغمبران است و میکائیل موکّل هر قطره که ببارد و هر برگ که بروید و هر برگ که بیفتد و ملک الموت گماشته به گرفتن جان هر بنده است، در خشکی یا دریا و اسرافیل امین خدا است، میان او و آنان».3
در روایتی دیگر جبرئیل(ع) علاوه بر ابلاغ وحی، این موارد را نیز از جمله وظایف خود بر می‌‌شمرد:
«من امین خدا بر وحی اویم و من پیک خدا به سوی انبیا و مرسلینم و من متصدّی خسوف و کسوفم و ملّتی را خدا هلاک نکرده، مگر به دست من».4
- جبرئیل ملک و انبیای الهی
در طول مقاطع مختلف تاریخ، جبرئیل حضوری ملموس و پررنگ، به خصوص در تاریخ انبیا داشته که پرداختن به همه آنها در این مختصر، ممکن نیست و به طور گزینشی به موارد محدودی در اینجا اشاره می‌‌شود. در ماجرای خلقت حضرت آدم(ع) و حوادث پس از آن، جبرئیل به طور مداوم و در نقش معلّمی دلسوز، همواره با او در ارتباط بوده و در جریان نبوّت حضرت نوح(ع) نیز علاوه بر وحی، می‌‌توان جبرئیل را در نقش معلّمِ نجّاری این پیامبر خدا، مشاهده کرد. ۵
- حضور جبرئیل(ع) در غدیرخم
از امام صادق(ع) روایت است که فرموده: «وقتی پیامبر خطبه غدیر را به پایان رسانید، در میان جماعت، مردی خوش سیما و معطّر ظاهر شده و گفت: به خدا سوگند هیچ وقت محمّد را مانند امروز ندیده بودم که تا این اندازه در معرفی پسر عمویش علیّ بن ابی طالب و برای تثبیت وصایت و ولایت او اصرار، تأکید و پافشاری نماید و به راستی جز کافر به خدای عظیم و پیامبرش، هیچ کس قادر به مخالفت با آن قرارداد نیست، غم و اندوه طولانی و دراز بر کسی که پیمانش بگسلد!»
- جبرئیل در خدمت ائمه(ع)
جبرئیل ملک در طول حیات اهل بیت(ع) بارها بر ایشان نازل شده و به مأموریّت‌های محوّل شده به خود می‌‌پرداخت که در اینجا به برخی از آنها اشاره می‌‌کنیم:
علاوه بر ماجرای ازدواج حضرت علی(ع) و حضرت زهرا(س)، در مقاطعی دیگر نیز جبرئیل(ع) را در زندگی امیرالمؤمنین(ع) می‌‌توان مشاهده نمود. در ماجرای بدر، هنگامی‌که مسلمانان تشنه شده بودند، حضرت علی(ع) برای آوردن آب به سر چاهی می‌‌روند و هنگامی‌که بر سر چاه بودند سه وزش باد شدید را احساس می‌‌کنند. بعد از برگشت، پیامبر اکرم(ص) به ایشان می‌‌فرمایند: «باد اوّل جبرئیل(ع) با هزار ملک و باد دوم میکائیل و سومی اسرافیل هرکدام به همراه هزار ملک دیگر بوده‌اند که آنان همگی بر تو سلام کردند و مددرسان ما هستند و ابلیس با دیدن آنان عقب‌نشینی کرد».15
به تصریح امام مجتبی(ع) در خطبه‌ای که پس از شهادت امیرمؤمنان(ع) در «مسجد کوفه» ایراد نمودند، میکائیل ملک به هنگام تشییع جنازه ایشان در سمت راست تابوت آن حضرت حرکت می‌‌نموده است و ایشان اجازه نداشته‌اند تابوت امیر المؤمنین(ع) را به غیر از جبرئیل و میکائیل بسپارند.۱۶
مشهورترین ماجرای نسبت جبرئیل(ع) با سیّدالشّهدا(ع) به هنگام ولادت ایشان و درباره فُطُرس ملک رخ داده که ماجرای آن از این قرار است: از صادق آل محمّد(ص) شنیدم که می‌‌فرمود:
هنگامی‌که جبرئیل به حضور پیغمبر معظّم(ص) مشرّف شد و از طرف خدا و خویشتن به پیامبر اعظم(ص) تبریک گفت و داستان فطرس را شرح داد، رسول اکرم(ص) فرمود: «به فطرس بگوجسد خود را به [بدن] این مولود مسعود بمال و به سوی مکان خویشتن باز گرد. فطرس پس از اینکه بدن خود را با حضرت حسین(ع) تماس داد و پرواز نمود، گفت: یا رسول الله! امّت تو به زودی حسین تو را می‌‌کشند، حسین(ع) این حق را به گردن من دارد که هر کس آن بزرگوار را زیارت نماید، من زیارت وی را به عرض آن حضرت برسانم و هر کسی که به آن حضرت سلام کند، من سلامش را به آن بزرگوار برسانم و هر کسی که درود بر آن حضرت بفرستد، من درود او را به امام حسین می‌‌رسانم. این بگفت و پرواز نموده، بالا رفت».17
کربلا را زیارت کنید و آن را ترک نکنید زیرا این سرزمین بهترین فرزندان آدم(ع) را در خود گرفته، بدانید و آگاه باشید هزار سال قبل از اینکه جدّم حسین(ع) در آن ساکن گردد، فرشتگان این سرزمین را زیارت کردهاند و شبی منقضی نمیشود، مگر آنکه جبرئیل و میکائیل این مکان را زیارت می‌‌کنند، بنا بر این ای یحیی! (مقصود «یحیی» پدر «فضل» میباشد) سعی کن این مکان از تو فوت نشود و از دستت نرود.»18
- دشمنان جبرئیل: ناصبیان و یهود؛
در آیه ۹۷ سوره بقره آمده:
«قُلْ مَنْ کانَ عَدُوًّا لِجِبْریلَ فَإِنَّهُ نَزَّلَهُ عَلی قَلْبِکَ بِإِذْنِ اللهِ مُصَدِّقاً لِما بَیْنَ یَدَیْهِ وَ هُدیً وَ بُشْری لِلْمُؤْمِنینَ؛ آنها میگویند: چون فرشتهای که وحی را بر تو نازل میکند، جبرئیل است و ما با جبرئیل دشمن هستیم، به تو ایمان نمیآوریم! بگو: کسی که دشمن جبرئیل باشد (در حقیقت دشمن خداست) چرا که او به فرمان خدا، قرآن را بر قلب تو نازل کرده است؛ در حالی که کتب آسمانی پیشین را تصدیق میکند و هدایت و بشارت است برای مؤمنان.»
- حضور جبرئیل در حوادث ظهور امام عصر(ع) و پس از آن برای یاری ایشان؛
۱. صیحه آسمانی
صیحه از جمله نشانه‌های حتمی ظهور است که اندکی پیش از ظهور عمومی امام عصر(ع) رخ می‌‌دهد. ابوبصیر از حضرت امام محمّد باقر(ع) روایت نموده که فرمود:
«هر گاه دیدید آتشی بزرگ و شعله‌ور سه روز یا هفت روز از مشرق طلوع کرد، به خواست خداوند منتظر فرج و ظهور دولت آل محمّد باشید؛ زیرا خداوند بر همه چیز غالب و حکیم است.» آنگاه فرمود: «صدای آسمانی فقط در ماه رمضان است؛ یعنی ماه خدا و آن هم صدای جبرئیل به این مردم است.» سپس فرمود: «گویندهای از آسمان نام قائم را می‌‌برد به طوری که از مشرق تا مغرب آن را می‌‌شنوند. هر کس خواب است، بیدار می‌‌شود و هر کس ایستاده، مینشیند و هر کس نشسته از وحشت آن صدا برمی‌خیزد. خدا رحمت کند کسی را که از آن صدا عبرت می‌‌گیرد؛ زیرا صدای اوّل، صدای جبرئیل امین است.»
«آن صدا در شب جمعه بیست و سوم ماه رمضان است، به آن شک ننمایید و آن را بشنوید و پیروی کنید. در آخر آن روز، صدای شیطان ملعون به گوش میرسد که میگوید: آگاه باشید! فلانی (مقصود سفیانی است) مظلوم کشته شده است تا بدین وسیله، مردم را به شک بیندازد و در میان آنها فتنه انگیزد، چه بسیار مردم مردّد و متحیّری که در آن روز به واسطه این شک به آتش دوزخ درافتند. ولی شما اگر صدای اوّل را در ماه رمضان شنیدید، شک نکنید که صدای جبرئیل است و علامت آن اینست که اسم قائم و پدرش را می‌‌برد، به طوری که دختران پردهنشین نیز آن را می‌‌شنوند و پدر و برادر خود را تشویق به بیرون آمدن، می‌‌کنند.»20
۲. جبرئیل در روز ظهور امام زمان(ع)
در مقاطع مختلف پس از ظهور، جبرئیل و میکائیل حضور ملموسی دارند، که از آن جمله می‌‌توان به سرآغاز ظهور و هنگامه بیعت با حضرت مهدی(ع) در «مسجدالحرام» و نیز لشکر کشی برای نبرد با سفیانی۲۱و شکست و کشتن او اشاره کرد.۲۲
اندکی که از آغاز نبرد می‌‌گذرد با وساطت حضرت مسیح(ع)، صلحی چند ساله با مسیحیان و غربیان بسته می‌‌شود.آنان تنها مدّت کوتاهی به این پیمان، متعهّد می‌‌مانند و مدّتی بعد آن را نقض می‌‌کنند. همین امر جنگ دوم امام عصر(ع) را باعث می‌‌گردد که به آرامی زمینه‌های نبرد با ابلیس و ابلیسیان فراهم می‌‌گردد. در میانه نبرد به ناگاه یکی از صلیبیّون بانگ می‌‌زند که صلیب غلبه یافت. در مقابل او نیز یکی از مسلمانان فریاد برمی‌آورد که خیر، یاران و یاوران خدا غلبه یافتند. در پس این مشاجره لفظی، خداوند به جبرئیل می‌‌فرماید: «بندگانم را دریاب.» او با صدهزار ملک به یاری سپاه حق می‌‌شتابد. همین مطلب درباره میکائیل و اسرافیل نیز اتّفاق می‌‌افتد که آنان نیز به ترتیب با دویست و سیصد هزار ملک به یاری جبهه حق می‌‌شتابند و این سپاهیان تازه نفس امر را برای سپاهیان امام‌زمان(ع) سهل و پیروزی را برای ایشان روان و آسان می‌‌سازند.۲۵
- مرگ جبرئیل(ع)
ماجرای مرگ جبرئیل در آخر دوران را، امام ششم(ع) چنین بیان نموده‌اند:
«چون خدا اهل زمین را بمیراند، درنگ کند به‌اندازه زمانی که خلق بوده‌اند و به‌اندازه آنچه آنها را میرانیده و چند برابرش، سپس اهل آسمان اوّل را میراند سپس درنگ کند به مانند آنچه خلق را آفریده و مانند آنچه اهل زمین و اهل آسمان اوّل را میرانده و چند برابر آن، سپس اهل آسمان دوم را بمیراند و به همین ترتیب بیان کرده تا مرگ اهل آسمان هفتم و فرمود: پس از آن درنگ کند به مانند دوران خلقت و دوران مرگ اهل زمین و اهل هفت آسمان و چند برابر آن. سپس میکائیل را بمیراند، سپس درنگ کند به مانند زمان آفرینش خلق و مانند همه اینها و چند برابر آن. سپس جبرائیل را بمیراند و پس از درنگ همه این مدّت و چند برابرش اسرافیل را بمیراند و پس از درنگ همه آن مدّت و چند برابر آن، عزرائیل را بمیراند…». 25
ماهنامه موعود شماره ۱۱۹
پی‌نوشت‌ها:
۱. سوره نحل(۱۶)، آیه ۱.
۲. مصباحالمتهجد، ص ۳۲۵؛ بحارالأنوار، ج ۱۷، ص ۳۰۸.
۳. الدرّ المنثور، ج ۱، ص ۹۳؛ بحار الأنوار، ج56، ص ۲۶۰.
۴. همان.
۵. بحارالأنوار، ج ۱۱، ص ۳۲۸.
۶. الکافی، ج4، ص ۲۰۱.
۷. توضیح بیشتر در این رابطه را در اینجا ببینید: الکافی، ج ۸، ص ۳۹۲.
۸. بحارالأنوار، ج ۱۴، ص ۲۱۵.
۹. رجال الکشّی، ص 275؛ بحار الأنوار، ج47، ص ۴۰۸.
۱۰. الکافی، ج4، ص ۴۵۳.
۱۱. برای نمونه: بحارالانوار، ج38، ص141.
۱۲. الخرائج و الجرائح، ج1، ص ۸۵.
۱۳. الإحتجاج علی أهل اللجاج، ج1، ص ۶۷.
۱۴. الکافی، ج3، ص ۲۲۱.
۱۵. کتاب التفسیر، ج2، ص ۶۵.
۱۶. کافی، ج۱، ص۴۵۷.
۱۷. بحار الأنوار، ج43، ص ۲۴۳ به نقل از امالی.
۱۸. کامل الزّیارات، ص ۲۶۹.
۱۹. بحارالأنوار، ج ۹، ص ۲۸۳.
۲۰. بحار الأنوار، ج52، ص ۲۳۰.
۲۱. سیّد ابن طاووس، الملاحم و الفتن، ص۱۴۵.
۲۲. الملاحم و الفتن، ص۲۹۶.
۲۳. معجم أحادیث الإمام المهدی(ع)، شیخ علی کورانی، ج ۳، ص ۹۶.
۲۴. تفصیل این مطلب را در کتاب عصر ظهور نوشته حجّت الاسلام علی کورانی می‌‌توانید مطالعه نمایید.
۲۵. معجم احادیث الامام مهدی(ع)، ج۱، ص۳۶۶.
۲۶. همان، ج۲، ص۹۲.
۲۷. بحار الأنوار، ج54، ص ۱۰۵.
