شبی برتر از هزار

مهم ترین مناسبت ماه مبارک رمضان، شب قدر است که هماره مورد توجه مؤمنین بوده و خواهد بود. آنچه در پیش روى دارید بحثى پیرامون شب قدر بر اساس نظرات مرحوم علامه طباطبایى رحمه الله در تفسیر شریف المیزان است …

حسین ملانوری

اشاره
مهم ترین مناسبت ماه مبارک رمضان، شب قدر است که هماره مورد توجه مؤمنین بوده و خواهد بود. آنچه در پیش روى دارید بحثى پیرامون شب قدر بر اساس نظرات مرحوم علامه طباطبایى رحمه الله در تفسیر شریف المیزان است که در دو سوره «قدر» و «دخان » مطرح گردیده است. امید که مورد توجه مبلغان ارجمند واقع شده و راهنماى خوبى براى معرفى این شب در شب هاى احیاء باشد.

شب قدر یعنى چه؟
مراد از قدر، تقدیر و اندازه گیرى است و شب قدر شب اندازه گیرى است و خداوند متعال در این شب حوادث یک سال را تقدیر مى کند و زندگى، مرگ، رزق، سعادت و شقاوت انسانها و امورى از این قبیل را در این شب مقدر مى گرداند.

شب قدر کدام شب است؟
در قرآن کریم آیه اى که به صراحت بیان کند شب قدر چه شبى است دیده نمى شود. ولى از جمع بندى چند آیه از قرآن کریم مى توان فهمید که شب قدر یکى از شب هاى ماه مبارک رمضان است. قرآن کریم از یک سو مى فرماید: «انا انزلناه فى لیله مبارکه »(۱). این آیه گویاى این مطلب است که قرآن یکپارچه در یک شب مبارک نازل شده است و از سوى دیگر مى فرماید: «شهر رمضان الذى انزل فیه القرآن »(۲) . و گویاى این است که تمام قرآن در ماه رمضان نازل شده است. و در سوره قدر مى فرماید: «انا انزلناه فى لیله القدر»(۳) . از مجموع این آیات استفاده مى شود که قرآن کریم در یک شب مبارک در ماه رمضان که همان شب قدر است نازل شده است. پس شب قدر در ماه رمضان است. اما اینکه کدام یک از شب هاى ماه رمضان شب قدر است، در قرآن کریم چیزى بر آن دلالت ندارد. و تنها از راه اخبار مى توان آن شب را معین کرد.
در بعضى از روایات منقول از ائمه اطهار علیهم السلام شب قدر مردد بین نوزدهم و بیست و یکم و بیست و سوم ماه رمضان است و در برخى دیگر از آنها مردد بین شب بیست و یکم و بیست و سوم و در روایات دیگرى متعین در شب بیست و سوم است(۴) . و عدم تعین یک شب به جهت تعظیم امر شب قدر بوده تا بندگان خدا با گناهان خود به آن اهانت نکنند.
پس از دیدگاه روایات ائمه اهل بیت علیهم السلام شب قدر از شب هاى ماه رمضان و یکى از سه شب نوزدهم و بیست و یکم و بیست و سوم است. اما روایات منقول از طرق اهل سنت به طور عجیبى با هم اختلاف داشته و قابل جمع نیستند ولى معروف بین اهل سنت این است که شب بیست و هفتم ماه رمضان. شب قدر است(۵) و در آن شب قرآن نازل شده است.

تکرار شب قدر در هر سال:
شب قدر منحصر در شب نزول قرآن و سالى که قرآن در آن نازل شد نیست بلکه با تکرار سالها، آن شب نیز تکرار مى شود. یعنى در هر ماه رمضان شب قدرى است که در آن شب امور سال آینده تقدیر مى شود. دلیل بر این امر این است که:
اولا: نزول قرآن بطور یکپارچه در یکى از شب هاى قدر چهارده قرن گذشته ممکن است ولى تعیین حوادث تمامى قرون گذشته و آینده در آن شب بى معنى است.
ثانیا: کلمه «یفرق » در آیه شریفه «فیها یفرق کل امر حکیم »(۶) . در سوره دخان به خاطر مضارع بودنش، استمرار را مى رساند و نیز کلمه «تنزل » در کریمه «تنزل الملئکه والروح فیها باذن ربهم من کل امر»(۷) به دلیل مضارع بودنش دلالت بر استمرار دارد.
ثالثا: از ظاهر جمله «شهر رمضان الذى انزل فیه القرآن »(۸) چنین برمى آید که مادامى که ماه رمضان تکرار مى شود آن شب نیز تکرار مى شود. پس شب قدر منحصر در یک شب نیست بلکه در هر سال در ماه رمضان تکرار مى شود.
در این خصوص در تفسیر برهان از شیخ طوسى از ابوذر روایت شده که گفت: به رسول خدا صلی الله علیه و آله عرض کردم یا رسول الله آیا شب قدر شبى است که در عهد انبیاء بوده و امر به آنان نازل مى شده و چون از دنیا مى رفتند نزول امر در آن شب تعطیل مى شده است؟ فرمود: «نه بلکه شب قدر تا قیامت هست »(۹) .

عظمت شب قدر:
در سوره قدر مى خوانیم: «انا انزلناه فى لیله القدر وما ادریک ما لیله القدر لیله القدر خیر من الف شهر». خداوند متعال براى بیان عظمت شب قدر با این که ممکن بود بفرماید: «وما ادریک ما هى هى خیر من الف شهر» یعنى با این که مى توانست در آیه دوم و سوم به جاى کلمه «لیله القدر» ضمیر بیاورد، خود کلمه را آورد تا بر عظمت این شب دلالت کند. و با آیه «لیله القدر خیر من الف شهر» عظمت این شب را بیان کرد به این که این شب از هزار ماه بهتر است. منظور از بهتر بودن این شب از هزار ماه، بهتر بودن از حیث فضیلت عبادت است. چه این که مناسب با غرض قرآن نیز چنین است. چون همه عنایت قرآن در این است که مردم را به خدا نزدیک و به وسیله عبادت زنده کند. و احیاء یا عبادت آن شب از عبادت هزار ماه بهتر است.
از امام صادق علیه السلام سؤال شد: چگونه شب قدر از هزار ماه بهتر است؟ (با اینکه در آن هزار ماه در هر دوازده ماهش یک شب قدر است) .
حضرت فرمود: «عبادت در شب قدر بهتر است از عبادت در هزار ماهى که در آن شب قدر نباشد.»(۱۰).

پی نوشت :

۱) دخان / ۳.
۲) بقره / ۱۸۵.
۳) قدر / ۱.
۴) ر. ک. مجمع البیان، ج ۱۰، ص ۵۱۹.
۵) ر. ک. تفسیر الدر المنثور، ج ۶.
۶) دخان / ۶.
۷) قدر / ۴.
۸) بقره / ۱۸۵.
۹) تفسیر البرهان، ج ۴، ص ۴۸۸، ح ۲۶.
۱۰) فروع کافى، ج ۴، ص ۱۵۷، ح ۴.