محلّى براى ملاقات مسجدى براى پناه‏

مطلب ویژه به مناسبت روز جهانی مسجد در توضیح یکی از مهم ترین مساجد که روزگاری بزرگترین پایگاه شیعیان خواهد بود .
مسجد سهله یکى از بزرگترین مساجد اسلامى است که در قرن اوّل هجرى در «کوفه» بنا نهاده شده و هم اکنون نیز این مسجد برپاست. این مسجد داراى قداست و جایگاه والایى در میان بسیارى از مسلمانان بوده و نام آن با نام مبارک امام مهدى (ع) گره خورده است.

در احادیث معصومان (ع) تأکید شده است که این مسجد منزلگاه و بیت المال امام مهدى (ع) است. علاوه بر این بسیارى از مؤمنان تأکید می‌کنند که امام (ع) بارهادر این مسجد مشاهده شده و مقام امام در این مسجد، در حال حاضر یکى از زیارتگاه‏ هاى مشتاقان و محبّان اهل بیت (ع) است. دلیل اهمّیت این مسجد این است که در کمتر کتاب زیارتى می‌بینیم که فصلى در مورد فضایل و اعمال و واجبات مربوط به این مسجد نیامده باشد.

نامهاى این مسجد
مسجد بنى ظفر؛ ۱ مسجد سهله؛ ۲ مسجد القرى؛ ۳ مسجد یرى؛ ۴ مسجد بنى عبدالقیس؛ مسجد سهیل. ۵

پیامبران (ع) و مسجد سهله‏
در مورد فضایل این مسجد، روایات زیادى نقل شده است. از جمله:

الف- آیا می دانید که اینجا محلّ ریسندگى حضرت عیسى (ع) بوده و از اینجا به آسمان عروج کرده و مقام ایشان در آن مشهور است؟؛

ب- از این مسجد حضرت ابراهیم (ع) به «یمن» رفت و مقام حضرت ابراهیم (ع) در آن مشهور است؛

ج- از اینجا داوود (ع) به سوى جالوت رفت؛

د- از این مسجد داوود (ع) به سوى طالوت رفت؛

ه- در آن صخرهاى سبز است که در آن تمثال تمام پیامبران بوده و از زیر آن صخره، گِل تمام پیامبران گرفته شده است و در آن زبرجدى است که تصویر تمام پیامبران و اوصیا در آن است؛

و- در این مسجد مقامى است که منسوب به حضرت صالح (ع) است؛

ز- خداوند پیامبرى را نفرستاده مگر آنکه آن پیامبر در این مسجد عبادت کرده است.

 

ائمّه (ع) و مسجد سهله‏

الف- امام على (ع) این مسجد را از جمله مساجد مبارک در کوفه شمرده و فرموده:
«این مسجد، منزلگاه حضرت خضر (ع) است و مغمومى اینجا نیامد، مگر اینکه خداوند گشایش براى او حاصل کرده است.» ۶

ب- امام سجّاد (ع) فرمود:

– «هر کس دو رکعت نماز در مسجد سهله به جاى آورد، خداوند دو سال، عمر او را افزایش می دهد.» ۷

ج- امام صادق (ع) اخبار زیادى در مورد این مسجد بیان کرده‌اند. از جمله اینکه:
– «اگر عمویم زید به این مسجد می آمد و به او پناه می آورد، خداوند بیست سال او را پناه می داد.»
– «مصیبت زدهاى که به این مسجد آمده و در آن دو رکعت در میان عشائین نماز خوانده و دعا کرده است، خداوند غم و اندوه او را برطرف کرده است.»
– «هر کس در آن اقامت گزیده، گویا در خیمه پیامبر (ص) اقامت کرده است.»
– «هر زن و مرد مؤمنى دلش هواى آن را دارد.»
– «هر کس در آن نماز بگزارد و با نیت خالص خداوند را بخواند، خداوند نیازش را برطرف می‌کند.»
– «هر کس در آن از خداوند امنیت بخواهد، خداوند او را از همه آنچه از آن هراسان است، امنیت می دهد.»
– «آگاه باشید، شب و روزى نیست، مگر اینکه ملائکه براى دیدار از آن و عبادت خداوند در آن به زمین می آیند.»
– «اگر من نزدیک شما بودم، تن‏هادر آن مسجد نماز می خواندم.» ۸

ویژگى‏ هاو فضیلت هاى مسجد سهله‏

درباره ویژگی هاى خاصّ این مکان مقدّس مى‏ توان موارد زیر را برشمرد:

۱. اقامتگاه پیامبران و صالحان است؛
۲. اقامتگاه جانشینان امام مهدى (ع) خواهد بود؛
۳. اقامتگاه حضرت ابراهیم (ع) بود؛
۴. اقامتگاه، عبادتگاه و کارگاه بافندگى حضرت ادریس (ع) بود؛
۵. اقامتگاه حضرت مهدى (ع) بعد از ظهور آن حضرت خواهد بود؛
۶. آنجا پایگاه حضرت خضر است؛
۷. اینجا تربتى است که همه پیامبران از آن آفریده شدهاند؛
۸. رهگذر راهیان بهشت است؛
۹. محلّ تقسیم غنایم در عصر ظهور خواهد بود؛
۱۰. محلّ عروج پیامبر؛
۱۱. محلّ نزول فرشتگان؛
۱۲. محلّ نیایش حضرت صاحب الزّمان (ع)؛
۱۳. مرکز بیت المال حضرت مهدى (عج)؛
۱۴. مقام صالحان و پیامبران است؛
۱۵. صور در اینجا دمیده می‌شود؛
۱۶. دعا در این مسجد، مستجاب است؛
۱۷. فرشتگان هر شب و روز در آن فرود میآیند؛
۱۸. فاروق اعظم اینجاست؛ ۹
۱۹. محشر به سوى این مسجد است؛
۲۰. در کنار آن هفتاد هزار نفر محشور می‌شوند که همگى به بهشت می روند.

 

امام مهدى (عج) و مسجد سهله‏

در این مورد احادیث زیادى از ائمّه (ع) روایت شده است، از جمله اینکه:
– بدانید که آن منزلگه صاحب شما هنگام قیامش است.
– پیوسته قائم (ع) در آن است.
– بیت المال و محلّ تقسیم غنائم مسلمانان در آن است.

استجاره در مسجد سهله‏

از جمله ویژگیهاى این مسجد، استجاره و پناه بردن به آن از بلایا است. در روایتى آمده است: «اگر عمویم زید به خداوند پناه می‌برد، خداوند او را بیست سال (در این مسجد) پناه می داد.» در کتاب «کشف الغطاء» آمده است: در سال طاعون (وبا) همراه با حدود چهل نفر به این مسجد پناه بردم. مردم بیرون همگى مُردند، امّا به این اشخاص آسیبى نرسید.

تاریخ تأسیس مسجد سهله‏

متأسّفانه منبعى تاریخى که به صورت علمى و تاریخى، تاریخ دقیق بناى مسجد، تاریخچه، تغییر و تحوّلات آن را بیان کرده باشد، در دست نیست، امّا گفته شده این مسجد خانه حضرت ادریس (ع) و زمانى خانه حضرت ابراهیم (ع) بوده است. البتّه مى‏ توان به طور قطعى گفت: این مسجد پیش از زمان خلافت امام على (ع) در کوفه (سال ۳۵- ۴۰ ق.) به وجود آمده است و بعید نیست که امام به خاطر قداست و فضیلت این مسجد، در آن نماز گزارده باشد.

ساختمان مسجد و توصیف آن‏
این مسجد در شمال غربى مسجد کوفه قرار دارد و حدود ۲ کیلومتر با آن فاصله دارد. این مسجد تقریباً به شکل مستطیل است و داراى چهار ضلع است: ضلع شمالى ۱۶۰ متر، ضلع شرقى ۱۳۰ متر، ضلع جنوبى ۱۶۰ متر، ضلع غربى ۱۳۰ متر. دیوارهاى آن بالغ بر ۲۲ متر ارتفاع دارد و در نیمه ضلع شرقى، مناره (مأذنه) اى هست که ارتفاع آن به ۱۳ متر می رسد که از بالا منقّش به آیات قرآن است و حاج جواد بن شیخ حسین سهلاوى خفاجى در سال ۱۳۷۸ ق. آن را بنا نهاده است.
در طول دو ضلع شرقى و غربى، دو مجموعه ایوان وجود دارد و در ضلع جنوبى آن یک رواق بلند است که در طول این ضلع امتداد دارد. ساحت مسجد، روباز است و در میان آن و گوشه کناره‏ هاى آن چند مقام و محراب مربوط به پیامبران و امامان وجود دارد. از جمله مقام امام جعفر صادق (ع)، مقام حضرت ابراهیم (ع)، مقام حضرت ادریس (ع)، مقام حضرت خضر (ع)، مقام صالحان و پیامبران و مرسلان، مقام امام سجّاد (ع) و مقام حضرت مهدى (ع).

مقام امام مهدى (ع)

این مقام، به نام مقام صاحب الزّمان (ع) یا صاحب العصر و صاحب الأمر شناخته می‌شود. این مقام، در بخش جنوبى مسجد واقع شده و به دلیل اینکه مشهور است که امام در آن نماز خوانده و عبادت کرده، جایگاه خاصّى در دل مردم دارد. مساحت آن پیش از تعمیر اخیر، اینگونه بوده است: طول، هشتاد متر، عرض تقریبى، پنج و نیم متر و پس از آن این بخش بسیار گسترش یافت. این مقام، یک محراب دارد و بر محراب آن پنجرهاى برنزى است که عمر آن متجاوز از صد و پنجاه سال نیست. آن پنجره بدون تزئین و نوشتار است و اطراف این پنجره، دو دعاى مشهور (دعاى زیارت مقام) وجود دارد، داخل ساختمان مقام که بزرگترین مقام مسجد است، دو سالن بزرگ براى نماز و نیایش است.
یکى در بخش شمالى که خاصّ مردان است و دیگرى در سمت راست که خاصّ زنان است. سید محمّد مهدى بحرالعلوم در سال ۱۱۸۱ ق. ساختمان مقام امام مهدى (ع) را بنا نهاد، پس از آن در دوران ایشان چندین مرتبه این مقام بزرگتر شد.
پس از آن این ساختمان تخریب شد و ساختمان جدیدى براى این مقام بنا نهاده شد.

در اواخر سال ۱۳۹۴ ق. حاج عبدالمنعم ناصر مرزهالاسدى ساختمان جدیدى به جاى آن بنا ساخت.

در سال ۱۳۱۵ ق. حاج محمّد رشاد ناصر مرزه الاسلامى، ساختمان قبلى را تخریب کرد و مقام را گسترش داد و مساحت آن به ششصد متر رسید و ساختمان کنونى همان ساختمان است.

 

شب چهارشنبه و مسجد سهله‏

سید بن طاووس گفته است: اگر خواستى به مسجد سهله بروى، میان مغرب و عشا در شب چهارشنبه برو؛ زیرا این زمان از زمان هاى دیگر برتر است. ۱۱
شیخ محمّد حسن، صاحب «الجواهر» متوفى سال ۱۲۲۶ ق. سنّت رفتن به مسجد سهله در شب چهارشنبه هر هفته را پایه گذارى کرد. در شرح حال شیخ آقا بزرگ تهرانى آمده است که ایشان مدّت چهل سال با پاى پیاده در شبهاى چهارشنبه از «نجف» به «مسجد سهله» میرفته‌اند، حتّى هنگامى که پشتشان خمیده شده بود، همچنان به این مسجد میرفته‌اند. علّامه نورى در کتاب «جنّهالمأوى» نوشته، مردى صالح و دیندار گفت: از اهل معرفت بسیار می‌شنیدم که می‌گفتند: استجاره در مسجد سهله باید چهل چهارشنبه متوالى باشد تا بتوان امام منتظَر را دید و من این کار را انجام دادم و موفّق به دیدار ایشان شده ام و بارها این را تجربه کرده ام. سپس این شخص داستان تشرّف خود به خدمت امام زمان (ع) در مسجد سهله و رفتن با ایشان به مسجد کوفه را بیان کرده است. ۱۲

سید رضوى در کتابش «التّحفه الرّضویه» در باب کسانى که به دیدار امام در بیدارى مشرّف شده‌اند، می‌گوید: این چیز معروفى در نجف است و مسجد سهله حتّى یک هفته از کسانى که ایمان به این غایت شریف دارند، خالى نیست و تن‏ها کسانى که بختشان بلند است، به آن می رسند. کسانى که ایشان را در این مسجد دیده‌اند، حکایت هاى زیادى نقل کرده‏ اند که بخشى از آن در کتاب «جنّه المأوى» آمده است. در این کتاب از سید بن سید باقر قزوینى نقل شده که:

با پدرم در حال رفتن به مسجد بودیم، زمانى که نزدیک مسجد شدیم، به پدرم گفتم: این سخن که مردم می‌گویند هر کس چهل چهارشنبه به مسجد سهله بیاید، امام مهدى را می‌بیند، به نظر من بی اصل و اساس است. پدرم پس از شنیدن این سخن، خشمگینانه رو به من کرد و گفت: چرا؟ تن‏ها به این دلیل که تو ایشان را ندیده اى؟ یا به این دلیل که هر چیز که چشمانت آن را ندیده باشد، بى اصل و اساس است؟ پدرم زیاد با من سخن گفت تا آنکه از گفته خود پشیمان شدم. سپس با هم وارد مسجد شدیم، کسى در مسجد نبود. زمانى که پدرم وسط مسجد بود برخاست تا دو رکعت نماز استجاره بخواند، مردى از سمت مقام امام حجّت (ع) پیش آمد، از کنار پدرم گذشت و به او سلام کرد و با او مصافحه کرد. پدرم به من نگاه کرد و گفت که این مرد کیست؟ گفتم: آیا او مهدى است؟ گفت: پس چه کسى است؟ پس به دنبال او دویدم. امّا او را نه در داخل مسجد و نه خارج از آن نیافتم. ۱۳

علما و دیدار با امام در مسجد سهله‏

شمارى از علما، مشرّف به دیدار امام شده‏ اند و نام آن‏ها در کتاب‏ ها آمده است.
علاوه بر این‏ها علما و اشخاص زیادى مشرّف به دیدار ایشان شده‌اند، امّا اطّلاعات چندانى از حکایات دیدار آن‏ها در دست نیست. علّامه نورى برخى از آن‏ها را در کتاب «النّجم الثّاقب» آورده است.

در پایان به ذکر دو حکایت دیدار بسنده می‌کنیم.

۱. شیخ احمد صد تومانى نقل کرده:
در مجلس جدّمان محمّد صد تومانى، از مسئله دیدار امام مهدى (ع) سخن گفته شد تا اینکه ایشان هم مطلبى دراین باره گفت: یک روز دوست داشتم در مسجد سهله نماز بخوانم و در زمانى که تصوّر می‌کردم خالى از جمعیت باشد، به آنجا رفتم، وقتى به آنجا رسیدم، دیدم مسجد پر از مردم است و سر و صداى زیادى آنجاست و یادم نمی آید در آن زمان، کسى در آنجا آمده باشد، داخل مسجد شدم و دیدم صف هاى زیادى براى نماز جماعت، بسته شده است. کنار دیوار ایستادم تا ببینم آیا میان صف‏ ها جایى خالى هست که من آنجا بروم و نماز بخوانم. متوجّه شدم، در میان یکى از صف ها، جاى یک نفر خالى است. به آنجا رفتم و ایستادم و نماز خواندم. سپس یکى از حاضران گفت: آیا مهدى (ع) را دیدى؟ پس از آن سید ساکت شد، گویى پشیمان بود، سپس به خود آمد و هر چه از او درخواست شد مطلب را پایان برد، نپذیرفت. ۱۴

 

آداب و اعمال مسجد سهله‏

سید بن طاووس می نویسد: وقتى میخواهى به مسجد سهله بروى، روز چهارشنبه، در میان نماز مغرب و عشا دو رکعت نماز به جاى آور.
همچنین نقل شده، وقتى به مسجد سهله رفتى، در کنار آن بایست و دعاى «بسم الله و بالله و من الله إلى الله و ماشاءالله …» ۱۵ را بخوان.

حکایت‏

این حک

ایت را زین العابدین سلماسى‏، شاگرد سید بحرالعلوم به نقل از او روایت کرده است.
شبى سید بحرالعلوم در مسجد کوفه بود تا نافله شب را به جاى آورد و تصمیم داشت اوّل صبح به نجف بازگردد تا کار تحقیق و مذاکره به تأخیر نیفتد. او در دل شوق زیارت مسجد سهله را داشت؛ در حالى که تردید داشت برود یا نرود، ناگهان بادى همراه با گرد و غبار وزیدن گرفت و او را به سوى مسجد سهله کشاند. او وارد مسجد سهله شد. در آن زمان کسى در مسجد نبود و تن‏ها یک شخص بزرگوار در مسجد مشغول مناجات با پروردگار بود. او به گونه‏ اى مناجات مى‏ کرد که دل‏ هاى سنگ و سخت آب مى‏ شد و آب از چشمان هر کس سرازیر مى‏ شد. او دریافت که این مناجات، فى البداهه خوانده مى‏ شود. او سر جایش ایستاد و از شنیدن آن لذّت مى‏ برد تا اینکه آن شخص از مناجات خود فارغ شد.

به سید نگاه کرد و به زبان فارسى فریاد زد. «مهدى بیا». سید به سمت او رفت و ایستاد. به او دستور داد نزدیک‏تر بیاید و سه بار این دستور تکرار شد تا آنجا که دست ایشان به سید مى‏ رسید. سپس دست شریف شان را به سوى سید دراز کردند. زمانى که سید به اینجا رسید، سخن خود را عوض و سپس عنوان کرد که این سخن، سرّ است و نباید بازگو شود.

پى‏ نوشتها:
______________________________
(۱). ابن فقیه، مختصر البلدان، ص ۱۷۴.
(۲). فضل الکوفه و مساجدها، ص ۱۷.
(۳). قرب الاسناد، ص ۷۴.
(۴). قرب الاسناد، ص ۱۵۹، در نسخه دیگر آمده است، مسجد الشرى در نسخهاى دیگر مسجد الثرى آمده است.
(۵). الانبیاء و مسجد السهله.
(۶). البلدان، ص ۱۷۴.
(۷). المشهدى، المزار الکبیر.
(۸). همان.
(۹). مجله انتظار، مسجد سهله، على اکبر مهدیپور، صص ۳۳۰- ۳۵۴.
۱۰. کشف الغطاء، ص ۲۱۲.
(۱۱). مصباح الزائر.
(۱۲). جنه المأوى، چاپ شده با بحارالانوار، صص ۳۱ و ۵۳.
(۱۳). بحارالانوار، ج ۵۳، ص ۲۴۵.
(۱۴). همان، ص ۲۴۰.
(۱۵). الصحیفه المبارکه المهدیه، صص ۶۷۸- ۶۸۴.