موعود پایگاه اینترنتی موعود
اشاره:
در بخش پیشین مطلب، نگاهی اجمالی و گذرا به زندگی جبرئیل(ع) داشتیم. در این قسمت به همان منوال زندگی میکائیل ملک را به‌طور گذرا با هم مرور می‌کنیم؛ همو که پس از ظهور امام زمان(ع) قرار است فرماندهی سپاه ملائکه را در نبرد بزرگ آخرالزّمان و در برابر شیطان و سپاهیانش بر عهده داشته باشد:
مقام میکائیل
میکائیل(ع) مانند جبرئیل(ع) بر دیگر ملائک رتبه و جایگاهی والا دارد و از جمله چهار ملک مقرّب خداست.۱ تا جایی که اقرار به وجود او از جمله ضروریات اسلامی دانسته شده که انکار آنها باعث خروج از اسلام و ارتداد می‌شود.۲ گاه در روایات از ایشان با عباراتی مانند با کرامت‌ترین خلایق نزد خداوند متعال (اکرم الخلق علی الله)۳ و نیز برگزیدۀ خداوند (خیرۀ الله)۴ یا برگزیدۀ ملائک (صفوۀ الله من الملائکه)۵ یاد شده است. در قرآن نیز از او با نام میکال نام برده شده است.۶
نقش میکائیل در عالم خلقت
روایات ذیل آیۀ «فَالْمُدَبِّرَاتِ أَمْرًا؛ ۷ و کار [بندگان] را تدبیر می‌کنند.» مصداق این تدبیر امور به دست ملائکه را موکّل شدن جبرئیل برای بادها و جنود، میکائیل برای گیاهان و نزولات آسمانی، عزرائیل برای قبض ارواح، اسرافیل برای برنامه‌ریزی دیگر ملائک بیان نموده‌اند۸ و در این میان، بر تمام قطراتی که بر زمین می‌بارد تأکیدی مضاعف را می‌توان یافت که میکائیل صاحب یا همراه تمام اینهاست؛ ۹ در لابه‌لای ادعیه از این ملک مقرّب خداوند، با عنوان ملک رحمتی که برای رأفت‌الهی آفریده شده و یاریگر و استغفار کنندۀ اهل طاعت خداوند، یاد شده است:
«اللّهمّ صلّ علی میکائیل ملک رحمتک و المخلوق لرأفتک و المستغفر المعین لأهل طاعتک»۱۰
میکائیل(ع) و انبیا
جناب میکائیل(ع) در عموم مواردی که در مقالۀ قبل دربارۀ حضور جبرئیل(ع) در زندگی انبیا برشمردیم؛ برادرانه همراه و همکار او بوده است. در اینجا برخی دیگر از موارد را با هم مرور می‌کنیم:
در ماجرای عذاب قوم لوط تعدادی از ملائک به منزل ابراهیم نبی(ع) رفتند که قرآن از این میهمانی سخن به میان آورده است. نام میکائیل و جبرئیل در رأس این ملائک دیده می‌شود.۱۳ این ماجرا از معدود مواردی است که میکائیل در نقش ملائکۀ غضب ظاهر شده است.
اصحاب رس
بنا بر آنچه در منابع آمده، اصحاب رس که قرآن از آنان یاد نموده۱۴ جمعیّتی آتش‌پرست بودند که در منطقه‌ای میان «آذربایجان» و «ارمنستان» و به ساحل رودی به نام رس می‌زیستند. خداوند برای این قوم ناسپاس پیامبران زیادی را فرستاد به نحوی که سی پیامبر تنها به یکی از شهرهای این منطقه ارسال شد و آنان نیز هر سی پیامبر را کشتند. پس از اتمام مهلت هدایت ایشان، خداوند در فصل کاشت و زراعت، میکائیل را به سمت این منطقه روان ساخت. او در لباس ملک عذاب و مظهر قهر الهی آنان را دچار خشکسالی نمود. به جز تعدادی که اهل عبادت خدا یا توبه بودند، خداوند همه را به سبب تشنگی یا گرسنگی هلاک نمود و عزرائیل روح آنان را قبض نمود. ثروت‌ها و گنجینه‌های این قوم سرکش و ثروتمند را نیز زمین بلعید و پس از ظهور امام عصر(ع) از جمله گنج‌هایی است که زمین به آن حضرت و یارانشان تقدیم خواهد نمود.۱۵
میکائیل(ع) و تاریخ اسلام
همانند آنچه دربارۀ حضور او در تاریخ انبیا گفتیم به طور مشخص در تاریخ اسلام نیز صدق می‌کند. به عبارت دیگر در همه‌جا برادرانه این دو ملک(جبرئیل و میکائیل) را در کنار هم می‌توان دید با این تفاوت که در ماجرای وحی، جریان به شکلی متفاوت است؛ در روایات آمده که لوحی در برابر اسرافیل وجود دارد که خداوند ابتدا بر آن لوح، نقش می‌کند سپس اسرافیل آن را به میکائیل و او به جبرئیل القا می‌کند و او نیز به انبیا و پیامبر اکرم(ص)۱۶ و دربارۀ حضور میکائیل در میان انسان‌ها، یهودیان ادّعا کرده‌اند، خداوند سحر و جادو را از زبان میکائیل و جبرئیل به سلیمان آموخته است۱۷ که با تعالیم دینی اساساً هم‌خوانی ندارد.
میکائیل(ع) و رسول خدا(ص)
علاوه بر جریان وحی، در ماجرای ولادت حضرت زهرا(س)، میکائیل حامل تحفۀ الهی از جانب خداوند متعال برای رسول‌خدا(ص) بود.۱۸ همچنین در شب معراج که رسول خدا(ص) به آسمان رفتند نام سه ملک مقرّب خداوند را می‌توان دید:
۲. میکائیل که افسار براق را به دست گرفته بود؛
۳. و اسرافیل که جامه نگاهدار ایشان بود. ۱۹
در ماجرای ازدواج حضرت امیر(ع) و حضرت زهرا(س)، جبرئیل و میکائیل هرکدام به همراه هفتاد هزار ملک به این عروسی آمده و تبریک و تکبیرگویان بودند.۲۰ گفته شده سه سائلی که در ماجرای معروف «هل اتی» بر در خانۀ امیرمؤمنان(ع) آمدند سه ملائکه مقرّب خدا؛ جبرئیل، میکائیل و اسرافیل بوده‌اند.۲۱
پس از آنکه رسول خدا(ص) به دیدار حق تعالی شتافتند، در مراسم تدفین ایشان، جبرئیل(ع)، اسرافیل، میکائیل و ملک الموت(ع) یکی پس از دیگری به همراه بسیاری از ملائک حاضر شدند و به همراه اهل بیت(ع) به داخل قبر آن حضرت رفتند.۲۴
حضرت علی(ع)
روایت جالبی از رسول خدا(ص) نقل شده که بیان‌کنندۀ مصداق خاکی میکائیل در زمین است. ایشان فرمودند:
«هر کس می‌خواهد به هیبت اسرافیل، جایگاه میکائیل، جلالت جبرائیل، علم آدم، خشیّت نوح، خلت ابراهیم، حزن یعقوب، جمال یوسف، مناجات موسی، صبر ایّوب، زهد یحیی، عبادت عیسی، ورع یونس، حسب و خلق (خلقت) محمّد بنگرد، پس به علی نگاه کند که تنها در اوست که خصلت نود پیامبر گنجانده شده است.»۲۵
میکائیل و سیّدالشهدا(ع) در قیامت
در روز قیامت که بسیاری از مردم دچار ترس، وحشت و هراسند؛ میکائیل به یاری زائران سیّدالشّهدا(ع) خواهد آمد.۲۸
بنابر روایتی که از رسول خدا(ص) نقل شده که می‌تواند بیان کننده وظیفۀ اصلی این دو ملک پس از آن حضرت به شمار آید:
«إن الله خص جبرئیل و میکائیل وإسرافیل بطاعۀ علی و البراءۀ من أعدائه والاستغفار لشیعته؛ ۲۹ خداوند جبرئیل، میکائیل و اسرافیل را برای اطاعت از علیّ بن ابی طالب، برائت جستن از دشمنانش و طلب مغفرت برای شیعیانش مخصوص گردانیده است.»
میکائیل ملک در دورۀ ظهور امام عصر(عج)
در مقاطع مختلف پس از ظهور جبرئیل و میکائیل حضور ملموسی دارند. که از آن جمله می‌توان به سرآغاز ظهور و هنگامۀ بیعت با حضرت مهدی(ع) در «مسجدالحرام» و نیز لشکرکشی برای نبرد با سفیانی۳۰ و شکست و کشتن او مشاهده کرد.۳۱
۱. بحارالأنوار، ج۵۴، ص۲۲؛ ج۵۶، ص۵۰؛ ج۹۴، ص۴۷؛ ج۶، ص۱۴۴.
۲. تقریرات الحدود و التعزیرات؛ تقریر بحث الگلپایگانی لمقدّس، ج۲، ص۱۳۲.
۳. بحارالأنوار،ج۵۶، ص۲۶۰.
۴. بحارالأنوار،ج۹۶، ص۳۸۳.
۵. بحارالأنوار،ج۵۶، ص۲۵۲.
۶. سورۀ بقره(۲)، آیۀ ۹۸.
۷. سورۀ نازعات(۷۵)، آیۀ ۵.
۸. تفسیر مجمع البیان،ج ۱۰، ص ۳۲۶؛ بحار، ج۵۶، ص۲۵۸.
۹. بحار، ج۵۶، ص۲۶۰.
۱۰. مصباح المتهجد، ص ۸۰۸؛ اقبال الاعمال، ج ۳، ص ۲۴۳.
۱۱. بحار، ج ۵۶، ص۲۶۰؛ مسند احمد، ج۳، ص۲۲۴.
۱۲. صحیفۀ سجّادیه، ص ۳۹۹.
۱۳. ابن حجر، فتح الباری، ج ۶، ص ۲۹۳.
۱۴. سورۀ فرقان(۲۵)، آیۀ ۳۸؛ سورۀ ق(۵۰)، آیۀ ۱۲.
۱۵. بحار، ج ۱۴، ص ۱۵۴.
۱۶. شیخ صدوق، الاعتقادات فی دین الإمامیّه، ص۸۱؛ معانی الأخبار، ص ۲۳.
۱۷. بحار، ج۵۶، ص۲۷۱.
۱۸. همان، ج ۱۶، ص ۷۹.
۱۹. محمد بن جریر الطبری ( الشیعی)، نوادر المعجزات، ص ۶۸؛ فتح الباری، ج ۷، ص۱۵۸؛ تفسیر المیزان، ج ۱۳، ص۲۷.
۲۰. تذکره الفقها، علّامه حلّی، ج۲، ص۵۷۵.
۲۱. الغدیر، ج ۳، ص ۱۱۰به نقل از تفسیر طبری.
۲۲. سیّد هاشم بحرانی، مدینـ［ المعاجز، ج ۱، ص۴۶۷.
۲۳. نهج البلاغه، ج ۲، ص ۱۵۵.
۲۴. بحار، ج ۲۲، ص۵۳۱؛ مجمع الزوائد، ج ۹، ص۳۰.
۲۵. احمد رحمانی همدانی، الامام علی بن ابی طالب(ع)، ص۳۰۰ به نقل ینابیع الموده قندوزی، ج۲، ص۸۰.
۲۶. محمّد بن أحمد قمی، مائـ［ منقبـ［، ص۱۳۲؛ إرشاد القلوب إلی الصواب، ج۲، ص ۲۳۶.
۲۷. کافی، ج۱، ص۴۵۷.
۲۸. کامل الزّیارات، ص ۲۶۵؛ بحار، ج۴۵، ص ۱۸۳.
۲۹. بحار، ج ۴۰، ص ۹۶.
۳۰. سیّد ابن طاووس، الملاحم و الفتن، ص۱۴۵.
۳۱. الملاحم وا لفتن، ص۲۹۶.
۳۲. ر.ک: کتاب شش ماه پایانی، فصل سوم.
۳۳. معجم أحادیث الإمام المهدی (ع)، شیخ علی کورانی، ج ۳، ص ۹۶.
۳۴. تفصیل این مطلب را در کتاب عصر ظهور نوشته علی کورانی می توانید، مطالعه نمایید.
۳۵. معجم احادیث الامام مهدی(ع)، ج۱، ص۳۶۶.
۳۶. معجم احادیث الامام مهدی(ع)، ج۲، ص۹۲.
۳۷. بحار، ج۵۴، ص ۱۰۵.
