موعود پایگاه اینترنتی موعود
مدیر گروه کلام پردیس قم دانشگاه تهران با اشاره به ارتباط گمراهی و نشناختن امام زمان، چهار عامل نشناختن دین، دنیا زدگی، پیمان‌شکنی و گناه را منشا عدم شناخت امام زمان دانست.
در سلسله مباحث مهدویت و انتظار، آخرین قسمت گفتگوی “ضرورت طرح مباحث مهدویت” را که فارس با حجت‌الاسلام والمسلمین «روح‌الله شاکری» دکترای کلام اسلامی، مدیر گروه کلام دانشگاه تهران (پردیس قم) و استاد مرکز تخصصی مهدویت به گفت‌وگو نشسته بود، تقدیم می‌کنیم:
چه ارتباطی بین ضلالت از دین و نشناختن حجت و امام است؟
حجت الاسلام و المسلمین شاکری در پاسخ به این سوال که چه ارتباطی بین ضلالت از دین و نشناختن حجت و امام است؟ گفت: اولا یکی از فواید بزرگ نصب حجت و امام، منحرف نشدن از راه راست است که با وجود چنین مرجعی الهی و علامت یقینی، هر کس او را مقتدا قرار دهد و از او تخلف نکند و پیشی نگیرد و از ارشادات و هدایت‌های او تخطی ننماید از دینش گمراه نخواهد شد و اگر در ایمان به امامت و معرفت به حجت لغزشی پیدا کند و ثابت نماند، از این راه گمراه می‌شود؛ زیرا ضلالت در مقابل هدایت قرار دارد و در حقیقت ضلالت یعنی عدول از راه راست و منحرف شدن از آن، خواه کم باشد یا زیاد، خواه عمدی باشد و خواه قهری.
وی افزود: ثانیاً، امام در آموزه‌های روایی ما این‌گونه توصیف شده است: امام؛ زمام دین، موجب انتظام مسلمانان و اصلاح‌گر دنیای آنان و مایه عزت مؤمنان است. امامت ریشه و عامل رشد اسلام و شاخسار رفیع آن است….
وی ادامه داد: امام به خورشید درخشنده می‌ماند که نورش جهان را فرا می‌گیرد و خودش در افق جای دارد، به گونه‌ای که دست‌ها و دیدگان به آن نمی‌رسد. امام، ماه تابان، چراغ فروزان، نور درخشان و ستاره‌ای است راهنما در شدت تاریکی‌ها برای رهگذر شهرها و کویر و گرداب دریاها.
وی افزود: امام، آب گوارای زمان تشنگی، هدایت‌گر و نجات‌بخش از نابودی است. امام شعله بر فراز بلندی برای راه یافتن گمشده‌ها است، وسیله گرمی سرمازدگان و راهنمای مهلکه‌ها است و هر که از او جدا شود، هلاک می‌شود.
وی گفت: همچنین در آموزه‌ها آمده: امام، ابری است بازنده، بارانی است شتابنده، خورشیدی است فروزنده، سقفی است پوشاننده، زمینی است گسترده و چشمه‌ای است جوشنده. او گلستان است، رفیق، پدری مهربان، برادری برابر، مادری دل‌سوز به فرزند و پناه بندگان خدا در سختی‌ها است.
وی ادامه داد: امام، امین خدا در میان خلقش، حجت او بر بندگانش، خلیفه‌ی او در بلادش است. امام، دعوت‌کننده به سوی خدا و دفاع کننده از حقوق الهی است. او موجب نظام دین و عزت مسلمانان و یگانه‌ی زمان خود است و کسی به مقام او نرسد. دانشمندی با او برابر نشود و او جایگزین برنمی‌دارد، مانند ندارد و به همه فضایل متمایز است.
دکتر شاکری گفت: حال جای این سؤال جدی است که چه کسی می‌تواند چنین امامی را با این اوصاف گسترده که در آموزه‌های دینی آمده بشناسد و به او معرفت پیدا کند؟ و آیا اساساً امکان دست یافتن به فواید امام بدون معرفت او وجود دارد؟ لذا باید به او معرفت پیدا کنیم تا راه را از بی‌راه و سره را از ناسره تمییز دهیم. البته باید توجه داشت که شناخت امام، بدون توفیق خداوند متعال هرگز حاصل نخواهد شد؛ زیرا او عزیزی است که ولایتش از جانب خداست؛ پس معرفت به او جز در سایه توفیقات حضرت حق جل جلاله میسور نیست.
چه عواملی باعث می‌شود، امام زمان (عجل‌الله تعالی فرجه الشریف) را نشناسیم؟
مدیر گروه کلام دانشگاه تهران (پردیس قم) گفت: با توجه به آیات و روایات، به خصوص روایات مهدوی و ادعیه موجود و توقیعات می‌توان عوامل چندی را به عنوان موانع شناخت امام عصر (عجل‌الله تعالی فرجه الشریف) بیان کرد.
عامل اول: نشناختن دین
شاکری در توضیح این عامل گفت: کسانی که فهم درست از آموزه‌های دین و معارف الهی ندارند چگونه می‌توانند به معرفت امام و حجت الهی برسند و از فیوضات معنوی امام بهره ببرند؟ لذا در روایتی از امام صادق علیه السلام چنین آمده است: «لا خیر فی من لا یتققّه من اصحابنا؛ هرگاه از یاران و اصحاب ما هر یک عمیقانه به مسائل دین ننگرد خیری در او وجود ندارد». البته منظور حضرت فقاهت مصطلح نیست بلکه منظور حضرت، فهم درست و روشن و عمیق در آموزه‌های دین است، زیرا همه نمی‌توانند فقیه باشند لذا از این عبارت امام صادق علیه‌السلام می‌توان فهمید بیش‌ترین خسارت و زیان، عدم شناخت دین است، و این امر نه تنها باعث خسارت فردی نیست بلکه جهالت و نادانی در امور دین برای جوامع دینی خسارت جبران‌ناپذیری را به همراه دارد و ائمه صلوات الله علیهم همواره از این افراد نادان و سطحی‌نگر بیش‌ترین نگرانی را داشتند
وی گفت: آنان کسانی‌اند که هم به خود ضرر و زیان می‌رسانند و هم به اهداف وجود مقدس ائمه. و نمونه‌اش را می‌توان در توقیع امام عصر (عجل‌الله تعالی فرجه الشریف) به محمد بن علی بن هلال کرخی دریافت که می‌فرماید: «یا محمد بن علی قد آذانا جهلاء الشیعه و حمقائهم و من دینه جناح البعوضۀ ارجح منه؛ یعنی ای محمد بن علی، نادانان شیعه و کم‌خردان آنان و کسانی که بال پشه از دین آنها برتر و ارزشمندتر است، ما را آزار می‌دهند».
عامل دوم: دنیازدگی
این استاد دانشگاه گفت: یکی از موانع مهم و جدی در شناخت حضرت، علاقه به دنیا و دل‌بستگی به مطامع دنیوی است، قرآن کریم در آیاتی انسان را به این خطر جدی توجه داده است. مثلا می‌فرماید: «فَأَعْرِضْ عَنْ مَنْ تَوَلَّى عَنْ ذِکْرِنا وَ لَمْ یُرِدْ إِلاَّ الْحَیاۀَ الدُّنْیا؛ از کسى که از یاد ما روى مىگرداند و جز زندگى مادى دنیا را نمىطلبد، اعراض کن» (نجم/۲۹)، یا می‌فرماید: «فَخَلَفَ مِنْ بَعْدِهِمْ خَلْفٌ وَرِثُوا الْکِتابَ یَأْخُذُونَ عَرَضَ هذَا الْأَدْنى وَ یَقُولُونَ سَیُغْفَرُ لَنا وَ إِنْ یَأْتِهِمْ عَرَضٌ مِثْلُهُ یَأْخُذُوهُ …؛ پس از آنها، فرزندانى جاى آنها را گرفتند که وارث کتاب (آسمانى، تورات) شدند (امّا با این حال، ) متاع این دنیاى پست را گرفته، (بر اطاعت فرمان خدا ترجیح مىدهند) و مىگویند: (اگر ما گنهکاریم توبه مىکنیم و) بزودى بخشیده خواهیم شد!» اما اگر متاع دیگرى همانند آن به دستشان بیفتد، آن را (نیز) مىگیرند، (و باز حکم خدا را پشت سر مىافکنند.)»
حجت الاسلام شاکری گفت: دنیا می‌تواند پل سعادت بشر باشد به شرط آنکه با استفاده صحیح و درست آن را به مزرعه آخرت تبدیل نماییم منتها اگر در کنار واژه‌ی دنیا، حبّ به آن افزوده شود، سر منشأ بسیاری از بدی‌ها و ناهنجاری‌ها در اجتماع خواهد شد و در این زمینه روایات فراوانی وجود دارد که به برخی از آنان اشاره می‌کنم: امام صادق علیه‌السلام می‌فرمایند: «حبّ الدنیا رأس کل خطیئۀ؛ علاقه به دنیا سرمنشأ همه خطاها است»، امام رضا علیه‌السلام می‌فرماید: «اکبر الکبائر حبُّ الدّنیا؛ بزرگ‌ترین گناه علاقه به دنیاست»، امام علی علیه‌السلام می‌فرماید: «حب الدنیا رأس الفتن و اصل المحن؛ دل‌بستگی به دنیا سرمنشأ هر فتنه و ریشه همه بدبختی‌هاست».
دکتر شاکری افزود: ده‌ها روایت در این زمینه نشان آن است که دنیازدگی بزرگ‌ترین آفت و ریشه و اصل هر نوع بدبختی است و متأسفانه در عصر و زمان ما یک آفت فراگیر برای خیلی از انسان‌ها شده است، زیرا دنیا برای برخی انسان‌ها همه هستی آنان شده و چشم و دل آنان را چنان پر کرده که راه سعادت و حق را مشاهده نمی‌کنند. حال با چنین وضعیتی چگونه می‌شود از انسان دل‌بسته به دنیا انتظار معرفت امام زمانش را داشت، دنیا همه چیز او شده و غیر از مطامع دنیا چیزی را مشاهده نمی‌کند.
عامل سوم: پیمان‌شکنی
استاد مرکز تخصصی مهدویت حوزه علمیه قم گفت: یکی از موانع مهم دیگر در شناخت حضرت، همین بی‌وفایی و پیمان شکستن است. اگر به حضرت معرفت و محبت داریم باید این دو زمینه‌ساز عهد و پیمان و بیعت با امام گردد، زیرا عشق و ولایت بدون عهده‌داری و مسئولیت‌پذیری، هوسی بیش نیست.
وی گفت: عهد التزام خاص و نوعی تعهد پذیری در مقابل شخص یا کاری است، باید تعهد خود را به وظایفی که نسبت به امام داریم ملتزم سازیم و با او برای انجام خواسته‌ها و آرمان‌هایش عهد ببندیم (عهداً) و آن عهد را با اسباب و وسایلی محکم کنیم (عقداً) و در نهایت با او بیعت کرده و دست در دست او نهاده و دل و سر به او بسپاریم (بیعتاً). عهد و عقد و بیعت سه درجه از یک حقیقت‌اند که در شدت و ضعف با یک‌دیگر تفاوت دارند باید با بازخوانی و تجدید عهد در هر پگاه و بیعتی تا همیشه، هم اراده و انگیزه‌ی خود را قوی کرد و افزایش داد و هم از غفلت‌ها و سستی‌ها جدا شد و فاصله گرفت.
این استاد حوزه و دانشگاه گفت: انسانی که نسبت به امام زمانش تعهدی ندارد چگونه می‌تواند منتظر باشد، و انتظار بدون عهد و پیمان، انتظار نیست. اهمیت عهد و پیمان تا جایی مهم است که امام سجاد علیه‌السلام به ابا خالد این‌گونه می‌فرماید: « یا أبا خالد لتأتین فتن کقطع اللیل المظلم لا ینجو إلا من أخذ الله میثاقه أولئک مصابیح الهدى و ینابیع العلم ینجیهم الله من کل فتنۀ مظلمۀ؛ ای ابا خالد، فتنه‌هایی هم‌چون شب تار فرا خواهد رسید، تنها کسانی از آن فتنه‌ها نجات خواهند یافت که خداوند از آنان پیمان گرفته باشد، آنان چراغ‌های هدایت و چشمه‌های علم هستند و خداوند آنها را از هر فتنه تاریکی نجات خواهد داد».
حجت الاسلام شاکری تاکید کرد: امام مهدی (عجل‌الله تعالی فرجه الشریف) به مسأله عهد و پیمان توجه فراوان دارد به طوری که از یارانش در زمان ظهور پیمان خواهد گرفت بر اینکه: «مسلمانی را دشنام ندهند؛ حریمی را هتک نکنند؛ به خانه‌ای هجوم نبرند؛ کسی را به ناحق نزنند…» حال کسی که بر سر عهد و پیمان خود استوار باقی نماند چگونه می‌تواند ادعای منتظر بودن نماید؟ چگونه می‌تواند سرانجام او به راه نجات ختم شود؟ و این با حرف زدن‌ها به دست نمی‌آید بلکه باید در میدان عمل بر عهد و پیمان خود باقی باشی تا لایق او شوی، و گرنه حرف از انتظار زدن لافی بیش نیست.
عامل چهارم: گناهکاری
مدیر گروه کلام دانشگاه تهران (پردیس قم) گفت: یکی دیگر از موانع معرفت و درک فیوضات معنوی امام زمان (عجل‌الله تعالی فرجه الشریف) گناه و معصیت است، انسانی که می‌خواهد در طریق معرفت امام قرار گیرد باید تلاش کند رفتار و کردارش مورد قبول حضرت واقع شود و اصولاً اگر بین امام و مأموم سنخیت نباشد نمی‌توان به درک متقابل دست یابیم، فراموش نکنیم امام به وظیفه‌اش بر اساس روایات عمل می‌کند، و این ما هستیم که متأسفانه قصور و کوتاهی داریم.
حجت الاسلام شاکری در پاسخ به اینکه حال چاره چیست؟ گفت: برای رسدین به معرفت باید خود را همواره در مرأی و منظر امام ببینیم. قرآن کریم می‌فرماید: « قُلِ اعْمَلُوا فَسَیَرَى اللَّهُ عَمَلَکُمْ وَ رَسُولُهُ وَ الْمُؤْمِنُون؛ بگو: «عمل کنید! خداوند و فرستاده او و مؤمنان، اعمال شما را مىبینند» (توبه/۱۰۵). امام صادق علیه السلام در تفسیر آیه در مراد از کلمه «المؤمنون» می‌فرمایند: هم الائمۀ. یعنی خداوند و پیامبران و ائمه ناظر بر اعمال مردم هستند. شاهد بر این ادعا روایتی از امام رضا علیه‌السلام است که «والله ان اعمالکم لتعرض علیّ فی کلّ یومٍ و لیلۀٍ؛ به خدا قسم که اعمال شما هر صبح و شام بر من عرضه می‌شود».
وی گفت: اگر انسان گرفتار معصیت الهی باشد و به کردار زشت خود ادامه دهد، خداوند تبارک و تعالی او را از بهره‌مندی نعمت‌های خودش به خصوص نعمت ولایت محروم می‌نماید، امام باقر علیه‌السلام در این باره می‌فرماید: «اذا غضب الله تبارک و تعالی علی خلقه نحّانا عن جوارهم؛ هرگاه خداوند تبارک و تعالی بر خلقش غضب نماید، ما را از مجاورت ایشان دور می‌دارد» و یا امام عصر(عجل‌الله تعالی فرجه الشریف) در توقیع شریفشان به مرحوم شیخ مفید می‌فرمایند: «ما را از ایشان چیزی محبوس نکرده است مگر گناهان و خطاهایی که از ایشان به ما می‌رسد و ما آن را ناخوش می‌داریم و از ایشان نمی‌پسندیم».
حجت الاسلام و المسلمین شاکری در پایان گفت: لذا گناه و معصیت عامل مهمی در محرومیت از بهره‌مندی نعمت ظاهری و معنوی امام زمان (عجل‌الله تعالی فرجه الشریف) است.
