موعود پایگاه اینترنتی موعود
مرتضى مهدوى
نگرشى بر موضوع دعا براى تعجیل فرج
انگیزه پرداختن به این موضوع
از آنچه گفتیم، انگیزه ما در انتخاب موضوع «دعا براى تعجیل فرج » تا اندازه اى روشن شد، اما لازم است توضیح بیشترى درباره آن ارایه کنیم.
آنچه سبب شد به بیان موضوع مذکور بپردازیم، عبارت است از:
۱- اهمیت دعاى تعجیل فرج
درباره اهمیت فوق العاده موضوع «دعا براى تعجیل فرج »، در قسمت قبل اشاراتى داشتیم، در آینده نیز بتفصیل سخن خواهیم گفت.
آنچه در اینجا مى گوییم، این است که:
الف) دعاى تعجیل فرج، بخشى از فرهنگ مهدویت و مکتب انتظار است، و بنابراین، اهمیت آن به تبع اهمیت این فرهنگ و مکتب، بسیار درخور توجه خواهد بود. همان طور که این فرهنگ با اعتقاد، هدف، زندگى، آرمان و دنیا و آخرت ما ارتباط و تاثیر مستقیم دارد هر بخش آن نیز، از جمله «دعاى تعجیل فرج »، به تناسب، اهمیت پیدا مى کند. پس براى درک ارزش و اهمیت دعاى تعجیل فرج، باید نگاه ما به آن، با توجه به اهمیت اصل فرهنگ مهدویت باشد، نه به صورت جزئى و موردى و بنابراین نباید آن را صرفا به عنوان یک کار ساده، یعنى یک دعاى معمولى تلقى کرد.
ب) این موضوع مؤکدا مورد توجه خود حضرت ولى عصر، عجل الله تعالى فرجه، بوده و مکررا به آن امر فرموده اند.
یک نمونه آن، حدیث معروفى است که فرموده اند:
براى تعجیل فرج، بسیار دعا کنید; زیرا فرج شما نیز همان است. (۱)
در این حدیث شریف، نکات زیادى نهفته است که به خواست حضرت حق بعدا به آن خواهیم پرداخت. اما آنچه در اینجا باید گفت این است که این، یک دستور و مساله معمولى نیست، بلکه دستور «امام معصوم و فرمان حجت بالغه الهى » است و از معدن عصمت، علم و حکمت مطلقه صادر گردیده است و باید براى آن، اهمیت قائل شد; اهمیتى در خور آن امام همام و شایسته مقام امامت و ولایت.
باید فکر کنیم و به تامل بنشینیم که چرا امام و حجت مطلق حق چنین امرى فرموده است؟ باید بیندیشیم وقتى که امام و حجت خدا، آن کانون علم، حکمت، عصمت، رحمت و هدایت، از پس پرده غیبت براى شیعیان و دوستداران خویش پیامى مى فرستد، بى تردید مهمترین سخن، توصیه و پیام را انتخاب مى فرماید، انگشت بر نقطه اى مى نهد و نکته اى را برمى گزیند که اهمیت و ارزشى قابل توجه دارد; این لازمه شان امامت و ولایت و لطف و مهربانى امام، علیه السلام، است.
نمونه دوم: امر به نوشتن کتابى مستقل درباره «دعاى تعجیل فرج »از جمله مواردى که اهمیت و لزوم دعا براى تعجیل فرج را بخوبى بیان مى کند، امر امام عصر، علیه السلام، به نوشتن کتابى مستقل پیرامون این موضوع است.
صاحب کتاب «مکیال المکارم »، میرزا محمدتقى موسوى اصفهانى، بعد از آنکه در نوشتن کتابى در این زمینه تاخیر مى کند، شبى جمال دلرباى آن حضرت را در خواب مى بیند که درباره آن مى فرماید:
این کتاب را بنویس و عربى هم بنویس و نام آن را بگذار مکیال المکارم فى فوائد الدعاء للقائم. (۲)
این مطلب نشان مى دهد که حجت بالغه الهى براى موضوع دعاى تعجیل فرج، اهمیت و اصالت بسیارى قائل است و شایسته نیست شیعیان و منتظران ولى اعظم نسبت به آن بى توجهى روا دارند.
نکته اى که در این مقام لازم است تذکر داده شود، این است که ذکر این گونه موارد که مشتمل بر نقل رؤیاست، براى اثبات و استدلال نیست; چرا که روایات و احادیث و نیز دلایل عقلى در این زمینه وجود دارد و بعدا به آنها خواهیم پرداخت.
بنابراین، ذکر چنین مواردى صرفا براى تایید موضوع و توجه هر چه بیشتر علاقه مندان و دوستان امام عصر، عجل الله تعالى فرجه، است. بى تردید اگر این موارد از انسانهاى صالح و موثق نقل شود، از اعتبار لازم براى اطمینان و اعتماد به آنها برخوردار خواهد گشت، چنانکه محدث بزرگوار و عالم گرانقدر شیعه، شیخ صدوق، اعلى الله مقامه، در مقدمه کتاب «کمال الدین » که از مهمترین و قدیمى ترین کتب معتبر و جامع درباره غیبت امام عصر، ارواحنا فداه، است متذکر مى شود که آن را به دستور آن حضرت که در عالم رؤیا به او امر فرموده بودند، نوشته است. (۳)
حساسیت نسبت به اعتبار این گونه امور و ملاکهاى آن است که ما را از ذکر موارد دیگرى مانند رؤیاهاى صادقه و یا حتى پیامهاى شفاهى امام عصر، علیه السلام، در این زمینه منصرف مى سازد; گر چه آثار صدق و درستى در برخى از آنها بخوبى آشکار است. علاقه مندان مى توانند آنها را در بعضى از کتابهایى که در این مورد نوشته شده، بیابند. (۴)
اکنون بنگرید; امام عصر، علیه السلام، دستور فرموده است که شیعیان و دوستانش براى فرج و ظهور آن حضرت دعا کنند، آن هم بسیار زیاد. و آنگاه به عالمى گرانقدر امر مى فرماید کتابى مستقل پیرامون آثار و فوائد دعاى تعجیل فرج بنویسد. براى چه؟ براى اینکه پیروان و دوستداران آن حضرت به این آثار و برکات و در نتیجه، به اصل دعاى تعجیل فرج توجه کرده و اهمیت و ارزش آن را دریابند و در نهایت به آن عمل نمایند.
راستى این همه عنایت به دعاى تعجیل فرج، توجه، تاکید و امر و دستور به آن از طرف امام عصر و حجت خدا در روى زمین، چقدر مورد توجه ماست؟
ج) مطلب دیگر در مورد اهمیت دعاى تعجیل فرج، احادیث و روایات در این زمینه و بحثهاى آینده است که به واست خداوند مطرح خواهد شد.
۲- افراط و تفریط
انگیزه دیگر ما، کج فهمى در افراط و تفریط بسیارى از دوستداران و ارادتمندان امام عصر، علیه السلام، نسبت به این مساله، یعنى دعاى تعجیل فرج است.
عده اى از آنان به مساله مذکور گر چه توجه دارند و براى آن چه بسا جلسه نیز تشکیل مى دهند; با سوز و اخلاص نیز براى امام عصر، علیه السلام، و تعجیل در فرج آن حضرت دعا مى کنند; اما به همین مقدار بسنده کرده و به ابعاد دیگر دعا و وظایف و تکالیف دیگر منتظران کارى ندارند و تصور مى کنند وظیفه خود را خوب انجام داده اند.
عده اى دیگر از دوستداران امام عصر، ارواحنا فداه، از ارزش و اهمیت دعاى تعجیل فرج بى خبرند و به آن اعتراض نیز مى کنند، به پندار اینان، دعا تاثیر مهمى ندارد و کسانى که خود را به آن مشغول کرده اند، عامى، قشرى و از مسایل بنیادى، ناآگاهند.
برخى پا را فراتر نهاده و دعا براى تعجیل فرج را امرى تخدیر کننده، غفلت زا و فرار از مسؤولیتها مى دانند، در حالى که از تحلیل و محتواى بلند، سازنده و ارزشمند آن آگاه نیستند.
قشر عظیم و نوع دوستداران معمولى امام عصر، علیه السلام، یعنى بسیارى از مردم نیز، از اهمیت و جایگاه آن بى خبر و غافلند; و این حاصل عدم تبلیغ کافى از سوى مبلغان و مسؤولان فرهنگى و دینى براى مردم است.
در این میان تنها عده کمى هستند که مفهوم راستین و عمیق دعا براى تعجیل فرج را درک کرده و به آن عمل مى کنند.
خاستگاه این بینشها
خاستگاه این بینشها، تلقى انسانها از مساله انتظار فرج است. کسى که «انتظار فرج » را فقط یک حالت نفسانى و صرفا وظیفه اى فردى و عبادى مى داند; کسى که انتظار فرج را تکالیف مهم و سرنوشت ساز مسلمانان در زمینه هاى اجتماعى، سیاسى و حکومتى نمى نگرد; کسى که انتظار فرج را با تشکیل حکومت در زمان غیبت، منافى مى پندارد; طبعا چنین افرادى نمى توانند تلقى عمیق، گسترده، تاثیرگذار، حماسى و پراهمیتى از دعاى فرج داشته باشند. روشن است کسى که بپندارد مبارزه با مستکبران جهانى و تشکیل حکومت اسلامى فقط وظیفه امام زمان، علیه السلام، است و هر حکومتى که در زمان غیبت تشکیل شود باطل است و به نتیجه نمى رسد تصور خواهد کرد که براى تحقق حاکمیت اسلام فقط باید منتظر آمدن امام عصر، علیه السلام، بود و بنابراین باید براى آمدن حضرت دعا کرد!
برخى با برداشت غلط و سطحى از اینکه «زمین قبل از ظهور امام عصر، علیه السلام، پر از ظلم و جور مى شود، با هر گونه حرکت اصلاحى جدى (چه رسد به تشکیل حکومت اسلامى و مبارزه با استکبار جهانى و…) مخالف هستند و حتى گروهى از آنان مى پندارند که قبل از ظهور، زمین «باید» از ظلم و ستم پر شود; یعنى از آن، برداشتى «تکلیف آور» تصور مى کنند.
این در حالى است که پر شدن زمین از ظلم و جور صرفا خبر (اخبار از واقع) است که آن هم به اهل باطل مستند است، یعنى این مقدمه ظهور، توسط دشمنان اسلام و امام عصر، علیه السلام، واقع مى شود و وظیفه دوستان آن حضرت ایجاد مقدمه و زمینه مثبت براى ظهور است.
منطق گروهى دیگر «فاجلسوا فى بیوتکم » است. یعنى: در زمان غیبت مطلقا در خانه هاى خود بنشینید (و در هیچ مبارزه و قیامى شرکت نکنید).
این عبارت عین تعبیر حدیث یا برگرفته از احادیثى است که ائمه، علیهم السلام، بیشتر در زمینه قیام و تشکیل حکومت در زمان خود به یاران و اصحاب خویش بیان مى فرمودند، و یا ناظر به مبارزات و قیامهایى است که در زمان غیبت، نه براى اقامه حق و امر به معروف و نهى از منکر، بلکه براى ریاست طلبى و قبضه قدرت و اینگونه امور از جانب برخى قدرت طلبان صورت مى گیرد; همچنانکه روایاتى با این مفهوم که «هر قیامى قبل از ظهور امام عصر، علیه السلام، باطل است » یا «به نتیجه نمى رسد»، به اتفاق نظر تمام علماى اسلام شناس، ناظر به مواردى است که کسى به عنوان یابت خاصه یا مهدویت قیام کند و مردم را به خویش بخواند (به اصطلاح «دعوت به نفس » نماید).
چنین اندیشه ها و بینشهایى برخاسته از عدم تلقى صحیح، عمیق و حماسى از انتظار فرج و ابعاد آن است که یکى از آثار ویرانگر و منفى آن برداشت نادرست، ناقص و انحرافى از «دعاى تعجیل فرج » است، زیرا صاحبان چنین اندیشه هایى تصور مى کنند هیچ وظیفه و تکلیف جدى و بنیادینى به عنوان مبارزه با دشمنان اسلام (آن هم دشمنان جهانى) و تشکیل حکومت اسلامى و برپا کردن حق در روى زمین ندارند، و همه اینها مختص امام زمان، علیه السلام، است.
طبیعى است چنین کسانى فکر کنند که فقط باید بنشینند و براى آمدن آن حضرت دعا کنند، دعایى خشک و بى ارتباط با وظایف و آرمانهاى سنگین منتظران واقعى. اینان در واقع همان گونه که موضوع «انتظار فرج » را تحریف کرده اند، مساله مهم و ارزشمند «دعا براى تعجیل فرج » را نیز، محرف ساخته اند.
بینش صحیح و معقول کدام است؟
تلقى درست و سازنده از «انتظار فرج » عبارت است از انتظار قدرت اسلام و اقتدار و آمادگى مسلمانان براى ظلم ستیزى، عدل گسترى و مبارزه با دشمنان اسلام.
صاحبان این بینش معتقدند که باید خود، جامعه خود و بلکه افکار عمومى جهان را براى آمدن امام عصر، علیه السلام، و ظهور و حکومت آن حضرت آماده کرد.
منطق این گروه، به زبان روایات، در حقیقت این حدیث است که:
… فیوطئون للمهدى یعنى سلطانه (۵)
(یاران و منتظران راستین امام زمان کسانى اند که) زمینه حکومت جهانى امام مهدى را براى آن حضرت آماده مى سازند.
اکنون سؤال این است که: آیا زمینه سازى براى حکومت و دولت امام زمان، علیه السلام، (که جهانى است)، جز با مبارزه با استکبار جهانى، تشکیل حکومت اسلامى و گسترش آن هر قدر که میسر شود، انتشار و اقتدار اسلام و صدور اندیشه حق طلبى، ستم ستیزى و اسلام خواهى ممکن است؟
آیا صاحبان و عاملان چنین اندیشه اى واقعا «منتظر فرج » هستند، یا خانه نشینان و کسانى که با احیاى حق، تشکیل حکومت و صدور و انتشار عدالت و فضیلت و اسلام ناب، مخالفند و آن را مانع تعجیل فرج مى پندارند؟!
یک نمومه عینى
نمونه عینى آنچه گفتیم، انقلاب اسلامى ایران است. هر انسان عاقل و اندیشمندى اذعان مى کند که‌اندیشه انتظار فرج و دعاى تعجیل در ظهور بزرگ منجى بشریت، امام عصر، علیه السلام، در این زمان و در این شرایط، از حقیقت و محتواى معقول و راستین خود برخوردار گردیده است.
اکنون براى اینکه نمونه عینى مذکور را کاملتر کنیم، فرازهایى از دعاى حضرت امام خمینى، رضى الله عنه، بنیانگذار جمهورى اسلامى ایران را زینت بخش پایان مقال قرار مى دهیم.
همه ما تحلیل آن بزرگ رهبر اسلام و اسلام شناس ژرف نگر این دوران در مورد انتظار فرج و دعاى تعجیل فرج را کم و بیش شنیده ایم. ایشان در مورد انتظار فرج فرموده اند:
انتظار فرج، انتظار قدرت اسلام است. ما باید با قدرت بخشیدن به اسلام، زمینه ظهور حضرت صاحب، علیه السلام، را فراهم سازیم… (قریب به مضمون)امام امت، قدس سره، با چنین تفکر و بینشى، مفهوم راستین و ژرف «انتظار فرج » را تبیین نموده و با برپایى انقلاب اسلامى ایران به آن عینیت بخشید.
همین بزرگمرد الهى، گستره جهانشمول آرمانهاى مقدس اسلام و انقلاب اسلامى را در ظهور امام عصر، علیه السلام، مى دید و براى تعجیل در فرج آن حضرت دعا مى فرمود.
نمونه هایى از دعاهاى ایشان، چنین است:
– … حضرت صاحب، علیه السلام، این معنا را اجرا خواهد کرد و در تمام عالم، زمین را پر از عدل و داد خواهد کرد… ان شاءالله خداوند تعجیل کند در فرج او (۶) .
– چه مبارک است زادروز ابرمردى که جهان را از شر ستمگران و دغلبازان تطهیر مى نماید… امید است که خداوند آن روز فرخنده را به ظهور این مولود فرخنده هر چه زودتر فرا رساند… از نفس گرم ولى الله الاعظم، عجل الله تعالى فرجه الشریف، مى خواهم که از خداوند متعال تقاضا فرماید که همه ما و همه مقامات و تمام ملت شریف را توفیق به عمل به اسلام و قوانین اسلامى عطا فرماید، و تعجیل در ظهور بقیه الله روحى فداه نماید… (۷)
– مسؤولان ما باید بدانند که انقلاب ما محدود به ایران نیست. انقلاب مردم ایران، نقطه شروع انقلاب بزرگ جهان اسلام به پرچمدارى حضرت حجت، ارواحنا فداه، است، که خداوند همه مسلمانان و جهانیان منت نهد و ظهور و فرجش را در عصر حاضر قرار دهد… (۸)
از این فراز چنین بر مى آید که امام امت، قدس سره، آن قدر به دعاى تعجیل فرج اعتقاد و امید داشتند که تحقق آن را حتى در عصر حاضر از خداوند متعال درخواست مى کردند.
روشن است که چنین دعاى گرم، آگاهانه و امیدوارانه اى ثمره آن بینش عمیق و عملکرد مکتبى صحیح و انقلابى است. نکته بسیار مهم و قابل توجه این است که این پیشواى بزرگ استکبارستیز، احیاگر اسلام ناب محمدى، صلى الله علیه وآله، برپا کننده انقلاب اسلامى ایران و کسى که بینشهاى سخیف، ضعیف و نادرست مربوط به انتظار فرج و دعا براى تعجیل در ظهور را سخت به باد انتقاد گرفته و مدعیان دروغین ولایت و انتظار را مورد ملامت قرار مى داد، این گونه خاضعانه به درگاه حضرت حق دعا کرده و تعجیل در ظهور امام عصر، علیه السلام، را (حتى در همین دوران حاضر) درخواست مى نمود; باشد که ما نیز پیرو راهش باشیم.
ادامه دارد
پى نوشتها:
۱. کمال الدین، باب ۴۵ حدیث چهارم; متن حدیث را در قسمت قبل ذکر کردیم.
۲. مفهوم این عبارت به فارسى چنین است: «میزان سنجش ارزشها در زمینه فوائد و آثار دعا براى (تعجیل فرج) حضرت قائم، عجل الله تعالى فرجه، و به طور خلاصه: «ارزش دعاى تعجیل فرج ». چاپ اول این کتاب در یک مجلد و چاپ بعدى آن در دو مجلد به طبع رسیده و به فارسى نیز ترجمه گردیده است. مطلب مذکور در مقدمه این کتاب مندرج است.
۳. و یا رؤیاى صادقه اى که استاد شهید مطهرى، در بحث تجسم اعمال در کتاب «عدل الهى » نقل مى کند.
۴. ذکر نکته مذکور براى این است که دوستان و شیعیان امام عصر، علیه السلام، بیش از پیش به محتواى عقلانى، غنا و مبانى استوار مکتب ولایت و فرهنگ انتظار توجه کنند و از عوام زدگى بپرهیزند، على رغم وجود بسیارى از رؤیاهاى صادقه و یا تشرفاتى که براى اشخاصى صالح و شایسته به وفوع پیوسته و ذکر آنها نیز ممکن است مفید باشد; اما بناى ما در این نوشتارها، نگاه تحلیلى و معقول به مساله دعاى تعجیل فرج است; گر چه تاثیر احساسى، عاطفى و ارزشى نمونه هایى از موارد مذکور نیز قابل توجه است
۵. الصافى، الگلپایگانى، لطف اله، منتخب الاثر فى الامام الثانى عشر، علیه السلام، ص ۳۰۴.
۶. صحیفه نور، ج ۱۲، ص ۲۰۸.
۷. پیام امام امت، قدس سره، تاریخ نیمه شعبان سال ۱۴۰۱ ق.
۸. پیام امام امت، قدس سره، به مهاجرین جنگ تحمیلى به مناسبت نیمه شعبان، تاریخ ۲/۱/۱۳۶۸.
ماهنامه موعود شماره ۱۶
