موعود پایگاه اینترنتی موعود
على اکبر مهدى پور
در قسمت اول این مقاله اشاره اى کوتاه داشتم به سیره پیشوایان دین و مرزبانان آیین در زمینه ندبه و زارى در فراق آخرین حجت حق. در آنجا روشن شد که گذشته از پیامبران پیشین، شخص رسول اکرم، صلى الله علیه وآله، امیر مؤمنان و دیگر امامان معصوم، از قرنها پیش از طلوع خورشید امامت، عشقى سوزان در دل نهفته داشتند، در فراق آن حضرت مى سوختند و گاهى چون مادر داغ جوان دیده اشک مى ریختند، با یاد او عشقبازى مى کردند، به دیدارش عشق مى ورزیدند و به حال کسانى که توفیق دیدار جمال آراى حضرتش را پیدا کنند، غبطه مى خوردند.
پیشوایان دین نه تنها خود در آتش فراق آن حضرت مى سوختند، بلکه به شیعیان و شیفتگان محضرشان دستور مى دادند که آنها نیز همواره به یاد آن عزیز سفر کرده باشند و در فراقش اشک بریزند و ناله سر کنند و خود دعاهاى فراوانى را به آنها تعلیم مى فرمودند که در اوقات خاصى بخوانند و به نسلهاى بعدى بسپارند که آن دعاها را در عصر غیبت بخوانند.
این دعاها در منابع حدیثى و مجامع فقهى، در طول قرون و اعصار ثبت شده و همه شیعیان شیفته و دلباخته، در مشاهد مشرفه، اماکن متبرکه و اوقات شریفه، به هنگام عرض ارادت به پیشگاه حضرت بقیه الله، ارواحنافداه، با این دعاها با مولاى خود راز دل گفته، از طول غیبت شکوه ها کرده، براى دیدار جمال باهرالنورش اظهار اشتیاق نموده، در فراق کعبه مقصود ناله ها سر داده اند.
مرحوم سید محمد تقى موسوى اصفهانى (م ۱۳۴۸ ق.) که یکى از مفاخر عصر و حسنات دهر بود، با تلاشى طاقت فرسا به گردآورى این دعاها پرداخته، بیش از یکصد فقره از دعاهاى ماثور از امامان نور، علیهم السلام، را در این رابطه گرد آورده و در کتاب گرانسنگ «مکیال المکارم » در اختیار شیعیان دلسوخته و دردآشنا قرارداده است. (۱)
مؤلف در مقدمه کتاب شرح مى دهد که شبى در عالم رؤیا به محضر مقدس حضرت بقیه الله، ارواحنافداه، رسیده، حضرتش فرموده:
این کتاب را بنویس، عربى هم بنویس، و نام آن را «مکیال المکارم فى فوائدالدعاء للقائم » بگذار. (۲)
این کتاب خوشبختانه به فارسى نیز ترجمه شده و در اختیار همگان قرار دارد. (۳)
جالبترین، جاذبترین، جامعترین و پرسوزترین این دعاها، «دعاى ندبه » است که دلسوختگان و شیفتگان حضرتش در بامدادان هر جمعه، در هر شهر و روستا، دور هم گرد آمده با سوز و گداز خاصى این دعا را مى خوانند و با محبوب دلشان راز دل مى گویند و با نغمه هاى خوش الحان «یابن الحسن » که در فضایى بسیار روحانى و نورانى طنین مى اندازد، فرشتگان هفت آسمان را گواه مى گیرند که از درازى شب ظلمانى غیبت به ستوه آمده اند و در اشتیاق فرا رسیدن صبح امید ثانیه شمارى مى کنند.
امام باقر، علیه السلام، در تفسیر آیه شریفه:
و اللیل اذا یغشى و النهار اذا تجلى
سوگند به شب هنگامى که فرا گیرد و سوگند به روز هنگامى که تجلى کند (۴)
فرمود:
منظور از «شب فرا گیرنده » دولتهاى باطل است که در برابر ولایت کبراى مولاى متقیان امیر مؤمنان، علیه السلام، قیام نموده، عرصه گیتى را جولانگاه خود قرار داده اند، و منظور از «روز جلوه گر» روز ظهور قائم اهل بیت، علیه السلام، است که به هنگام طلوع دولتش، دولتهاى باطل از صفحه هستى ریشه کن مى شوند. (۵)
دعاى ندبه در پگاه هر جمعه، اعلام بیزارى از مستکبران جهان و تجدید بیعت با ویرانگر کاخهاى ظلم و استبداد و بیانگر حکومت واحد جهانى بر اساس عدالت و آزادى است.
دعاى ندبه را پیشواى به حق ناطق، حضرت امام جعفر صادق، علیه السلام، به دوستان و شیعیانش تعلیم داده و به آنها امر فرموده که این دعا را در «اعیاد اربعه » یعنى روزهاى، عید فطر، عید قربان، عید غدیر و عید جمعه بخوانند و به ما امر فرموده که در عصر غیبت با این دعا با امام، پیشوا، محبوب، مولى و مقتداى خود راز دل گوییم و تجدید میثاق کنیم.
سند دعاى ندبه
معارف والا، حقایق درخشان، معانى روشن و مطالب ژرفى که با اسلوبى بدیع، بیانى شیوا، منطقى گیرا، و عباراتى بسیار بلند و فصیح در این دعاى شریف آمده، ما را از ارایه هرگونه سند و منبع بى نیاز مى کند، که چنین حقایق تابناک و دقایق درخشان، هرگز از هیچ منبعى، جز سرچشمه زلال ولایت، خاندان عصمت و طهارت، حضرات ائمه معصومین، علیهم السلام، سرچشمه نمى گیرد، ولى براى نورانیت دلهاى مشتاقان و خیل شیفتگان جلسات نورانى دعاى ندبه در صبحگاهان روزهاى جمعه، منابع محکم و مستحکم دعاى ندبه را با تسلسل زمانى در اینجا مى آوریم:
۱. ابو جعفر محمد بن حسین بن سفیان بزوفرى
نخستین فرد موثق و مورد اعتماد و استنادى که دعاى شریف ندبه را دراثر مکتوب خود از پیشواى به حق ناطق امام جعفرصادق، علیه السلام، روایت کرده، ابو جعفر محمد بن حسین بن سفیان بزوفرى است.
«بزوفرى » منسوب به روستاى «بزوفر» از توابع «قوسان » در نزدیکى «بغداد» در کرانه نهر «موفقى » در غرب دجله است. (۶)
«بزوفرى » از استادان شیخ مفیداست و شیخ مفید به کثرت از او روایت کرده است.
محدث نورى به هنگام شمارش استادان شیخ مفید از او نام برده، مى فرماید:
ابو على، پسر شیخ طوسى، در امالى، مکرر از پدرش شیخ طوسى، از شیخ مفید، از او روایت کرده و براى او طلب مغفرت نموده است. (۷)
حاج آقا بزرگ تهرانى مى فرماید:
وثاقت او، از نقل فراوان شیخ مفید از او، طلب مغفرت بر او، آشکار مى باشد (۸) .
شیخ طوسى در مشیخه «تهذیب الاحکام » و «الاستبصار» از او نام برده مى فرماید:
من هر روایتى که از احمد بن ادریس نقل کرده ام، از شیخ مفید و «حسین بن عبیدالله غضائرى » است، که هر دو از ابو جعفر محمد بن حسین بن سفیان بزوفرى روایت کرده اند. (۹)
حجت تاریخ، محقق بى نظیر، حاج آقا بزرگ تهرانى به هنگام بحث از کتاب ایشان مى فرماید:
«کتاب الدعاء» از ابو جعفر محمد بن حسین بن سفیان بزوفرى، از استادان شیخ مفید، که شیخ مفید احادیثى از او روایت کرده، این احادیث در امالى شیخ طوسى، از طریق شیخ مفید از او روایت شده است.
سپس مى فرماید:
وى در این کتاب دعاى ندبه را آورده، و محمد بن ابى قره از آن روایت کرده و محمد بن مشهدى در مزارش از او روایت کرده است. (۱۰)
۲. ابوالفرج محمد بن على بن یعقوب بن اسحاق بن ابى قره قنائى
دومین فرد مورد اعتماد و استنادى که دعاى ندبه را در کتاب خود آورده، محمد بن على بن ابى قره است، که در کتاب «الدعاء» آن را از کتاب «بزوفرى » نقل کرده است.
علامه تهرانى مى فرماید:
محمد بن مشهدى در مزار و سید بن طاووس در اقبال و دیگر آثارش به کثرت از کتاب او نقل کرده اند. (۱۱)
محمد بن ابى قره از مشایخ اجازه نجاشى بود. (۱۲)
مقدم رجالیون مرحوم نجاشى در کتاب رجال مى فرماید:
ابوالفرج، محمد بن على بن یعقوب بن اسحاق بن ابى قره قنائى موثق بود، روایات زیادى استماع کرده، و کتب زیادى تالیف کرده… که از آن جمله است: عمل یوم الجمعه، عمل الشهور، معجم رجال ابى مفضل و کتاب تهجد، که همه آنها را به من خبر داده و به من اجازه روایت آنها را داده است. (۱۳)
نجاشى لقب او را «قنائى » آورده، ولى علامه حلى یکبار از او «قنائى » و یکبار دیگر «قنابى »تعبیر کرده (۱۴) و توثیق نموده است. (۱۵) و مرحوم نمازى فرموده:
به اتفاق همه رجالیون مورد وثوق است. (۱۶)
۳. محمد بن جعفر بن على بن جعفر مشهدى حائرى
ابن مشهدى یکى از علماى جلیل القدر قرن ششم بود که در حدود ۵۱۰ ق. متولد شده و قبل از ۵۸۰ ق. دیده از جهان فرو بسته است.
تعدادى از استادانش را صاحب معالم در «اجازه کبیره » برشمرده، که از آن جمله است: ورام (صاحب مجموعه ورام)، شاذان بن جبرئیل، ابن زهره، ابن شهر آشوب و… (۱۷)
از او کتاب ارزشمندى بر جاى مانده که به «مزار کبیر» و «مزار ابن مشهدى » مشهور است و خوشبختانه نسخه هاى خطى فراوانى از آن تا زمان ما محفوظ مانده است:
۱. نسخه اى در کتابخانه شیخ على کاشف الغطاء در نجف اشرف.
۲. نسخه اى در کتابخانه مرحوم حاج میرزا محمدعلى اردوبادى در نجف.
۳. نسخه اى در کتابخانه مرحوم محدث نورى، که در کتاب مستدرک به کثرت از آن نقل کرده است. (۱۸)
۴. نسخه اى در کتابخانه مرحوم علامه امینى در نجف، که تاریخ کتابت آن سوم شوال ۹۵۶ ق. است. (۱۹)
۵. نسخه دیگرى در کتابخانه مرحوم آیه الله مرعشى در قم، به شماره ۴۹۰۳ موجود است، که در ۴۸۲ ورق مى باشد و تاریخ کتابت آن به قرن یازدهم مربوط مى شود. (۲۰)
و نسخه عکسى آن در کتابخانه مؤسسه «آل البیت » قم به شماره ۵۲۰۹ (قفسه ۲۹، ردیف ۱۷۶، ش ۱۹) موجود است.
این کتاب به «مزار کبیر» معروف شده و جامعترین کتاب مزارى است که در طول قرون و اعصار از حوادث روزگار جان سالم به در برده و تازمان ما محفوظ مانده است.
در طول هشت قرنى که از تاریخ تالیف آن مى گذرد، این کتاب همواره مورد اعتماد و استناد بزرگان شیعه بود و هر کتابى که در این هشت قرن پیرامون دعا و زیارت نوشته شده، با واسطه یا بى واسطه از این کتاب استفاده کرده است.
ابن مشهدى در مقدمه کتاب خود مى نویسد:
من در این کتاب، از زیارات مشاهد مشرفه، اعمال و اماکن مقدسه، دعاهاى برگزیده و تعقیبات نمازهاى فریضه، آن را گرد آوردم که با سند متصل، توسط راویان مورد وثوق به دستم رسیده است.
حاج آقا بزرگ تهرانى در مجموع پانزده تن از مشایخ روایتى او را استخراج نموده، و بر ثقه بودن آنها صحه گذاشته است. (۲۱)
ابن مشهدى در این کتاب، دعاى ندبه را به عنوان: «دعا براى حضرت صاحب الزمان، علیه السلام، که شایسته است، در اعیاد اربعه: عید فطر، عید قربان، عید غدیر و عید جمعه خوانده شود» آورده است.
وى در این کتاب، دعاى ندبه را توسط محمد بن على بن یعقوب بن ابى قره، از کتاب بزوفرى نقل کرده است.
دعاى ندبه در نسخه کتابخانه آیه الله مرعشى، صفحه ۸۲۱ تا۸۳۷ و در نسخه آل البیت، صفحه ۸۳۱ تا۸۴۷ آمده است. (۲۲)
۴. صاحب کتاب مزار قدیم
مزار قدیم نیز کتاب بسیار بزرگ و با ارزشى است که مؤلف آن نیز معاصر ابن مشهدى بوده است.
در این کتاب دعاها و زیارتهاى فراوانى هست که در هیچ منبع دیگرى یافت نمى شود و مؤلف آن توسط استادش: «مهدى بن ابى حرب حسینى » از شیخ ابوعلى (پسر شیخ طوسى) روایت مى کند.
طبق این بیان او با مرحوم طبرسى صاحب احتجاج معاصر مى باشد. (۲۳)
یک نسخه خطى از این کتاب در کتابخانه مرحوم آیه الله مرعشى به شماره ۴۶۲ در ۱۸۱ ورق موجود است. (۲۴)
مؤلف مزار قدیم، در این اثر جاوید و ارزشمند خود، دعاى ندبه را توسط محمد بن على بن ابى قره، از کتاب ابو جعفر محمد بن حسین بزوفرى روایت کرده و فرموده است:
این دعا براى حضرت صاحب الزمان، صلوات الله علیه وآله و عجل الله فرجه و فرجنا معه، مى باشد و مستحب است که در چهار عید بزرگ، شب و روز جمعه خوانده شود.
در این نسخه دعاى شریف ندبه از ورق ۱۷۳ شروع شده، در ورق ۱۷۶ پایان مى یابد.
با توجه به اینکه مؤلف کتاب «مزار قدیم » ناشناخته است، نمى توان به عنوان یک منبع موثق به آن اعتماد کرد، فقط مى توان آن را مؤیدى بر نقل ابن مشهدى، از ابن ابى قره، از بزوفرى قرار داد.
۵. رضى الدین على بن موسى بن طاووس حلى
سیدابن طاووس در کتاب گرانقدر «مصباح الزائر» در بخش زیارتهاى حضرت ولى عصر، ارواحنافداه، شش زیارت نقل کرده، آنگاه دعاى ندبه را به عنوان هفتمین زیارت، به نقل از «محمد بن على بن ابى قره » از «محمد بن حسین بن سنان بزوفرى » روایت کرده و فرموده است:
این دعا براى حضرت صاحب الزمان، صلوات الله علیه، مى باشد و مستحب است که در اعیاد چهارگانه خوانده شود. (۲۵)
وى همچنین در کتاب شریف «اقبال » نیز تعدادى از دعاهاى اعیاد اسلامى را مى شمارد، آنگاه مى فرماید:
دعاى دیگرى است که بعد از نماز عید و در هر یک از اعیاد چهارگانه خوانده مى شود. (۲۶)
آنگاه دعاى ندبه را نقل مى کند و در پایان مى افزاید:
هنگامى که از دعا فارغ شدى، مهیاى سجده در برابر پروردگار باش و بگو آنچه را که ما با سندهاى خود از امام صادق، علیه السلام، روایت کردیم، که فرمود:پس از این دعا گونه راست خود را بر زمین بگذار و بگو: «سیدى سیدى… کم من عتیق لک… اى عزیز اى جمیل. (۲۷)
از این تعبیراستفاده مى شود که سید بن طاووس علاوه بر مزار کبیر طریق دیگرى براى دعاى ندبه داشته است، زیرا در مزار کبیر و مزار قدیم این قسمت اخیر وجود ندارد و سید تصریح کرده که آنرا با سندهاى خود از امام صادق، علیه السلام، روایت کرده است.
۶. مولى محمد باقر مجلسى
علامه مجلسى دعاى ندبه را در کتاب گرانسنگ «بحارالانوار» به نقل از «مصباح الزائر» سید بن طاووس نقل کرده (۲۸) و در پایان فرموده:
محمد بن مشهدى در مزار کبیر فرموده است: محمد بن على بن ابى قره گفته: من دعاى ندبه را از کتاب ابوجعفر محمد بن حسین بن سفیان بزوفرى نقل کرده ام. (۲۹)
علامه مجلسى در کتاب «زاد المعاد» نیز دعاى شریف ندبه را نقل کرده و در سرآغاز مى فرماید:
و اما دعاى ندبه که مشتمل است بر عقاید حقه و تاسف بر غیبت حضرت قائم، علیه السلام، به سند معتبر از حضرت امام جعفر صادق، علیه السلام، منقول است، که سنت است این دعاى ندبه را در چهار عید بخواند، یعنى: جمعه، عید فطر، عید قربان و عید غدیر. (۳۰)
علامه مجلسى همچنین در کتاب «تحفه الزائر» به دنبال اعمال سرداب مقدس مى فرماید:
سید و شیخ محمد بن مشهدى نقل کرده است از محمد بن على بن [ابى] قره، که او نقل کرده است از کتاب محمد بن حسین بن سفیان بزوفرى، «دعاى ندبه » از براى صاحب الزمان، علیه السلام، را و مستحب است که در عیدهاى چهارگانه بخواند و آن دعا این است.
آنگاه دعاى ندبه را نقل فرموده است. (۳۱)
به طورى که خوانندگان گرامى ملاحظه فرمودند، علامه مجلسى، قدس سره، در کتاب «زادالمعاد» تصریح فرموده بر این که دعاى ندبه با سند معتبر از امام جعفر صادق، علیه السلام، روایت شده است، و در مقدمه کتاب «تحفه الزائر» ملتزم شده است که در این کتاب تنها زیارات، ادعیه و آدابى را ذکر نماید که با سندهاى معتبر از ائمه دین، صلوات الله علیهم اجمعین، نقل گردیده است. (۳۲)
۷. سید محمد طباطبایى یزدى
علامه جلیل القدر، صدر الدین سید محمد طباطبایى یزدى، (م ۱۱۵۴ ق.) در آغاز کتاب گرانقدر خود: «شرح دعاى ندبه » متن دعاى ندبه را با استناد به روایت رسیده از امام جعفر صادق، علیه السلام، روایت کرده است. (۳۳)
۸. سید حیدر کاظمى
علامه بزرگوار سید حیدر حسنى کاظمى، (م ۱۳۶۵ ق.) در کتاب ارزشمند «عمده الزائر» دعاى ندبه را به نقل از سید بن طاووس و دیگران روایت کرده است. (۳۴)
۹. محدث نورى
محدث بزرگوار مرحوم حاج میرزا حسین نورى، (م ۱۳۲۰ ق.) در کتاب گرانسنگ «تحیه الزائر» دعاى ندبه را به نقل از مزار کبیر، مزار قدیم، و مصباح الزائر سید بن طاووس روایت کرده است. (۳۵)
۱۰. صدرالاسلام همدانى
دبیر الدین، صدرالاسلام، على اکبر همدانى، (م ۱۳۲۵ ق.) در کتاب ارزشمند «تکالیف الانام » تحت عنوان تکلیف سى و چهارم مى نویسد:
این دعاى مبارک از کثرت اشتهار کالشمس فى رابعه النهار است. خوب است در هر جمعه دوستان آن حضرت، ارواحنا فداه، از مرد و زن، در مسجدى از مساجد، یا معبدى از معابد، اجتماع نموده، این دعاى مبارک را با کمال تضرع و زارى و ناله و سوگوارى و با نهایت حزن و اندوه و بى قرارى، بخوانند و گریه کنند و بر غیبت آن شمس تابان و فقدان آن جان جهانیان توجه کنند و ضجه و آه سرد از دل پر درد کشند. و چنین مصیبت عظمى را سهل نشمارند و چنین داهیه کبرى را آسان نپندارند، که از غیبتش اسلام بکلى از میان رفته و تنها اسمى از آن باقى مانده، «ظهر الفساد فى البر و البحر بما کسبت ایدینا».
کفر و فسق و فجور و ناسپاسى تمام کره ارض را فرا گرفته، آنچه پیدا نیست آثار مسلمانى است و آنچه پیدا و ظاهر است آثار شیطانى. همه در وادى غفلت، حیران و در تپه ضلالت و جهالت، سرگردان و تابع جنود شیطان و عاصى بر حضرت صاحب العصر و الزمان.الله م عجل فرجه و سهل مخرجه بمحمد و آله الطاهرین. (۳۶)
آنگاه متن دعاى ندبه را (از صفحه ۱۹۰ تا صفحه ۱۶۹) آورده، از استاد خود (مرحوم حاج میرزا حسین نورى) نقل فرموده که استاد اعظم، فرموده اند:
مستحب است در روز و شب جمعه خواندن دعاى ندبه معروفه، که متعلق است به آن حضرت. و فى الحقیقه، مضامین آن سوزنده دلها و شکافنده جگرها و ریزنده خون از دیدگان کسانى است که‌اندکى از شربت محبت آن جناب نوشیده اند و تلخى زهر فراقش به کامشان رسیده است. در روز جمعه، بلکه در شب آن نیز – چنانکه در یکى از مزارات قدیمه، که مؤلف آن معاصر شیخ طبرسى صاحب احتجاج است، مروى است – باید خوانده شود. (۳۷)
سپس افزوده است:
مؤلف گوید: از جمله خواص خواندن این دعاى مبارک آن است که در هر مکانى و موضعى که خوانده شودبا حضور قلب و اخلاص کامل، و ملتفت مضامین عالیه فائقه، و عبارات و اشارات نامیه رائقه آن بودن، توجه و التفات مخصوص حضرت صاحب العصر و الزمان، ارواحنافداه، در آن مکان و محل، بلکه حضور به هم رسانیدن ان حضرت است در آن مجلس. چنانکه در بعض موارد و موارد اتفاق افتاده است.
آنگاه داستانى را از مرحوم ملا زین العابدین سلماسى نقل فرموده است. (۳۸)
۱۱. ابراهیم بن محسن کاشانى
عالم ربانى شیخ ابراهیم بن محسن کاشانى، (م ۱۳۴۵ ق.) در کتاب ارزشمند «الصحیفه الهادیه و التحفه المهدیه » که با تقریظى از مرحوم آیه الله حاج سید اسماعیل صدر، بیش از یک قرن پیش منتشر شده، متن دعاى ندبه را به نقل از باب مزار کتاب بحارالانوار نقل کرده است. (۳۹)
۱۲. میرزا محمدتقى موسوى اصفهانى
نادره زمان، عاشق صاحب الزمان، حاج میرزا محمد تقى موسوى اصفهانى (م ۱۳۴۸ ه ق.) در کتاب شریف «مکیال المکارم » بیش از یکصد دعاى ماثور از امامان نور، براى دوران غیبت آن خورشید جهان افروز نقل کرده، از جمله دعاى مبارک ندبه را به نقل از علامه مجلسى و محدث نورى آورده است. (۴۰)
صاحب مکیال علاوه بر کتاب یاد شده، در کتاب «وظیفه مردم در غیبت امام زمان، علیه السلام » نیز به عنوان وظیفه پنجاه و دوم مى فرماید:
در روزهاى جمعه، عید غدیر، عید فطر و عید قربان، دعاى ندبه را که متعلق به آن جناب است و در زادالمعاد مسطور است، با حالت خوش و توجه بخواند. (۴۱ )
۱۳. محدث قمى
خاتم المحدثین مرحوم حاج شیخ عباس قمى، (م ۱۳۵۹ ق.) در کتاب شریف «مفاتیح الجنان » که در اثر اخلاص مؤلف بزرگوارش در شرق و غرب جهان منتشر است و در خانه هر یک از شیعیان اهل بیت، یک یا چند نسخه از آن یافت مى شود، در ضمن اعمال سرداب مقدس و زیارتهاى حضرت صاحب الزمان، علیه السلام، دعاى شریف ندبه را به نقل از «مصباح الزائر» سید بن طاووس، قدس سره، روایت کرده است.
۱۴. شیخ محمدباقر فقیه ایمانى
عاشق پاکباخته حضرت ولى عصر، ارواحنا فداه، مرحوم حاج شیخ محمد باقر فقیه ایمانى، (م ۱۳۷۰ق.) که از۷۷ اثر تالیفى خود، ۲۷ مجلد آن را به کعبه مقصود، قبله موعود، حضرت صاحب الزمان، علیه السلام، اختصاص داده، در کتاب پر ارج «فوز اکبر» متن دعاى ندبه را (از صفحه ۱۱۵ تا ۱۲۵) آورده، بر خواندن آن تاکید فراوان نموده، و انگیزه آن را در سه عنوان بیان فرموده است:
۱. براى روشنى چشم انسان با مشاهده جمال آن حضرت.
۲. براى رفع هم و غم آن حضرت.
۳. به قصد تعجیل در امر فرج. (۴۲)
۱۵. سید محسن امین
مورخ کبیر، سیدمحسن امین عاملى، مؤلف اعیان الشیعه. (م ۱۳۷۱ق.) متن دعاى ندبه را در کتاب «مفتاح الجنات » آورده است. (۴۳)
اگر بخواهیم از همه کتب ادعیه و زیاراتى که دعاى ندبه را نقل کرده اند یاد کنیم، دامنه سخن طولانى و از حوصله یک مقاله خارج مى شود، از این رهگذر دامن سخن فرا مى چینیم و بحث گسترده را به فرصتى دیگر موکول مى کنیم و علاقه مندان را به آثارى که مستقلا در این رابطه به رشته تحریر در آمده، ارجاع مى دهیم. (۴۴)
به تجربه ثابت شده که وجود اقدس حضرت ولى عصر، ارواحنا و ارواح العالمین فداه، به مجالس و محافلى که دعاى ندبه در آن خوانده مى شود، عنایت خاصى دارند، و در برخى از آثار مکتوب به برخى از این عنایتها اشاره شده است و اگر خداوند توفیق دهد تعدادى از آنها را در فرصتى گرد آورده به مشتاقان تقدیم مى کنیم، در اینجا فقط اشاره اى کوتاه به فهرست آنها داریم:
۱. داستان ملا زین العابدین سلماسى در سرداب مقدس، که صدرالاسلام همدانى آن را نقل کرده است. (۴۵)
۲. داستان مرحوم آیه الله حاج میرزا مهدى شیرازى که مرحوم علامه قزوینى براى نگارنده نقل فرموده است.
۳. داستان مرحوم آیه الله میرجهانى، که نگارنده مکرر از زبان خودشان استماع نموده است.
۴. داستان تعدادى از نیکبختان، که مرحوم نهاوندى بدون واسطه از خود آنها نقل کرده است. (۴۶)
۵. داستان گروه دیگرى که مرحوم محدث نورى با سند متصل نقل کرده است. (۴۷)
پى نوشتها:
۱. الموسوى الاصفهانى، السید محمدتقى، مکیال المکارم فى فوائد الدعاء للقائم، ج ۲، ص ۱۰۲ -۱۰۳.
۲. همان، ج ۱، ص ۴.
۳. حائرى، سید مهدى، ترجمه مکیال المکارم، چاپ تهران.
۴. سوره لیل (۹۲)، آیه ۱ و ۲.
۵. القمى، على بن ابراهیم، تفسیر القمى، ج ۲، ص ۴۲۵.
۶. الحموى البغدادى، یاقوت بن عبدالله، معجم البلدان، ج ۱، ص ۴۱۲.
۷. النورى الطبرسى، حسین بن محمدتقى، مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل، ج ۲۱، ص ۲۴۴.
۸. الطهرانى، آغا بزرگ، الذریعه الى تصانیف الشیعه، ج ۱، ص ۱۹۴.
۹. الشیخ الطوسى، تهذیب الاحکام، ج ۱۰، ص ۳۵; الاستبصار، ج ۴، ص ۳۰۴ (المشیخه).
۱۰. الطهرانى، آغا بزرگ، همان، ص ۱۸۴.
۱۱. همان.
۱۲. همان، طبقات اعلام الشیعه، قرن پنجم، ص ۱۸۲.
۱۳. نجاشى، رجال، ص ۳۹۸.
۱۴. الحلى، حسن بن یوسف [علامه]، ایضاح الاشتباه، ص ۲۶۶ و۲۸۷.
۱۵. همان، رجال، ص ۱۶۴، خلاصه.
۱۶. نمازى، شیخ على، مستدرکات علم رجال الحدیث، ج ۷، ص ۲۵۱.
۱۷. الطهرانى، آغا بزرگ، طبقات اعلام الشیعه، قرن ششم، ص ۲۵۲.
۱۸. همان، الذریعه الى تصانیف الشیعه، ج ۲۰، ص ۳۲۴.
۱۹. همان، طبقات اعلام الشیعه، قرن ششم، ص ۲۵۳.
۲۰. اشکورى، فهرست کتابخانه آیه الله مرعشى، ج ۱۳، ص ۸۳.
۲۱. الطهرانى، آغا بزرگ، الذریعه، ج ۲۰، ص ۳۲۴.
۲۲. این اختلاف صفحات مربوط به شماره گذارى است وگرنه نسخه آل البیت تصویرى از نسخه مرحوم مرعشى است.
۲۳. الطهرانى، آغا بزرگ، الذریعه، ج ۲۰، ص ۳۲۲.
۲۴. اشکورى، همان، ج ۲، ص ۶۸.
۲۵. ابن طاووس، السید على، مصباح الزائر، ص ۴۴۶ -۴۵۳.
۲۶. همان، اقبال الاعمال، ص ۲۹۵.
۲۷. همان، ص ۲۹۹.
۲۸. المجلسى، محمدباقر، بحار الانوار، ج ۱۰۲، ص ۱۰۴ – ۱۱۰.
۲۹. همان، ج ۱۰۲، ص ۱۱۰.
۳۰. المجلسى، محمدباقر، زادالمعاد، ص ۴۸۶، چاپ سنگى.
۳۱. همان، تحفه الزائر، بدون شماره صفحه، چاپ سنگى.
۳۲. همان، ص ۲.
۳۳. صافى گلپایگانى، لطف الله، فروغ ولایت، ص ۳۳.
۳۴. الکاظمى، سید حیدر، عمده الزائر، ص ۳۵۲-۳۵۹.
۳۵. النورى، حسین بن محمدتقى، تحیه الزائر، ص ۲۴۸.
۳۶. همدانى، على اکبر [صدرالاسلام]، تکالیف الانام، ص ۱۸۸.
۳۷. همان، ص ۱۹۷.
۳۸. همان
۳۹. الفیض الکاشانى، محمدمحسن، الصحیفه الهادیه، ص ۷۵ -۸۹، چاپ سنگى.
۴۰. الموسوى الاصفهانى، السید محمدتقى، همان، ج ۲، ص ۹۳ – ۱۰۰.
۴۱. همان، وظیفه مردم در غیبت امام زمان، ص ۷۹.
۴۲. فقیه ایمانى، محمدباقر، فوز کبیر، ص ۱۱۸.
۴۳. امین العاملى، السید محسن، مفتاح الجنات، ج ۲، ص ۲۶۰.
۴۴. براى مطالعه بیشتر در این زمینه ر.ک:
۱- پاسخ ما به گفته ها، مهدوى مرتضوى، سیدمحمد، چاپ ۱۳۵۱ش. قم، ۱۲۰ صفحه رقعى.
۲- تحقیقى درباره دعاى ندبه، استادى، رضا، چاپ ۱۳۵۱ ش. قم، ۷۲ صفحه رقعى.
۳- فروغ ولایت در دعاى ندبه، صافى گلپایگانى، لطف الله، چاپ جدید ۱۳۷۵ش. قم، ۱۴۸ صفحه رقعى.
۴- مدارک دعاى شریف ندبه، صبورى قمى، جعفر، چاپ ۱۹۷۷ م. تهران، ۴۰ صفحه.
۵- نشریه ینتشر بها انوار دعاء الندبه، رشاد زنجانى، شیخ محمدباقر، چاپ ۱۳۵۱ ش. تهران، ۵۶ صفحه رقعى.
۶- نصره المؤمنین، در حمایت از دعاى ندبه، عبدالرضا ابراهیمى، چاپ ۱۳۵۲ ش. کرمان، ۱۸۱ صفحه رقعى.
کتابشناسى توصیفى عناوین بالارا در «کتابنامه حضرت مهدى »، ج ۱، ص ۱۹۶ و ۲۲۴، ج ۲، ص ۵۵۴ و۶۳۷، ۷۵۰ و ۷۵۱ ملاحظه فرمایید.
مرحوم آیه الله حاج شیخ محمدباقر صدیقین، متوفاى ۱۴۱۴ ه. هفت جزوه، تحت عنوان: «درسهایى از ولایت » منتشر نموده، که یکى از آنها را به دفاع از دعاى ندبه اختصاص داد.
در مجله وزین و علمى «مکتب اسلام » نیز مقالاتى در این رابطه انتشار یافت. (سال سیزدهم، شماره هاى ۶، ۷، ۸ و۹)
در این زمینه آثار دیگرى نیز چاپ و منتشر شده، که عناوین آنها در «کتابنامه حضرت مهدى، علیه السلام » آمده است. (ج ۱، ص ۳۴۶ – ۳۴۸)
۴۵. همدانى، على اکبر [صدرالاسلام]، همان، ص ۱۹۷.
۴۶. نهاوندى، العبقرى الحسان، ج ۲، ص ۱۰۱ و ۱۹۸.
۴۷. النورى، حسین بن محمدتقى، دارالسلام، ج ۲، ص ۲۲۴.
ماهنامه موعود شماره ۱۵
