هزاره ای گرایی در فلسفه تاریخ مسیحیت

اشاره: هزاره گرایى میراث قدیم ادیان است که امروزه در جوامع مسیحى بیش از سایر جوامع تجلى یافته است.
در قسمت اول این مقاله نویسنده به بررسى جریان منجى گرایى در آیین یهود و مسیحیت پرداخته و به تفصیل در مورد انتظار در مسیحیت و ریشه هاى هزاره گرایى مسیحى سخن گفت.

اشاره: هزاره گرایى میراث قدیم ادیان است که امروزه در جوامع مسیحى بیش از سایر جوامع تجلى یافته است.
در قسمت اول این مقاله نویسنده به بررسى جریان منجى گرایى در آیین یهود و مسیحیت پرداخته و به تفصیل در مورد انتظار در مسیحیت و ریشه هاى هزاره گرایى مسیحى سخن گفت.
در این قسمت از مقاله نویسنده پس از اشاره مختصرى به برخى از رگه هاى هزاره گرایى در آیین اسلام به بررسى بازتابهاى عینى هزاره گرایى در اعصار جدید مى پردازد.

هزاره گرایى در جهان اسلام
پژوهشگران دریافته اند که هزاره گرایى تقریبا در همه فرهنگهاى دینى و اجتماعى جهان یافت مى شود. برخى از مسلمانان نیز تصور کرده اند که قرآن مجید نیز در آیه اى از هزاره گرایى سخن گفته است:

یدبر الامر من السماء ثم یعرج الیه فى یوم کان مقداره الف سنه مما تعدون (۱) برخى از مفسران این آیه را مربوط به روز قیامت مى دانند، در حالى که روز قیامت از نظر قرآن پنجاه هزار سال است. (۲) اینک به نشانه هاى از وجود هزاره گرایى در جوامع اسلامى اشاره مى کنیم:

۱- مسلمانان از همان آغاز، پایان جهان و فرارسیدن روز داورى را نزدیک مى دانستند. پس از چندى، برخى گفتند که عمر جهان ۶۰۰۰ سال است و حضرت رسول اکرم، صلى الله علیه وآله، در میانه هزاره ششم برانگیخته شده و عمر اسلام ۵۰۰ سال خواهد بود. پس از سپرى شدن آن مدت و پایان نیافتن جهان، گفته شد عمر جهان ۷۰۰۰ سال است و حضرت رسول اکرم، صلى الله علیه وآله، در آغاز هزاره هفتم مبعوث شده و عمر اسلام ۱۰۰۰ سال خواهد بود. ارقام دیگرى نیز در زمانهاى گوناگون مطرح شده است. (۳) برخى از عارفان فاصله میان رحلت حضرت رسول اکرم، صلى الله علیه وآله، تا ۱۰۰۰ سال پس از آن را «روز محمدى » نامیده اند. (۴)

۲- بابا طاهر عریان که در حدود سال ۱۰۰۰ م. (برابر با ۳۹۱ ق.) به دنیا آمده، مى گوید:
مو آن بحرم که در ظرف آمدستم چو نقطه بر سر حرف آمدستم به هر الفى الف قدى بر آیه الف قدم که در الف آمدستم

۳- حکیم خاقانى شروانى مى گوید:
گویند که هر هزار سال از عالم آید به وجود اهل وفایى محرم آمد زین پیش و ما نزاده ز عدم آید پس از این و ما فرو رفته به غم (۵)

۴- از اواخر قرن نهم هجرى این باور میان گروهى از مسلمانان پیدا شده بود که بدن حضرت رسول اکرم، صلى الله علیه وآله، تنها ۱۰۰۰ سال در قبر مى ماند و نشانه هاى قیامت و قیام حضرت مهدى، علیه السلام، و ظهور دجال در قرن دهم خواهد بود. جلال الدین سیوطى، دانشمند بزرگ مصر (متوفاى ۹۳۰ ق.) که شاهد گسترش این گرایش بوده، نادرستى آن را در رساله اى به نام «الکشف عن مجاوزه هذه الامه الالف » اثبات کرده است (۶) .

۵- دروزیان لبنان معتقدند که الحاکم بامرالله، بنیانگذار آن فرقه که از پادشاهان فاطمى مصر بوده، در سال ۴۱۱ ق. (۱۰۲۱ م.) بدون اینکه تکمه هاى لباسش باز شود، از میان آنها بیرون آمده و به آسمان رفته است. آنان مى گویند وى ۱۰۰۰ سال پس از صعود خود، یعنى حدود بیست سال دیگر، به زمین باز خواهد گشت.

۶- هنگامى که سال ۱۰۰۰ ق. نزدیک مى شد، مدعیان بى شمارى در کشورهاى اسلامى پیدا شدند. اکبر شاه از پادشاهان مسلمان هندوستان مدعى شد که عمر اسلام از بعثت حضرت رسول اکرم، صلى الله علیه وآله، تا هزار سال است. وى مى گفت: از آنجا که بعثت سیزده سال پیش از هجرت بوده، سیزده سال قبل از سال ۱۰۰۰ پایان اسلام است و نوبت به آیین تازه اى مى رسد که وى آن را اعلام مى کند. اکبر شاه به کمک یکى از دانشمندان عصر خود، با درهم آمیختن چند دین، چیزى به نام «دین الهى » یا «آیین اکبرى » را پدید آورد و آن را بر مردم تحمیل کرد. این مکتب صلح کل (۷) را تبلیغ مى کرد و پس از درگذشت اکبر شاه، از رونق افتاد.

۷- در سال ۱۲۶۰ ق. هنگامى که ۱۰۰۰ سال از وفات حضرت امام حسن عسکرى، علیه السلام، گذشته بود، فردى به نام «سید على محمد شیرازى » برخاست و مدعى شد که باب حضرت امام زمان، علیه السلام، است. او پس از چندى خود را مهدى منتظر خواند و سرانجام ادعاى نبوت کرد. وى مى گفت از سال ۲۶۰ ق. که سال درگذشت امام یازدهم است، دوران فترت ۱۰۰۰ ساله اى آغاز شده و اکنون آن دوران پایان یافته و عصر جدیدى فرا رسیده است. همچنین او وجود امام دوازدهم را انکار کرد و گفت خود وى امام دوازدهم است. عبارات عجیب و غریبى را نیز ساخت و آنها را به عنوان وحى به مردم نشان داد. این فرد بابیگرى پدید آورد و فتنه هایى کرد که در تاریخ ثبت شده است. علماى اسلام وى را دوبار محاکمه کردند. او در نخستین محاکمه، به علت احتمال جنون و نوشتن توبه نامه، تبرئه شد. وى توبه خود را شکست و باز هم آن نغمه ها را ساز کرد و به همین دلیل در محاکمه مجدد به اعدام محکوم گردید و در شهر تبریز به دار آویخته شد. بابیگرى بعدا به بهاییگرى تحول یافت.

۸- در سال ۱۳۳۶ ش. کتابى به نام پیشگوییهاى علمى قرآن و اعلام شروع هزاره آخر دنیا نوشته شخصى به نام دکتر سید صادق تقوى در تهران منتشر شد. در این کتاب ۲۰۰ صفحه اى مى خوانیم که واپسین هزاره جهان در سال ۱۳۳۱ ق. برابر با ۱۲۹۱ ش. و ۱۹۱۲ م. آغاز شده است.

ششصد و شصت و شش
دومین عدد کتاب مکاشفه یوحنا، عدد۶۶۶، معروف به «عدد وحش » است که فکر بشر را به مدت تقریبا دو هزار سال مشغول کرده است: (۸)

… و دیدم وحشى از دریا بالا مى آید که ده شاخ و هفت سر دارد و بر شاخهایش ده افسر و بر سرهایش نامهاى کفر است. و آن وحش را که دیدم مانند پلنگ بود و پایهایش مثل پاى خرس و دهانش مثل دهان شیر و اژدها قوت خویش و تخت خود و قوت عظیمى به وى داد. و یکى از سرهایش را دیدم که تا به موت کشته شد و از آن زخم مهلک شفا یافت و تمامى جهان در پى این وحش در حیرت افتادند. و آن اژدها را که قدرت به وحش داده بود، پرستش کردند و وحش را سجده کرده، گفتند که کیست مثل وحش و کیست که با وى مى تواند جنگ کند. و به وى دهانى داده شد که به کبر و کفر تکلم مى کند و قدرتى به او اعطا شد که مدت چهل و دو ماه عمل کند. پس دهان خود را به کفر بر خدا گشود تا بر اسم او و خیمه او و سکنه آسمان کفر گوید. و به وى داده شد که با مقدسین جنگ کند و بر ایشان غلبه یابد و تسلط بر هر قبیله و قوم و زبان و امت بدو عطا شد. و جمیع ساکنان جهان، جز آنانى که نامهاى ایشان در دفتر حیات بره اى که از بناى عالم ذبح شده بود مکتوب است، او را خواهند پرستید. اگر کسى گوش دارد بشنود. اگر کسى اسیر نماید به اسیرى رود و اگر کسى به شمشیر قتل کند مى باید او به شمشیر کشته گردد.در اینجاست صبر و ایمان مقدسین. و دیدم وحش دیگرى را که از زمین بالا مى آید و دو شاخ مثل شاخهاى بره داشت و مانند اژدها تکلم مى نمود. و با تمام قدرت وحش نخست در حضور وى عمل مى کند و زمین و سکنه آن را بر این وا مى دارد که وحش نخست را که از زخم مهلک شفا یافت بپرستید. و معجزات عظیمه به عمل مى آورد تا آتش را نیز از آسمان در حضور مردم به زمین فرود آورد. و ساکنان زمین را گمراه مى کند به آن معجزاتى که به وى داده شد که آنها را در حضور وحش بنماید و به ساکنان زمین مى گوید که صورتى را از آن وحش که بعد از خوردن زخم شمشیر زیست نمود بسازند و به وى داده شد که آن صورت وحش را روح بخشد تا که صورت وحش سخن گوید و چنان کند که هر که صورت وحش را پرستش نکند، کشته گردد. و همه را از کبیر و صغیر و دولتمند و فقیر و غلام و آزاد بر این وا مى دارد که بر دست راست یا بر پیشانى خود نشانى گذارند. و اینکه هیچ کس خرید و فروش نتواند کرد جز کسى که نشان یعنى اسم یا عدد اسم وحش را داشته باشد. در اینجا حکمت است پس هر که فهم دارد عدد وحش را بشمارد زیرا که عدد انسان است و عددش ششصد و شصت و شش است. (۹)

مفسران مسیحى همواره براى شناسایى وحش کتاب مکاشفه تلاش کرده و افرادى را نشان داده اند که نرون، قیصر آزاردهنده مسیحیان مناسبترین آنهاست. ترکیب عبرى «نرون قسر» (یعنى «نرون قیصر») به حساب ابجد با۶۶۶ برابر است. برخى از تفسیرهاى دیگر عدد۶۶۶ در ادامه مقاله خواهد آمد.

در همه پیشگوییهاى مربوط به آخرالزمان خبرهاى وحشتناک و نگران کننده اى وجود دارد. وصف این فتنه ها در هودیت به گونه اى بود که در گذشته برخى از بزرگان یهود از ترس مقدمات ظهور موعود آخرالزمان، دعا مى کردند خدا ظهور را در عصر آنان قرار ندهد! (۱۰) درمیسحیت گفته مى شود در آخرالزمان هنگامى که شیطان آزادى مجدد به دست مى آورد، آشوب و ناامنى جهان را فرامى گیرد و ستمکارانى ظاهر مى شوند و جنگهاى خونینى در سراسر جهان درمى گیرد. مسلمانان نیز با استفاده از آیه شریفه:

احسب الناس ان یترکوا ان یقولوا آمنا و هم لا یفتنون (۱۱)

پیوسته نگران فتنه هاى آخرالزمان بوده اند و اصطلاح «فتنه » از آغاز اسلام در عرف مسلمانان بسیار رواج داشته است. در مجموعه هاى حدیثى قدیم جهان اسلام مانند صحیح بخارى که در قرن سوم هجرى نوشته شده، بخشى به نام «کتاب الفتن » وجود دارد که از آشوبهاى آخرالزمان سخن مى گوید. این گونه احادیث «ملاحم » نامیده مى شوند. ملاحم جمع «ملحمه » به معناى جنگ است.

هرمجدون (۱۲)
جایى به نام «هرمجدون » به عنوان میدان جنگ آخرالزمان در کتاب مکاشفه ۱۶:۱۶ آمده است. هرمجدون براى مسیحیان بسیار اهمیت پیدا کرده است و کارشناسان حدس مى زنند که در سال ۲۰۰۰ بیش از ده میلیون گردشگر به مناسبت ورود به هزاره جدید از این مکان دیدار کنند. دولت غاصب فلسطین نیز در آنجا پارکها و هتلهایى ساخته و شرایط را آماده کرده است. بازار گرم هزاره گرایى میان مسیحیان ساده دل، مبالغ هنگفتى را نصیب صهیونسیتها مى کند.

دجال (۱۳)
«دجال » در زبان عربى به معناى «آب طلا» است و به همین علت، افراد بسیار دروغگو که باطل را حق جلوه مى دهند، «دجال » نامیده مى شوند. دجال ستمکارى است که در آخرالزمان مردم را گمراه خواهد کرد و در هر سه دین یهودیت، مسیحیت و اسلام مطرح شده است. گاهى افرادى در هر سه جامعه دینى مى گویند: دجال تولد یافته و زنده است. براى مثال گفته مى شود: حضرت رسول اکرم، صلى الله علیه وآله، وى را دید و فرمود این دجال است که دنیا را پر از آشوب و فتنه مى کند. نگرانى مردم از دجال بدان اندازه بود که خلیفه دوم هنگام فتح شام، از علماى اهل کتاب درباره دجال پرسید. نام دجال نزد افراد و جوامع دینى پیوسته مطرح بوده است و برخى از کتابها و فیلمها نام «دجال » را بر خود دارند. «دجال » لقب دغلبازى است که نزد یهودیان «آرمیلوس » و نزد مسلمانان «صائد بن صید» نامیده مى شود. همچنین در اسلام فردى به نام «سفیانى » مطرح است و گاهى شخص او را نشان داده اند!

برخى از فرقه هاى انجیلى (۱۴) تشکیل دولت اسرائیل را نشانه ظهور عیسى مى دانند و معتقدند براى شتاب دادن به ظهور، باید دست صهیونیستها را باز گذاشت. در مقابل این فرقه ها فرقه هایى هستند که با این افکار مبارزه مى کنند، مانند Understanding (EMEU) Evangelicals for Middle East یعنى «پیروان انجیل براى فهم مساله خاورمیانه » که در سال ۱۹۸۶ م. بنیانگذارى شده است. نویسنده اى به نام دنالد واگنر کتابى را در ابطال آن افکار نوشته است. (۱۵)

در جستجوى دجال
از گذشته هاى دور برخى از شخصیتهاى دینى و سیاسى جوامع مسیحى، «دجال » معرفى شده اند; مخصوصا پاپها و پادشاهان اروپا هنگامى که با یکدیگر اختلاف پیدا مى کردند، این عنوان را به یکدیگر نسبت مى دادند. لوتر پس از آن که در برابر کلیساى کاتولیک قیام کرد و مورد تکفیر پاپ قرار گرفت، دستگاه پاپى را «دجال » نامید.

اینک چند نمونه از نامزدهاى بى شمار عنوان «دجال » یا «وحش نشاندار۶۶۶»، آتش افروز و دغلبازى که مجروح مى شود، ولى از خطر مرگ مى رهد:

– ناپلئون و هیتلر، به خاطر جنگ افروزى;

– میخائیل گورباچف، به خاطر نشان ماه گرفتگى که بر پیشانى دارد;

– هنرى کیسینجر، وزیر خارجه اسبق امریکا که یک صهیونیست فریبکار است;

– رنالد ریگان، رئیس جمهور امریکا و طراح «جنگ ستارگان » که نامهاى ۶ حرفى او Reagan) (Ronald Wilson نشان دهنده رمز۶۶۶ است;

– صدام، به سبب گردنکشى و عدم توجه به خواست جامعه جهانى هنگام اشغال کویت;

– پاپ ژان پل دوم، مخصوصا به خاطر زخمى شدن بر اثر سوء قصدى که به جان وى شد و رفع خطر مرگ از او;

همچنین برخى از تواناییهاى جدید بشر، مانند شکستن هسته اتم، تسخیر فضا، اختراع ماهواره و طراحى شبکه هاى جهانى کامپیوتر نشانه یک تحول جهانى و ظهور دجال به شمار رفته است.

گروهى نیز گفتند نشان «بار کد» بر بسته بندى اجناس همان «دجال » یا «وحش ۶۶۶» است; زیرا در کتاب مکاشفه مى خوانیم که آن وحش همه خرید و فروشها را در اختیار مى گیرد. به توصیه این گروه، بارکد را باید نابود کرد. اینک عبارت کتاب مکاشفه یوحنا را مجددا مى آوریم:

هیچ کس خرید و فروش نتواند کرد جز کسى که نشان یعنى اسم یا عدد اسم وحش را داشته باشد. در اینجا حکمت است پس هر که فهم دارد عدد وحش را بشمارد زیرا که عدد انسان است و عددش ششصد و شصت و شش است (۱۶)

شور و هیجان سال ۱۰۰۰ و ۲۰۰۰ م.
شور و هیجان انتظار بازگشت حضرت عیسى مسیح، علیه السلام، در حدود سال ۱۰۰۰ م. بالا گرفت. گروهى از مردم زندگى خود را تغییر داده، اموالشان را به فقرا بخشیدند. آنان از هر نظر آماده استقبال از حضرت عیسى، علیه السلام، بودند، ولى سال ۱۰۰۰ م. به آرامى گذشت. دوباره براى سال ۱۵۰۰ م. انتظارى پیش آمد. آن سال نیز بدون هیچ مساله اى پایان یافت.

در آستانه سال ۲۰۰۰ م. نیز دیدیم که شور و التهاب و اشتیاق در جوامع مسیحى چه غوغایى به پا کرده بود. مسیحیان منتظر، بویژه در ایالات متحده امریکا، فرقه هاى مذهبى عجیب و غریبى درست کرده و به رسوم و آیینهاى شگفت آورى روى آورده بودند. برخى از این فرقه ها براى پیوستن به حضرت عیسى، علیه السلام، خودکشى کردند. فرقه هایى نیز از پیامهاى «بانوى فاتیما» در۱۹۱۷م. الهام گرفتند. رسانه ها نیز مسائل و بحرانهاى این فرقه ها را گزارش مى کردند و طبعا براى فرارسیدن زمان نومیدى و سرخوردگى آنان پس از سال ۲۰۰۰، باید منتظر اخبار اندوهبارى باشیم.

مرکز مطالعات هزاره اى (۱۷) درایالات ماساچوست امریکا به پژوهش در این امور پرداخته بود. سایت کامپیوترى این مرکز یک ساعت و تقویم الکترونیک کم شونده را به کار گرفته بود که به سوى ساعت صفر ظهور، یعنى آغاز سال ۲۰۰۰، حرکت کرد و نشان داد که چند روز و چند ساعت و چند دقیقه و چند ثانیه تا آمدن حضرت عیسى مسیح، علیه السلام، باقى مانده است. مانند این ساعتها و تقویمهاى کم شونده، به شکل تابلوهاى بزرگى، در برخى از چهار راههاى شهرهاى بزرگ در کشورهاى مسیحى نیز نصب شده بود.

نتیجه
بازى با اعداد ۱۰۰۰ و۶۶۶ و پدید آمدن بحران براى شخص حسابگر و جامعه او سابقه اى دراز دارد. آیندگان بدون عبرت گرفتن از اشتباه گذشتگان، همان راه را با قدمهاى استوار مى گیرند و مى روند! چهار سال پیش، هنگامى که روز۶/۶/۱۹۹۶ نزدیک مى شد، به علت ردیف شدن سه عدد۶، گروه بزرگى از ساده دلان براى پدید آمدن تحول بزرگى در جهان، خود را آماده کرده بودند. برخى افراد نیز عدد۶۶۶ در عدد۳ ضرب کردند و در نتیجه، سال ۱۹۹۸ را سرنوشت ساز دانستند. سال ۱۹۹۹ نیز براى پیشگویان بسیار مهم است، مخصوصا به علت اینکه هرگاه ۹۹۹ را وارونه کنیم، ۶۶۶ مى شود! اکنون نیز عدد ۱۰۰۰ را بر سال ۲۰۰۰ تطبیق مى دهند!
این بازیها و بحرانهاى مربوط به آن در جوامع مختلف دیده مى شود و نمونه اى از آن در آغاز سال ۱۴۰۰ ق. واقع شد. در آن زمان، کسانى با تسخیر مسجدالحرام، ظهور موعود اسلام را اعلام کردند. درگیرى مسلحانه این گروه با نیروهاى امنیتى دو هفته طول کشید و خرابیهاى بسیارى در آن مکان بسیار مقدس پدید آمد. حضرات ائمه طاهرین، علیهم السلام، از این حسابگریها نکوهش کرده و در مورد «وقت گذارى » براى روز رهایى، هشدار داده و فرموده اند:
کذب الوقاتون.
ما نیز به پیروى از رهبران الهى، موظفیم ساده دلان امت اسلام را آگاه کنیم و آنان را از گرفتار شدن به این توهمات و افتادن در دام پیشگویان حرفه اى برحذر داریم.

پى نوشتها:

۱. «خدا امور این جهان را از آسمان به سوى زمین تدبیر مى کند; سپس در روزى به سوى او بالا مى رود که مقدار آن هزار سال از سالهایى است که شما مى شمارید.» (سوره سجده، آیه ۵)

۲. سوره معارج، آیه ۴.

۳. مدت عمر اسلام در برخى از کتابهاى تفسیر (ذیل آیه سوره سجده) و در آغاز برخى از کتابهاى تاریخ اسلام مانند تاریخ طبرى مطرح شده است.

۴. ابن خلدون، المقدمه، (بیروت: ۱۹۸۱)، ص ۴۱۳.

۵. دیوان خاقانى شروانى، به کوشش دکتر سید ضیاءالدین سجادى، (تهران: ۱۳۷۴)، ص ۷۲۵. خاقانى در مجاورت مسیحیان مى زیسته و قصیده حبسیه وى که گاهى «ترسائیه » نیز خوانده مى شود، نشان دهنده آگاهى ژرف وى از باورهاى مسیحیان است.

۶. این رساله در مجموعه اى به نام «الحاوى للفتاوى » به سال ۱۹۹۵ در مصر به چاپ رسیده است.

۷. Pluralism

۸. قرآن مجید در سوره نمل، آیه ۸۲ و۸۳، هنگام بحث از رجعت، به «دابه الارض » اشاره مى کند.

۹. مکاشفه یوحنا۱۳:۱-۱۸

۱۰. انتظار مسیحا در آیین یهود، ص ۶۲.

۱۱. «آیا مردم گمان مى کنند همین که بگویند: ایمان آوردیم، به حال خود رها مى شوند و آزمایش نخواهند شد.» (سوره عنکبوت، آیه ۲)

۱۲. Armageddon

۱۳. Antichrist

۱۴. Evangelicals

۱۵. Donald E. Wagner, Anxious for Armageddon, (Herald press, 1995).

۱۶. مکاشفه یوحنا۱۳:۱۷-۱۸.

۱۷. Center for Millennial Studie(CMS)