بهار در بهار

ابراهیم شفیعی سروستانی

اشاره:
نهم ربیع‌الاول سرآغاز امامت امام عصر(ع) و نویدبخش بهاری بی‌خزان برای جهان و جهانیان است. بهاری که جان‌های فسرده آدمیان را حیاتی تازه می‌بخشد و سرزمین‌های خسته از کفر و بی‌عدالتی را سرشار از طراوت و نشاط می‌کند. هم‌زمانی بهار طبیعت با این سرآغاز خجسته بشارت دهنده سالی پر خیر و برکت برای همه منتظران منجی عالم بشریت است. با امید به آن که خداوند متعال امسال را سال ظهور آن حضرت قرار دهد و با ظهور حضرتش بساط همه تیرگی‌ها، تباهی‌ها و تاریکی‌ها را از زمین برچیند. با تبریک فرا رسیدن یک هزار و یکصد و شصت و هشتمین سال امامت آخرین حجت الهی، توجه شما را به مقاله‌ای که به همین مناسبت تهیه شده است جلب می‌کنیم.
 
هر سال با رسیدن بهار جهان آماده استقبال از رستاخیز طبیعت می‏شود. زمین و زمان گوش به زنگ اسرافیل بهارند، تا در صور خود بدمد و با دمیدنش زمین مرده دگربار زندگی و طراوت یابد؛ درختان به شکوفه بنشینند و انواع گل و ریحان در دشت و دمن برویند.
 
چه عظمتی است در این بهار! چه شکوهمند است حیات پس از مرگ و چه زیباست زنده شدن دوباره طبیعت.
 به دلیل شباهت‏های زیادی که میان بهار رستاخیز طبیعت (و قیامت) رستاخیز انسان‏ها وجود دارد، در قرآن کریم و کلمات معصومان: بارها از زنده شدن جهان طبیعت در بهار، هم به عنوان دلیل و شاهد و هم به عنوان تذکار و اندرز نسبت به زنده شدن انسان‏ها در روز قیامت یاد شده است.
 
  از جمله در یکی از آیات کریمه قرآن می‏خوانیم:
والله الّذی أرسل الرّیاح فتثیر سحاباً فسقناه إلی بلدٍ میّتٍ فأحیینا به الأرض بعد موتها کذلک النّشور.۱
 و خدا همان کسی است که بادها را روانه می‏کند؛ پس [بادها] ابری را برمی‏انگیزند، و [ما] آن را به سوی سرزمینی مرده راندیم، و آن زمین را بدان [وسیله]، پس از مرگش زندگی بخشیدیم، رستاخیز [نیز‍] چنین است.
اما بهار یادآور رستاخیز دیگری نیز هست. رستاخیزی که هیچ کمتر از قیامت کبرا نیست و در شکوه و عظمت هیچ از زنده شدن مردگان در روز حساب کم ندارد. آری، این رستاخیز چیزی جز رویداد عظیم ظهور نیست. رویدادی که هم نجاتبخش است و هم حیاتبخش؛ هم به انسان‏ها زندگی دوباره می‏بخشد و هم به جهان طبیعت. از این روجا دارد که در آستانه بهار طبیعت، یادی از بهار جان‏ها داشته باشیم. همو که در زیارت حضرتش خطاب به ایشان می‏گوییم:
سلام بر بهار مردمان و خرمی‏بخش روزگاران.۳

۱. زندگی‏بخشی قیام مهدوی در آیات و روایات
بسیاری از روایات به زنده شدن انسان و جهان در پرتو انوار حیاتبخش نهضت مهدوی بشارت داده و این موضوع را یکی از ویژگی‏های بارز این نهضت برشمرده‏اند، که در اینجا به برخی از آنها اشاره می‏کنیم:
۱. در روایتی که از محمدباقر(ع) نقل شده، آن حضرت پس از اشاره به آیه شریفه:
بدانید که خدا زمین را پس از مرگش زنده می‏گرداند. به راستی آیات [خود] را برای شما روشن گردانیده‏ایم، باشد که بیندیشید. ۵
می‏فرماید:
منظور از مردن زمین، کفر ورزیدن اهل آن است و کافر مرده‏است، پس خداوند آن‏را به [ظهور حضرت] قائم(ع) زنده خواهد کرد. پس او در زمین عدالت می‏ورزد، زمین را زنده‏می‏سازد و اهل آن‏را پس‏از مرگشان زنده می‏کند.۶

۲. چگونگی تحقق حیات طیبه در عصر ظهور
در کنگره قرآنی افزون بر زندگی دنیا و زندگی آخرت، نوع دیگری از زندگی وجود دارد که قرآن کریم از آن با تعبیر «حیات طیبه» یا «زندگی پاکیزه» یاد کرده است. این نوع زندگی، زندگی‏ای حقیقی است که آثار و پیامدهای بسیار ارزشمندی برای انسان درپی دارد، که بخشی از آن در همین دنیا و بخشی دیگر در جهان  آخرت آشکار می‏شود.
به اعتقاد ما آن زندگی که وعده تحقق آن در عصر ظهور داده شده، چیزی جز همین نوع حیات که در قرآن از آن به «حیات طیبه» تعبیر شده و ویژگی‏ها و آثارش در اینجا بیان شد، نیست.
در آن عصر همه مردمان یا بخش زیادی از آنها، به مدد ظهور و حضور امام عصر(ع) از این نوع زندگی بهره می‏شوند و آثار آن که به تعبیر علامه طباطبایی نور، کمال، توانایی، عزت و سرور وصف ناشدنی است، ۷ شامل حال آنها می‏گردد و توانمندی‏های ناشی از آن نصیب همه اهل ایمان می‏گردد.
برای روشن شدن این مطلب که چگونه با ظهور امام مهدی(ع) حیات طیبه محقق می‏شود لازم است مقدماتی را یادآور شویم:

۳-۱. آب منشأ و سرچشمه حیات: قرآن کریم از یک سوع «آب» را به عنوان اصل حیات و مبدأ پیدایش زندگی بر کره خاکی معرفی کرده، می‏فرماید:
… وَجَعَلْنا مِنَ الْمآءِ کُلَّ شَیْ‏ءٍ حَیٍّ.۸
و هرچیز زنده‏ای را از آب پدید آوردیم.
و از سوی دیگر نزول آب (باران) از آسمان را مایه زنده شدن دوباره زمین دانسته، می‏فرماید:
و الله أنزل من السّمآء مآء فأحیا به الارض بعد موتهآ انّ فی ذلک لایهً لقومٍ یسمعون.۹
 و خدا از آسمان آبی فرود آورد و با آن زمین را پس از مردنش زنده گردانید، قطعاً در این [امر] برای مردمی‌که شنوایی دارند، نشانه‏ای است.
   
و سرانجام در آیه‏ای دیگر، آراسته شدن زمین به زیور گیاهان را ناشی از درآمیختن نزولات آسمانی با آنها دانسته، می‏فرماید:
إنّما مثل الحیاه الدّنیا کمآء أنزلناه من السّمآء فاختلط به نبات الأرض ممّا یأکل النّاس و الأنعام حتّی إذا أخذت الأرض زخرفها و ازّیّنت….۱۰
 
در حقیقت، مَثَل زندگی دنیا بسان آبی است که آن‏را از آسمان فروریختیم، پس گیاه زمین – از آنچه مردم و دام‏ها می‏خورند – با آن درآمیخت، تا آنگاه که زمین پیرایه خود را برگرفت و آراسته گردید….
همه این آیات دلالت بر این دارند که آغاز و استمرار زندگی انسان‏ها و دیگر موجودات در زمین بدون وجود آب امکان‏پذیر نبوده و نخواهد بود.

۳-۲. تشبیه امامان معصوم: به آب: در تعدادی از روایات، امامان معصوم: به آب تشبیه شده‏اند، از جمله در روایاتی که در تأویل این آیه شریفه:
قل أرأیتم إن أصبح ماؤکم غوراً فمن یأتیکم بماءٍ معینٍ.۱۱
 بگو: به من خبر دهید، اگر آب [آشامیدنی] شما [به زمین] فرو رود، چه کسی آب روان برایتان خواهد آورد؟
از امام موسی بن جعفر(ع) نقل شده است، می‏خوانیم:
إذا فقدتم إمامکم فلم تروه فماذا تصنعون.۱۲
 هرگاه امامتان را نیابید و او را نبینید چکار خواهید کرد؟
اذا غاب عنکم إمامکم فمن یأتیکم بإمام جدید.۱۳

 هرگاه امامتان از نظرتان غایب شود، چه کسی امام جدیدی برایتان خواهد آورد؟
همچنین در روایت دیگری که از امام علی بن موسی‏الرضا(ع) در ذیل همین آیه شریفه وارد شده، آمده است:
مأواکم أبوابکم أی الأئمّه و الأئمّه أبواب الله بینه و بین خلقه.۱۴

«آب شما» ابواب شما، یعنی امامان هستند، امامان ابواب الهی بین او و بین آفریدگان اویند.
با توجه به روایات یاد شده می‏توان گفت:
همچنان که خداوند، آب را مایه حیات مادی انسان‏ها قرار داده و تنها به وسیله نزول باران رحمت‏الهی است که زمین مرده و گیاهان خشکیده روح و حیات تازه‏ای می‏یابند، امامان معصوم: را نیز مایه حیات معنوی آنها قرار داده و تنها به برکت وجود آنهاست که آدمیان می‏توانند از زندگی پاکیزه معنوی بهره‏مند شوند.

۳-۳. عصر ظهور، عضر تجلّی کامل ولایت: با مشخص شدن نقش امامان معصوم: در تحقق حیات معنوی انسان‏ها می‏توان به تصوری روشن از چگونگی تحقق حیات طیبه در عصر ظهور رسید. توضیح آنکه در این عصر که عصر تجلی کامل ولایت الهی است، خداوند متعال به برکت وجود ولی‏اللَّه الاعظم – ارواحناله الفداء – همه حجاب‏ها و موانعی را که پیش روی انسان‏ها وجود دارد برمی‏دارد و آنها را به مراتب بالای ادراک، آگاهی و ایمان نائل می‏سازد تا جایی که همه مظاهر شرک، کفر، گناه، ظلم، بی‏عدالتی از زمین رخت برمی‏بندد و انسان‏ها مستغرق در یاد و نام خداوند می‏شوند. اینجاست که آن حیات پاکیزه که انسان‏ها قرن‏ها به دنبالش بودند، محقق شده و آدمی امکان نیل به مراتب عالی کمال را پیدا می‏کند.

برخی از روایاتی که در آنها به نقش محوری ولی خدا در تحولات عصر ظهور اشاره شده به شرح زیر است:

۱. در نخستین روایت، امام باقر(ع) به نقش حضرت مهدی(ع) در رشد عقلانی و ارتقای درک انسان‏ها اشاره کرده، می‏فرمایند:
هنگامی‌که قائم ما به پاخیزد خداوند دستش را بر سر بندگان می‏گذارد و بدین‏وسیله عقل‏های آنها افزایش یافته و خردهای ]خُلق‏های[ آنها به کمال می‏رسد.۱۵
۲. در روایت بعدی که از رسول گرامی اسلام(ص) نقل شده است، محوریت عبودیت خداوند در عصر ظهور و برطرف شدن همه خوی و خصلت‏های حیوانی مورد توجه قرار گرفته و تأکید شده که همه این آثار به برکت وجود حجت خدا، حضرت مهدی(ع) است:
خداوند به وسیله مهدی برای امت گشایش حاصل می‏کند. او دل‏های بندگان را با عبادت پر می‏کند و عدالتش را بر آنها دامن‏گستر می‏سازد. خداوند به وسیله او دروغ و دروغگویی را ریشه‏کن می‏کند و روزگار سخت و دشوار را از بین می‏برد و طوق ذلت و بردگی را از گردن شما برمی‏دارد.۱۶
۳. و سرانجام در آخرین روایت، امام رضا(ع) به این مطلب که خداوند در عصر ظهور به وسیله امام مهدی(ع) زمین را از همه مظاهر ظلم و جور پیراسته می‏سازد، اشاره کرده، می‏فرماید:
خداوند به وسیله قائم، جهان را از هرگونه ناروایی پاکیزه و از هرگونه ستم پیراسته می‏سازد… آنگاه که او قیام کند، زمین به نور پروردگارش روشن می‏شود، میزان عدل را در میان مردم برپا می‏سازد و هیچکس به دیگری ستم روا نخواهد داشت.۱۷
بر این اساس می‏توان گفت که تحقق حیات پاکیزه و معنوی در عصر ظهور چیزی جز اثر تجلی ولایت ولیّ‏اللَّه بر زمین نیست و همه آنچه در این عصر محقق می‏شود تنها از برکت وجود ایشان است، که چون آبی زلال سرزمین‏های تفتیده جان آدمیان را روح و حیات تازه‏ای می‏بخشد.

۳. آثار تحقق حیات طیبه
حال می‏خواهیم ببینیم که این زندگی جدید چه آثار و پیامدهایی بر جهان پیرامون انسان‏ها برجای می‏گذارد و با حاکمیت آن چه تحولی در جهان طبیعت رخ می‏دهد.
برای روشن شدن این موضوع ابتدا لازم است که نگاهی داشته باشیم به برخی از آیاتی که در آنها به نوعی رابطه حیات معنوی و مادی انسان‏ها و تأثیر تقوا و پاکدامنی بر افزایش بهره‏مندی آدمیان از نعمت‏های این جهان، اشاره شده است:

۱. در نخستین آیه، خداوند متعال به صراحت تمام اعلام می‏کند که اگر مردم آنچنان که باید ایمان آورده و پرهیزکاری پیشه می‏کردند، دروازه‏های برکت آسمان و زمین بر آنها گشوده می‏شد:
ولو أنّ أهل القری آمنوا و اتّقوا لفتحنا علیهم برکاتٍ من السّماء و الأرض و لکن کذّبوا فأخذناهم بما کانوا یکسبون.۱۸
و اگر مردم شهرها ایمان آورده و به تقوا گراییده بودند، قطعاً برکاتی از آسمان و زمین برایشان می‏گشودیم ولی تکذیب کردند، پس به [کیفر] دستاوردشان [گریبان] آنها را گرفتیم.

۲. در آیه دیگر نیز خداوند پایداری بر راه راست را موجب بهره‏مندی از آب گوارا دانسته، می‏فرماید:
و أن لو استقاموا علی الطّریقه لأسقیناهم مآءً غدقاً لنفتنهم فیه و من یعرض عن ذکر ربّه یسلکه عذاباً صعدا ۱۹
و اگر [مردم] در راه راست پایداری ورزند قطعا آب گوارایی بدیشان نوشانیم تا در این‏باره آنان را بیازماییم و هرکس از یاد پروردگار خود دل بگرداند، وی را به قید عذابی [روز] افزون درآورد.
شایان ذکر است در ذیل این آیه، روایتی از امام محمدباقر(ع) نقل شده که در آن «استقامت بر ولایت علی بن ابی طالب و جانشینان او» به عنوان مصداق عینی «استقامت بر راه راست» یاد شده است:
 یعنی «لو استقاموا علی» ولایه علیّ بن أبی طالب امیرالمؤمنین و الأوصیاء من ولده: و قبلوا طاعتهم فی أمرهم و نهیهم «لأسقیناهم ماءً غدقاً».20
یعنی اگر در راه ولایت علی بن ابی‏طالب، امیرمؤمنان و اوصیا، از فرزندان او، که برآنها درود باد، پایداری ورزند و امر و نهی آنان را پذیرا شده و گردن نهند، قطعاً آب گوارایی به آنها نوشانیم.

۳. در سومین آیه، خداوند متعال به نقل از حضرت نوح(ع) آمرزش‏خواهی را مایه نزول باران‏های پی‏درپی و فراوانی اموال و نعمت‏های گوناگون معرفی کرده، می‏فرماید:
فقلت استغفروا ربّکم إنّه کان غفّاراً یرسل السّماء علیکم مدراراً و یمددکم بأموالٍ و بنین و یجعل لکم جنّاتٍ و یجعل لکم أنهاراً.۲۱

و گفتم: از پروردگارتان آمرزش بخواهید که او همواره آمرزنده است ]تا [بر شما از آسمان باران پی در پی فرستد و شما را با اموال و پسران یاری کند و برایتان باغ‏ها قرار دهد و نهرها برای شما پدید آورد.
با توجه به آیات یاد شده و آیات و روایات فراوان دیگری که در آنها تأکید شده همه نعمت‏های مادی دنیا برای انسان، به عنوان خلیفه خدا بر زمین، آفریده شده است.۲۲ می‏توان گفت:

با تحولی که در عصر ظهور در جهان جان انسان‏ها رخ می‏دهد، درهای زمین و آسمان گشوده شده و آنها با گشاده‏دستی تمام، همه نعمت‏های خود را بر آدمیان جاری می‏کنند؛ یعنی زمانی که انسان از در آشتی با خدای خود برمی‏آید و رابطه خود را با خدای خود اصلاح می‏کند، آسمان و زمین، گیاهان و جانوران، آب و خاک، ابر و باد، ماه و خورشید و دیگر مخلوقات خداوند در خدمت این انسان در می‏آیند و بی‏هیچ دریغی همه آنچه در توان دارند، به پای او می‏ریزند.
و این همان مطلبی است که در فرموده پیامبر گرامی اسلام(ص) نیز بدان تصریح شده است:
امت من در زمان مهدی از نعمت‏هایی برخوردار می‏شوند که هرگز پیش از آن از آنها برخوردار نبوده‏اند؛ آسمان بر آنها باران پی‏درپی می‏فرستد و زمین همه گیاهانش را [برای آنها] می‏رویاند.۲۳

بنابراین شاید بتوان گفت:
همه تحولاتی که در عصر ظهور در جهان طبیعت رخ می‏دهند، همه برکاتی که در این عصر نازل می‏شوند، همه نعمت‏هایی که در این دوران بر مردمان عرضه می‏گردد و سرانجام همه رفاه و آسایش مادی که پس از ظهور رخ می‏نماید، چیزی جز آثار تحول انسان و نیل او به حیات طیبه، به عنوان مهم‏ترین فلسفه ظهور نیست.۲۴

پی‌نوشت‌ها:
۱. سوره فاطر(۳۵) آیه ۹.
۳. مجلسی، محمدباقر، بحارالأنوار، ج۹۹، ص۱۰۱؛ قمی، عباس، مفاتیح‏الجنان، زیارت حضرت صاحب الأمر به نقل از سیدبن طاووس؛ أَلسّلام علی ربیع الأنام و نضره الأیّام.
۴. نهج‏البلاغه، ترجمه سید جعفر شهیدی، کلمات قصار، شماره ۱۴۷، ص۳۸۸.
۵. سوره حدید(۵۷) آیه ۱۷؛ اعلموا أنّ الله یحیی الأرض بعد موتها قد بیّنا لکم الآیاتِ لعلّکم تعقلون.
۶. حسینی بحرانی، سیدهاشم، سیمای حضرت مهدی(ع) در قرآن، ترجمه سید مهدی حائری قزوینی، ص۳۷۷؛ همچنین ر.ک: صدوق، محمد بن علی بن حسین، کمال الدین و تمام النعمه، ج۲، ص۶۶۸. طوسی، محمد بن حسن، کتاب الغیبه، ص۱۱۰؛ یعنی بموتها کفر أهلها والکافر میّتٌ، فیحییها الله بالقائم(ع) فیعدل فیها فیحیی الأرض و یحیی أهلها بعد موتهم.
۷. ر.ک: طباطبایی، سید محمد حسینی، المیزان فی تفسیر القرآن، ج ۱۲، ص ۳۴۲-۳۴۱.
۸. سوره انبیاء (۲۱) آیه ۳۰.
۹. سوره نحل (۱۶) آیه ۶۵؛ همچنین ر.ک: سوره بقره (۲)، آیه ۱۶۴؛ سوره عنکبوت (۲۶)، آیه ۶۳.
۱۰. سوره یونس(۱۰)، آیه ۲۴.
۱۱. سوره ملک (۶۷)، آیه ۳۰.
۱۲. صدوق، محمد بن علی بن حسین، کمال‏الدین و تمام النعمه، ج۲، ص ۳۶۰.
۱۳. کلینی، محمدبن یعقوب، الکافی، ج ۱، ص ۳۳۹، ح ۱۴.
۱۴. علی بن ابراهیم قمی، تفسیر القمی، ج ۲، ص ۳۷۹.
۱۵. کلینی، محمدبن یعقوب، همان، ص ۲۵، ح ۲۱؛ إذا قام قائمنا وضع‏الله یده علی رؤس العباد فجمع بها عقولهم و کملت به أحلامهم [أخلاقهم].
۱۶. طوسی، محمد بن حسن، کتاب الغیبه. ص ۱۱۴؛ مجلسی، محمدباقر، همان، ج ۵۱، ص ۷۵، ح ۲۹؛ یفرج الله بالمهدیّ عن الأمّه. یملأ قلوب العباد عبادهً یسعهم عدله. به یمحق الله الکذب و یذهب الزمان الکلب و به یخرج ذلّ الرّقّ من أعناقکم.
۱۷. مجلسی، محمدباقر، همان، ص ۳۲۱ – ۳۲۳، ح ۲۹.
۱۸. سوره اعراف(۷)، آیه ۹۶.
۱۹. سوره جن(۷۲)، آیه ۱۷-۱۶.
۲۰. کلینی، محمد بن یعقوب، همان، ج ۱، ص ۲۲۰، ح۱.
۲۱. سوره نوح(۷۱)، آیه ۱۲-۱۰.
۲۲. ر.ک. آیه ۲۹ از سوره بقره که می‏فرماید: «هو الذّی خلق لکم ما فی الأرض جمیعاً؛ اوست آن کس که آنچه در زمین است، همه را برای شما آفرید».
۲۳. مجلسی، محمدباقر، همان، ج ۵۱. ص ۸۳؛ یتنعّم أمّتی فی زمن المهدی نعمهً لم یتنعّموا قبلها قطّ یرسل السّماء علیهم مدراراً و لا تدع الأرض شیئاً من نباتها إلاّ أخرجته.
۲۴. برای مطالعه بیشتر در این زمینه ر.ک: «انسان و جهان آینده»، گفت و گو با حجت‌الاسلام و المسلمین سید محمد مهدی میرباقری، موعود، سال هفتم، شماره ۴۱، بهمن و اسفند ۱۳۸۲، سال هشتم، شماره ۴۲، فروردین و اردیبهشت ۱۳۸۴.

ماهنامه موعود شماره ۷۴