موعود پایگاه اینترنتی موعود
امام حسن عسکری- علیه السلام – در دوره امامت، با گروه هایی رو به رو بودند که هر یک به نوبۀ خود، انحرافی عظیم در دین ایجاد می‌کردند؛ از این رو در برخورد با این گونه انحرافات، دو روش غیرمستقیم و مستقیم را پیش گرفتند و با تلاش وسیع علمی و پرورش شاگردان و همچنین توجیه و راهنمایی بزرگان شیعه در روش غیرمستقیم و برخورد با غلات، صوفیان، ثنویه و … در روش مستقیم و معرفی جانشین خود، از انحرافات بسیاری در دین جلوگیری کردند.
کلید واژه:
امام حسن عسکری- علیه السلام -، برخورد غیرمستقیم، برخورد مستقیم، منحرفان.
امام حسن عسکری- علیه السلام -، در عصری زندگی می‌کرد که گروه های مختلفی از غُلات، صوفیه، ثنویه و …، اختلافهای بسیاری را در دین وارد کرده بودند، حتی برخی از شیعیان، در امامت ایشان دچار تردید شدند تا آنجا که امام- علیه السلام – فرمود: «مَا مُنِیَ أَحَدٌ مِنْ آبَائِی بِمِثْلِ مَا مُنِیتُ بِهِ مِنْ شَکِّ هَذِهِ الْعِصَابَهِ فِیَّ فَإِنْ کَانَ هَذَا الْأَمْرُ أَمْراً اعْتَقَدْتُمُوهُ وَ دِنْتُمْ بِهِ إِلَى وَقْتٍ ثُمَّ یَنْقَطِعُ فَلِلشَّکِّ مَوْضِعٌ وَ إِنْ کَانَ مُتَّصِلًا مَا اتَّصَلَتْ أُمُورُ اللَّهِ فَمَا مَعْنَى هَذَا الشَّک؛۱ هیچ یک از پدرانم، آن گونه که من گرفتار تردید [گروهی از] شیعیان خود شدم مورد تردید واقع نشدند. اگر این موضوع [امامت] که شما به آن معتقد و پایبندید موقت و منقطع بود، جای شک و تردید داشت، و اگر امامت امری پیوسته و مستمر است [که چنین است و] تا زمانی که امور الهی جریان دارد [پا برجاست]، دیگر این شک و تردید چه معنایی دارد؟».
حضرت برای بیرون رفتن از این بحران و برخورد با منحرفان برنامه های وسیعی را ترتیب داد که به اهم آنها اشاره می‌شود:
روشهای برخورد امام حسن عسکری- علیه السلام – با منحرفان
الف. برخورد غیرمستقیم
برای از بین بردن انحرافات در جامعه، باید فرهنگ سازی کرد. این کار در واقع مبارزۀ ریشه ای و غیرمستقیم با انحرافات است. حضرت عسکری- علیه السلام – در این زمینه برنامه های زیرا را اجرا کردند:
۱. تلاش وسیع علمی: همچون تربیت شاگردان، تشویق نویسندگان، تألیف کتب توسط خود آن حضرت و شاگردانش، پاسخ به شبهات ۲و….
۲. توجیه و راهنمایی بزرگان شیعه:
الف. «محمد بن حسن میمون» می‌گوید: به امام عسکری- علیه السلام – نامه ای نوشتم و از فقر و تنگدستی شکایت کردم؛ ولی بعد با خود گفتم: مگر امام صادق- علیه السلام – نفرمود: «فقر با ما بهتر از توانگری با دیگران و کشته شدن با ما بهتر از زنده ماندن با دشمنان ما است.»
حضرت عسکری- علیه السلام – در پاسخ نوشتند: هرگاه گناهان دوستان، زیاد شود، خداوند آنها را به فقر گرفتار می‌کند و گاهی از گناهان بسیاری گذشت می‌کند، همچنان که پیش خود گفته ای: فقر با ما بهتر از توانگری با دیگران است. ما برای کسانی که به ما پناهنده شوند، پناهگاهیم: «وَ نُورٌ لِمَنِ اسْتَبْصَرَ بِنَا وَ عِصْمَهٌ لِمَنْ اعْتَصَمَ بِنَا، مَنْ أَحَبَّنَا کَانَ مَعَنَا فِی السَّنَامِ الْأَعْلَى وَ مَنِ انْحَرَفَ عَنَّا فَإِلَى النَّارِ۳ و برای کسانی که از ما هدایت و بصیرت بجویند، نوریم، و ما نگهدار کسانی هستیم که [برای نجات از گمراهی] به ما پناه آورده‌اند، هر کس ما را دوست بدارد، در رتبۀ بلند [تقرّب به خدا] با ما می‌باشد و کسی که از ما جدا شود، به سوی آتش خواهد رفت.»
ب. نامۀ حضرت- علیه السلام – به «علی بن حسین بن بابویه قمی»، یکی از فقهای بزرگ شیعه که در آن، بعد از ذکر توصیه ها و رهنمودها می فرمایند: «عَلَیْکَ بِالصَّبْرِ وَ انْتِظَارِ الْفَرَجِ … فَاصْبِرْ یَا شَیْخِی یَا أَبَاالْحَسَنِ عَلَى أَمْرِ جَمِیعِ شِیعَتِی بِالصَّبْرِ…؛ ۴ صبر کن و منتظر فرج باش … ای شیخ من! ای ابوالحسن! بر کار همه شیعیان ما صبر کن….»
۳. استفاده وسیع از علوم غیبی: «محمد بن عیّاش» می‌گوید: چند نفر بودیم که در مورد کرامات امام عسکری- علیه السلام – با هم گفتگو می‌کردیم. فردی ناصبی [دشمن اهل بیت-علیهم السلام-] گفت: من نوشته ای بدون جوهر برای او می نویسم، اگر آن را پاسخ داد، می پذیرم که او بر حق است. مسائل خود را نوشتیم. ناصبی نیز بدون جوهر، مطلب خود را نوشت و آن را با نامه ها به خدمت امام- علیه السلام – فرستادیم. حضرت پاسخ سؤالهای ما را مرقوم فرمود و روی برگۀ فرد ناصبی، اسم او و اسم پدرش را نوشت! ناصبی چون آن را دید، از هوش رفت، و چون به هوش آمد، حقّانیت حضرت را تصدیق کرد و در زمرۀ شیعیان ایشان قرار گرفت.»۵
ب. برخورد مستقیم با منحرفان
۱. برخورد با غلات
«غلات» کسانی هستند که قائل به الوهیّت امام یا امامان بوده‌اند.
شخصی به امام عسکری- علیه السلام – نوشت: «فدایت شوم! ای آقای من! «علی بن حسکه»۶ ادّعا می‌کند که از دوستان شما است و می‌گوید: شما اوّل و قدیم هستی، و اینکه او باب شما و فرستادۀ شما است و شما امر فرموده ای که مردم را به این امر دعوت کند، و اعتقادش این است که تمام نماز، زکات، حج و روزه، معرفت شما و کسانی چون علی بن حسکه است که ادّعای بابیّت و نبوّت دارد. چنین فردی مؤمن کامل است که بندگی با نماز و روزه و حج از او قطع می گردد. او می‌گوید: تمام شرایع دین؛ یعنی آنچه که برای شما ثابت است، برای او نیز ثابت می‌باشد. مردمان زیادی به او گرایش پیدا کرده‌اند، از این رو منّت گذارید و به دوستان خود جواب دهید تا آنان را از هلاکت برهانید.
حضرت عسکری- علیه السلام – نوشت: «کَذَبَ ابْنُ حَسَکَهَ عَلَیْهِ لَعْنَهُ اللَّهِ وَ بِحَسْبِکَ أَنِّی لَا أَعْرِفُهُ فِی مَوَالِیَّ مَا لَهُ لَعَنَهُ اللَّهُ! فَوَ اللَّهِ مَا بَعَثَ اللَّهُ مُحَمَّداً وَ الْأَنْبِیَاءَ قَبْلَهُ إِلَّا بِالْحَنِیفِیَّهِ وَ الصَّلَاهِ وَ الزَّکَاهِ وَ الصِّیَامِ وَ الْحَجِّ وَ الْوَلَایَهِ، وَ مَا دَعَا مُحَمَّدٌ- صلی الله علیه وآله – إِلَّا إِلَى اللَّهِ وَحْدَهُ لَا شَرِیکَ لَهُ، وَ کَذَلِکَ نَحْنُ الْأَوْصِیَاءُ مِنْ وُلْدِهِ عَبِیدُ اللَّهِ لَا نُشْرِکُ بِهِ شَیْئاً، إِنْ أَطَعْنَاهُ رَحِمَنَا وَ إِنْ عَصَیْنَاهُ عَذَّبَنَا، مَا لَنَا عَلَى اللَّهِ مِنْ حُجَّهٍ بَلِ الْحُجَّهُ لِلَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ عَلَیْنَا وَ عَلَى جَمِیعِ خَلْقِهِ، أَبْرَأُ إِلَى اللَّهِ مِمَّنْ یَقُولُ ذَلِکَ وَ أَنْتَفِی إِلَى اللَّهِ مِنْ هَذَا الْقَوْلِ، « فَاهْجُرُوهُمْ لَعَنَهُمُ اللَّهُ» وَ أَلْجِئُوهُمْ إِلَى ضِیقِ الطَّرِیقِ! فَإِنْ وَجَدْتَ مِنْ أَحَدٍ مِنْهُمْ خَلْوَهً فَاخْرَشْ۷ رَأْسَهُ بِالحَجَرِ۸؛۹ ابن حسکه دروغ گفته است، خدا او را لعنت کند. تو را همین بس که من او را جزء دوستانم نمی‌شناسم. چه شده است او را؟ خدا لعنتش کند، پس به خدا سوگند! خداوند، محمد- صلی الله علیه وآله – و انبیاء-علیهم السلام- قبلش را جز به [دین] حنیف [و ابراهیمی] و نماز، زکات، روزه، حج و ولایت مبعوث نکرد، و محمد- صلی الله علیه وآله – جز به خدای یگانۀ بی شریک دعوت نکرد، و همچنین ما اوصیای از نسل او، بندگان خدا هستیم و چیزی را شریک او قرار نمی دهیم. اگر از خدا اطاعت کنیم، مورد رحمت او قرار می‌گیریم و اگر معصیت نماییم، عذابمان می‌کند. ما بر خدا دلیل و حجّتی نداریم؛ بلکه خداوند بر ما و تمام مخلوقاتش حجّت دارد. بیزاری می جویم به سوی خدا از آنچه او [ابن حسکه] می‌گوید و به خدا پناه می‌برم از این نوع سخن، پس از آنان دوری کنید، خدا آنها را لعنت کند! عرصه را بر آنها تنگ کنید. اگر جای خلوتی یکی از آنها را یافتی، با سنگ سر او را مجروح کن!»
۲. برخورد با صوفیّه
گروه صوفیه در طول تاریخ با لباس دین، در مقابل امامان قرار گرفتند و همیشه صف آنها از اهل بیت- علیهم السلام – و عرفایی که به حقیقت پیروان اهل بیت- علیهم السلام – بودند، جدا بوده است، از این رو امامان معصوم- علیهم السلام – شدیداً با آنها برخورد می‌کردند و مردم را از خطر انحرافات آنان، بر حذر می داشتند.
امام حسن عسکری- علیه السلام – فرمود: «سَیَأْتِی زَمَانٌ عَلَى النَّاسِ وُجُوهُهُمْ ضَاحِکَهٌ مُسْتَبْشِرَهٌ وَ قُلُوبُهُمْ مُظْلِمَهٌ مُتَکَدِّرَهٌ، السُّنَّهُ فِیهِمْ بِدْعَهٌ وَ الْبِدْعَهُ فِیهِمْ سُنَّهٌ، الْمُؤْمِنُ بَیْنَهُمْ مُحَقَّرٌ وَ الْفَاسِقُ بَیْنَهُمْ مُوَقَّرٌ، أُمَرَاؤُهُمْ جَاهِلُونَ جَائِرُونَ وَ عُلَمَاؤُهُمْ فِی أَبْوَابِ الظَّلَمَهِ [سَائِرُونَ ] أَغْنِیَاؤُهُمْ یَسْرِقُونَ زَادَ الْفُقَرَاءِ وَ أَصَاغِرُهُمْ یَتَقَدَّمُونَ عَلَى الْکُبَرَاءِ وَ کُلُّ جَاهِلٍ عِنْدَهُمْ خَبِیرٌ وَ کُلُّ مُحِیلٍ عِنْدَهُمْ فَقِیرٌ لَا یُمَیِّزُونَ بَیْنَ الْمُخْلِصِ وَ الْمُرْتَابِ لَا یَعْرِفُونَ الضَّأْنِ مِنَ الذِّئَابِ؛ ۱۰ زمانی بر مردم بیاید که چهره های آنان خندان و شاد باشد؛ ولی دلهایشان تیره و تاریک، سنّت [پیامبر و اهل بیت- علیهم السلام -] نزد آنها بدعت، و بدعت [و بی نمازی و…] در بین آنان سنّت باشد. مؤمن بین آنها حقیر بوده، و فاسق [گناهکار] محترم و با وقار باشد. حاکمان آنها نادان و ستمگرند و علمای آنها به درِ [کاخها] و خانه های ستمگران رفت و آمد دارند [و درباری هستند]، ثروتمندان توشۀ فقرا را می دزدند، و کوچک ترها از بزرگ تر پیش می افتند، و هر نادانی نزد آنها اهل خُبره به حساب می آید و هر آگاهی فقیر شمرده می‌شود. بین با اخلاص و شکاک فرق نمی‌گذارند و میش را از گرگها تشخیص نمی دهند.»
سپس در ادامه فرمود: «عُلَمَاؤُهُمْ شِرَارُ خَلْقِ اللَّهِ عَلَى وَجْهِ الْأَرْضِ لِأَنَّهُمْ یَمِیلُونَ إِلَى الْفَلْسَفَهِ وَ التَّصَوُّفِ وَ ایْمُ اللَّهِ إِنَّهُمْ مِنْ أَهْلِ الْعُدُولِ وَ التَّحَرُّفِ یُبَالِغُونَ فِی حُبِّ مُخَالِفِینَا وَ یُضِلُّونَ شِیعَتَنَا وَ مُوَالِیَنَا إِنْ نَالُوا مَنْصَباً لَمْ یَشْبَعُوا عَنِ الرِّشَاءِ وَ إِنْ خُذِلُوا عَبَدُوا اللَّهَ عَلَى الرِّیَاءِ أَلَا إِنَّهُمْ قُطَّاعُ طَرِیقِ الْمُؤْمِنِینَ وَ الدُّعَاهُ إِلَى نِحْلَهِ الْمُلْحِدِینَ فَمَنْ أَدْرَکَهُمْ فَلْیَحْذَرْهُمْ وَ لْیَصُنْ دِینَهُ وَ إِیمَانَهُ ثُمَّ قَالَ یَا أَبَاهَاشِمٍ هَذَا مَا حَدَّثَنِی أَبِی عَنْ آبَائِهِ عَنْ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ وَ هُوَ مِنْ أَسْرَارِنَا فَاکْتُمْهُ إِلَّا عَنْ أَهْلِهِ؛ ۱۱ علمای آنها بدترین مردم روی زمین می‌باشند؛ زیرا آنان میل به فلسفه و صوفی گری دارند. به خدا سوگند! آنها اهل عدول [از دین] و انحراف هستند. در دوستی مخالفین ما [اهل بیت- علیهم السلام -] زیاده روی می‌کنند و شیعیان و دوستان ما را گمراه می‌کنند. اگر به مقامی رسیدند، از خوردن رُشوه سیر نمی‌شوند، و اگر خوار شدند [و به جایی نرسیدند] خدا را ریاکارانه عبادت می‌کنند. بیدار باشید! اینها راهزنان مؤمنان هستند و دعوت کننده به فرقه گمراهان [همچون صوفیّه]. هر کسی آنها را درک کند، از آنها دوری نماید و دین و ایمان خود را [از خطر آنان] حفظ کند. سپس فرمود: ای اباهاشم! این حدیثی است که پدرم از پدرانش از جعفر بن محمد [حضرت صادق- علیه السلام – ] نقل کرده است، و این از اسرار ما می‌باشد؛ پس آن را جز بر اهلش آشکار نکن!»
نکته:
مراد از اهل فلسفه، یقیناً امثال ملاصدرا و علامه طباطبایی که تقویت کنندۀ بنیاد دین و مدافع عقلانی معارف اهل بیت- علیهم السلام – بوده‌اند، نمی‌باشد؛ بلکه مقصود امثال «اسحاق کِندی» است که از فلاسفۀ اسلام و عرب به شمار می رفت و در عراق اقامت داشت. او مدتهای زیادی در منزل نشسته و گوشه نشینی اختیار کرده بود و خود را به نگارش کتابی انحرافی مشغول داشت. روزی یکی از شاگردان او به محضر امام عسکری- علیه السلام – شرفیاب شد، هنگامی‌که چشم حضرت به او افتاد فرمود: «آیا در میان شما مرد رشیدی وجود ندارد که گفته های استادتان «کندی» را پاسخ گوید»، شاگرد عرض کرد: ما همگی از شاگردان او هستیم و نمی توانیم به اشتباه استاد اعتراض کنیم. امام- علیه السلام – فرمود: «اگر مطالبی به شما تلقین و تفهیم شود، می توانید آن را برای استاد خود نقل کنید؟»، شاگرد عرض کرد: آری. سپس امام- علیه السلام – مطالبی را به او برای مقابله با استادش تعلیم فرمود.۱۲
۳. برخورد با ثنویّه
فرقۀ دیگر در زمان حضرت عسکری- علیه السلام – ثنویه [دوگانه پرستها] یعنی همان مجوسها بودند که دو خدایی را پذیرفته بودند؛ یکی خالق خیرات که همان یزدان باشد و دیگری خالق شر که اهریمن است، پس یکی نور است و دیگری ظلمت.۱۳ حضرت عسکری- علیه السلام – با این گروه نیز برخورد شدیدی داشت و خطر آنها را گوشزد می‌کرد.
مرحوم کلینی-رحمه الله- نقل کرده است: اسحاق از محمد بن ربیع شیبانی نقل کرده است که گفت: در اهواز با مردی از ثنویه مناظره کردم و دلایل او بر ثنویت به نظرم قوی آمد، تا اینکه به «سُرَّ منَ رَاَی» [سامرا] رفتم، در حالی که در دلم چیزی از سخنان او مانده بود. کنار دَرِ خانۀ «احمد بن الخصیب» نشستم. ناگهان دیدم ابومحمد [حضرت عسکری- علیه السلام – ] از در عمومی، خارج شد. تا نگاهش به من افتاد، فرمود: «اَحدٌ، اَحدٌ، فَوَحِّدهُ؛ خدا یکی و یکتا است، پس تو هم یکی بدان!» تا این جمله را شنیدم، از هوش رفتم، ۱۴ [پس از به هوش آمدن با خود گفتم] چگونه حضرت از دلم خبر داد و مشکلم را حَل کرد.
شخصی از امام حسن عسکری- علیه السلام – برای والدینش درخواست دعا نمود، در حالی که مادرش مؤمنه و پدرش ثنوی بود. حضرت در جواب نوشت: «رَحِمَ اللهُ وَالِدَتَکَ وَ التَّاءِ مَنقُوطَۀٌ مِن فَوقٍ؛ ۱۵ خدا مادرت را رحمت کند. و «تا» دارای نقطه از بالا است [یعنی «ت» دو نقطه است، نه « یا» که «والدیکَ» خوانده شود.] حساسیّت شدید حضرت که علاوه بر دعا نکردن در حق پدر دوگانه پرست او، تصریح کرده‌اند که «یا» خوانده نشود، نشان می دهد که نباید در تأیید این گروه انحرافی کمترین اقدامی انجام گیرد.
۴. برخورد با منحرفان از امامت
گروهی از شیعیان به امامت «محمد بن علی» برادر حضرت عسکری- علیه السلام – در زمان حیات حضرت هادی- علیه السلام – اعتقاد پیدا کرده بودند. عدّه ای نیز تلاش می‌کردند این مسئله را تبلیغ و تثبیت نمایند، از جمله می توان به «ابن ماهویه» اشاره کرد که بعد از شهادت امام هادی- علیه السلام – این پندار را دستاویز قرار داده و به انحراف شیعیان از امامت حضرت عسکری- علیه السلام – پرداخت.۱۶
حضرت عسکری- علیه السلام – در این زمینه کارهای مهمی انجام داد که به اهم آنها اشاره می‌شود:
۱. اثبات امامت خویش از طریق معجزات، کرامات و خبرهای غیبی وسیع.۱۷
۲. حفظ مسائل امنیتّی دربارۀ امامت خویش؛ «ابو هاشم داود بن قاسم» می‌گوید: چند نفر در زندان بودیم که امام عسکری- علیه السلام – و بردارش «جعفر» را وارد زندان کردند. برای عرض ادب و خدمت به سوی حضرت رفتیم و گرد ایشان جمع شدیم. در زندان، مردی ادعا می‌کرد که از علویان است. امام متوجه حضور وی شد و فرمود: اگر در جمع شما فردی که از شما نیست نبود، می‌گفتم که چه زمانی آزاد می‌شوید. سپس به آن مرد اشاره کرد تا بیرون رود، و او بیرون رفت.
سپس فرمود: «این مرد از شما نیست، از او بر حذر باشید، او گزارشی از آنچه گفته اید برای خلیفه تهیه کرده و هم اکنون در میان لباس او است.» یکی از حاضران او را تفتیش کرد و آن گزارش را که دربارۀ ما مطالب مهم و خطرناکی نوشته بود، کشف کرد.۱۸
۳. رفع شبهه از شکّاکان؛ «علی بن محمد» می‌گوید: با جمعی از دوستان، از اهواز به سمت عراق حرکت کردیم. خلیفه را دیدیم که همراه ابومحمد [امام حسن عسکری- علیه السلام – ] به سمت بصره می رفتند. ما در «سُرَّ مَن رَأَی» [سامرا] منتظر برگشت آنها ماندیم.
وقتی امام- علیه السلام – برگشت و نزدیک ما رسید، با یک دست کلاه خویش را از سر برداشت و در دست گرفت، و دست دیگر را بر سرش کشید و به چهرۀ یکی از ما تبسّم کرد. آن مرد [که حضرت به او تبسّم کرد] بلافاصله گفت: «أَشْهَدُ أَنَّکَ حُجَّهُ اللَّهِ وَ خِیَرَتُهُ؛۱۹ شهادت می دهم که تو حجّت خدا و برگزیدۀ او هستی.» گفتیم: فلانی! چه شده است؟ گفت: من در امامت او شک داشتم، با خودم گفت: اگر برگشت و کلاه را از سر برداشت و دست دیگرش را بر سر کشید و تبسّم کرد [معلوم می‌شود امام بر حق است] و من به امامت او اعتراف می‌کنم.»
۴. راهنمایی مردم توسط نامه؛ از جمله نامۀ حضرت- علیه السلام – به «اسحاق بن اسماعیل نیشابوری» است، که چون متن آن طولانی می‌باشد، ۲۰ از آوردن کل آن صرف نظر می‌کنیم و فقط به نکات کلّی موجود در نامه اشاره می‌کنیم:
۱. ما که بر دوستان خود دلسوز و از احسان خداوند بر آنها شادمانیم. «نَحْنُ بِحَمْدِاللَّهِ وَ نِعْمَتِهِ أَهْلُ بَیْتٍ نَرِقُّ عَلَى أَوْلِیَائِنَا وَ نَسُرّ ُبِتَتَابُعِ إِحْسَانِ اللَّه؛۲۱ به حمد و نعمت الهی اهل بیتی هستیم که بر دوستان خود دلسوزی می‌کنیم و از احسان خداوند بر آنها شادمانیم.»
۲. «بزرگ ترین آرزوی ما اهل بیت، نجات شیعیان از آتش و رسیدن آنان به بهشت است.»
۳. بزرگ ترین آیت الهی حجت خدا [در زمین] است: «وَ أَیّ ُآیَهٍ أَعْظَمُ مِنْ حُجَّهِ اللَّهِ؛ و کدام آیه بزرگ تر از حجت خدا است.»
۴. بزرگ ترین منّت و نعمت خداوند بر شما، وجود امامان است: «مَنَّ عَلَیْکُمْ بِإِقَامَهِ الْأَوْلِیَاءِ بَعْدَ نَبِیِّکُمْ؛ با آوردن اولیا بعد از پیامبرتان بر شما منت نهاد.»
۵. هدایتها، نامه ها و وجود من در بین شما، از محبّتهای الهی بر شما است که [ خداوند] خواسته است نعمتهای خود را بر شما تمام کند: «وَ لَوْلَا مَا یُحِبُّ اللَّهُ مِنْ تَمَامِ النِّعْمَهِ مِنَ اللَّهِ عَلَیْکُمْ لَمَا رَأَیْتُمْ لِی خَطّاً وَ لَاسَمِعْتُمْ مِنِّی حَرْفاً…؛ و اگر خدا اتمام نعمت از سوی خود برای شما را دوست نمی داشت، قطعاً نه خطی از من می دیدید و نه حرفی می‌شنیدید.»۲۲
۶. باید نسبت به اهل بیت- علیهم السلام – علاوه بر محبّت و اطاعت، حمایت مالی نیز داشته باشید….
۵. تعیین نشانه های جانشین خود
«ابو الادیان» یکی از بزرگ ترین نامه رسانهای آن حضرت بوده است. او می‌گوید: نامه های آن حضرت را به شهرها می‌بردم. در بیماریی که امام با آن از دنیا رفت به خدمتش رسیدم. حضرت نامه هایی نوشت و فرمود: اینها را به مدائن می‌بری، پانزده روز در سامرا نخواهی بود، روز پانزدهم که داخل شهر شدی، خواهی دید که از خانۀ من ناله و شیون بلند است …، عرض کردم: سرور من، امام بعد از شما کیست؟ حضرت سه نشانه ارائه فرمودند: نماز خواندن بر جنازۀ من، خبر دادن از نامه ها، و جواب دادن به زائران قمی، که هر سه در حضرت مهدی- علیه السلام – محقّق شد.۲۳
عسکری از دار فانی دیده بسته
گشته سامرّا دوباره وادی غم
عازم جنگ شده با قلب سوزان
گرد ماتم بر رخ مهدی نشسته
بر پدر صاحب زمان بگرفته ماتم
نزد زهرا و پیمبر گشته مهمان
فهرست منابع
۱. ابن شهرآشوب، محمد بن علی، مناقب آل ابی طالب- علیهم السلام -، انتشارات ذوی القربی، سوم، ۱۴۲۹ق/۱۳۸۷ ش.
۲. اربلی، علی بن عیسی، کشف الغمّۀ فی مَعرفَۀ الائمۀ، دار الکتاب الاسلامی، بیروت، ۱۴۰۱ ق/۱۹۸۱م.
۳. پیشوایی، مهدی، سیره پیشوایان، مؤسسه امام صادق- علیه السلام -، قم، ۱۳۷۴ ش.
۴. حرّانی، علی بن شعبۀ، تحف العقول عن آل الرسول، ترجمه صادق حسن زاده، انتشارات آل علی، قم، ۱۳۸۲ش.
۵. خویی، ابوالقاسم، معجم رجال الحدیث، قم، چاپ پنجم، ۱۴۱۳ق.
۶. طریحی، مجمع البحرین، کتابفروشی مرتضوی، تهران، چاپ سوم، ۱۳۷۵ش.
۷. لطفی جمعه، محمد، تاریخ فلاسفۀ الاسلام، المکتبۀ العلمیّه، بیروت، بی تا.
۸. مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار، مؤسسۀ الوفاء، بیروت، چاپ دوم، ۱۴۰۳ ق.
۹. مجمع جهانی علوم اهل بیت، اعلام الهدایۀ، قم، چاپ اول، ۱۴۲۲ق.
۱۰. محدّث نوری، حسین، مستدرک الوسائل، مؤسسه آل البیت، قم، چاپ سوم، ۱۴۰۸ق.
۱۱. مسعودی، ابوالحسن علی بن الحسین، اثبات الوصیّۀ، المطبعۀ الحیدریه، نجف، ۱۳۷۴ش.
پی نوشت:
۱) تحف العقول عن آل الرسول، علی بن شعبۀ الحرّانی، ترجمه صادق حسن زاده، ص۸۸۸، ح۸.
۲) ر.ک: مقاله گوشه هایی از تلاش علمی امام حسن عسکری- علیه السلام -، مجله مبلّغان، ش۶۶.
۳) کشف الغمّه فی مَعرفَۀ الائمه، علی بن عیسی اربلی، ج۳، ص۲۱۱.
۴) مناقب آل ابی طالب- علیهم السلام -، محمد بن علی بن شهرآشوب، ج۴، ص۴۵۹.
۵) همان، ج۴، ص۴۷۲.
۶) از سران غلات در زمان امام حسن عسکری- علیه السلام -.
۷) یا «فَاشدَخ».
۸) یا «بالصَّخرِ».
۹) معجم رجال الحدیث، آیت الله خویی، صص۳۴۳-۳۴۴؛ بحارالانوار، محمدباقر مجلسی، ج۲۵، ص۳۱۶.
۱۰) مستدرک الوسائل، محدّث نوری، ج۱۱، ص۳۸، باب ۴۹؛ اعلام الهدایه، ج۱۳، ص۱۴۴.
۱۱) همان.
۱۲) ر.ک: مناقب آل ابی طالب، ابن شهرآشوب، ج۴، ص۴۵۷؛ سیرۀ پیشوایان، مهدی پیشوایی، صص ۶۲۸ – ۶۳۰.
۱۳) مجمع البحرین، طریحی، ج۱، ص۷۸.
۱۴) مناقب آل ابی طالب، ابن شهرآشوب، ج۴، ص۴۶۲؛ اعلام الهدایه، ج۱۳، ص۱۴۲؛ کافی، شیخ کلینی، ج۱، ص۵۱۱، ح۲۰؛ بحارالانوار، علامه مجلسی، ج۵۰، ص۲۹۳.
۱۵) بحارالانوار، علامه مجلسی، ج۵۰، ص۲۹۴؛ و کشف الغمّه، اربلی، ج۳، ص۲۲۱؛ اعلام الهدایه، ج۱۳، ص۱۴۴.
۱۶) اثبات الوصیّۀ، مسعودی، ص۲۳۴.
۱۷) ر.ک: بحارالانوار، علامه مجلسی، ج۵۰، صص۲۴۷ – ۳۰۳؛ مجلّه مبلّغان، شماره ۹۰، صص ۱۵-۱۹.
۱۸) کشف الغمه، اربلی، ج۳، ص۲۳۲؛ مناقب، ابن شهرآشوب، ج۴، ص۴۳۳.
۱۹) بحار الانوار، علامه مجلسی، ص۲۹۴.
۲۰) ر.ک: تحف العقول، علی بن شعبۀ الحرانی، ص۸۸۲ به بعد؛ اعلام الهدایۀ، صص ۱۹۰- ۱۹۳.
۲۱) تحف العقول، حرانی، ص۸۸۲.
۲۲) همان، ص۸۸۶.
۲۳) ر.ک: کمال الدین، شیخ مفید، ص۴۷۵؛ سیرۀ پیشوایان، مهدی پیشوایی، ص۶۶۰؛ بحارالانوار، محمدباقر مجلسی، ج۵۰، ص۳۳۲.
سید جواد حسینی
