پیامدهای رحلت پیامبر اکرم(ص) از زبان حضرت زهرا(س)

حضرت فاطمه(س)، در خطبه فدکیه و نیز خطبه‌ای که بعدها در جمع زنان مدینه که به عیادت ایشان آمده بودند، ایراد فرمودند، پی‌آمدهای رحلت پیامبر را بیان کردند. از جمله این پی‌آمدها عبارتند از:

۱. ضعف و سستی در عقاید مردم ایجاد شد: حضرت در خطبه‌ای در حضور زنان مدینه که به عیادت ایشان آمده بودند این امر را تذکّر داد و با تأسف فرمود: «چه زشت است سستی و بازیچه بودن مردانتان پس از آن همه کوشش!»

۲. تفرقه و اختلاف به وجود آمد: «تشتّت و پراکندگی گسترش یافت و وحدت و همدلی از هم گسست».

در قرآن کریم نیز آمده است: «أولم یر الّذین کفروا أنّ السّماوات و الأرض کانتا رتقاً ففتقناهما؛ [آیا کافران ندیدند] که آسمان‌ها و زمین به هم پیوسته بودند و ما آنها را از یکدیگر باز کردیم؟!»1

۳. امید و آرزوهای مسلمانان به ناامیدی تبدیل شد: آنان که به پیامبر اکرم(ص) و احکام عالیه اسلام ناب حضرتش دل، خوش کرده و از نعمت دین الهی و حکومت اسلامی‌بهره‌مند شده بودند، با دیدن حوادث پس از آن حضرت، ناامید شدند و امیدشان به ناامیدی مبدل گشت.

۴. به حریم پیامبر(ص) بی‌حرمتی شد: هنوز جسد مبارک پیامبر(ص) بر زمین بود که در اجتماع سقیفه، بدون نظرخواهی از خاندان پیامبر به تعیین جانشین برای آن حضرت پرداختند و حقّ اهل بیت حضرتش را ضایع کردند، چنان‌که حضرت علی(ع) می‌فرماید: «به خدا سوگند! نه در فکرم می‌گذشت و نه در خاطرم می‌آمد که عرب، خلافت را پس از رسول خدا از اهل بیت او بگرداند یا مرا پس از وی، از عهده‌دار شدن حکومت باز دارد».

نقل است در لحظات واپسین عمر پیامبر خدا و هنگام رحلت ایشان، هنگامی‌که ایشان قلم و لوحی خواستند، به آن حضرت بی‌حرمتی کردند و ندای «فإنّه یهجر» سر دادند. و مدتی نیز از رحلت حضرت نگذشت که به در خانه تنها یادگارش آمدند و چه بی‌حرمتی‌ها که نکردند.

۵. نفاق و دورویی آشکار شد: حضرت در جای دیگری از همین خطبه، با کنایه زیبایی به این نفاق‌افکنی پرداخته و فرموده است: «شیر را اندک اندک با آب نوشیدید و به بهانه اینکه آب می‌نوشید، شیر را خوردید. (این عبارت، کنایه از نفاق است که تظاهر به عملی می‌شود که در حقیقت خلاف آن است) و برای نابودی اهل بیت او در پشت تپه‌ها و درختان کمین کردید و ما بر این رفتار شما که مانند بریدن کارد و فرو بردن نیزه در شکم، دردآور و کشنده است، صبر می‌کنیم».

۶. دین و معنویت کم‌رنگ شد: «جلباب»، چادر یا عبایی است که بدن انسان را می‌پوشاند. حضرت زهرا(س) از تعبیر «جلباب دین» استفاده کرده؛ زیرا دین تمام جنبه‌های زندگی فردی و اجتماعی انسان را در بر می‌گیرد، همان‌گونه که عبا تمام بدن انسان را در بر می‌گیرد.

آن حضرت در عبارتی دیگر فرموده است: «به خاموش کردن انوار درخشان دین و بی‌اهمیت کردن و مهمل گذاردن سنّت‌های پیامبر برگزیده خدا همّت گماردید».

۷. مردم دچار بی‌اعتنایی شدند: حضرت زهرا(س) خطاب به انصار که با جان و مال، پیامبر را کمک کرده بودند، چنین فرمود: «ای گروه جوانمرد! ای بازوان ملّت و یاوران اسلام، این غفلت و سستی و ضعف شما در حقّ من و غفلت و بی‌توجهی و خواب‌آلودگی در برابر دادخواهی من، چیست؟»

۸. مردم، پیمان‌شکنی کردند: حضرت فرمود: «پس چرا پس از بیان حق، حیران و سرگردانید و پس از آشکار کردن عقیده، پنهان‌کاری می‌کنید و پس از آن پیش‌گامی و روی آوردن، به عقب برگشتید و پشت کردید».

حضرت زهرا(س) در این بخش خطبه، به حادثه غدیر اشاره می‌کند که پیامبر(ص) آن را برای مردم بیان و به آنها اعلام کرد و آنان نیز با علی(ع) بیعت کردند، ولی بیعت خود را شکستند.

۹. مردم دچار وسوسه‌های شیطانی شدند: فرمودند: «به شیطان گمراه‌کننده پاسخ مثبت دادید». حضرت زهرا(س) در قسمت دیگری از خطبه فرمود: «شیطان، سر خود را از مخفیگاه به در آورد، شما را فرا خواند، دید که پاسخ‌گوی دعوت باطل او هستید…».

در این عبارت، شیطان به سنگ‌پشت و خارپشت تشبیه شده است؛ زیرا سنگ‌پشت نیز وقتی دشمن را می‌بیند، سرش را در لاک خود فرو می‌برد، ولی وقتی محیط را امن دید، سر خود را بیرون می‌آورد. شیطان نیز تا وقتی پیامبر اکرم(ص) زنده بود، سرش را در لاک خود فرو برده بود و جرئت نمی‌کرد خود را نشان دهد، ولی پس از آن، سرش را بیرون آورد و به تحریک مردم پرداخت.

۱۰. شتاب در شنیدن حرف‌های بیهوده و بی‌اساس: حضرت زهرا(س) خطاب به مردم می‌فرماید: «ای گروه مردم که به سوی شنیدن حرف‌های بیهوده شتاب می‌کنید و کردار زشت زیان‌بار را نادیده می‌گیرید!»

۱۱. نطفه مظاهر فساد شکل گرفت: «در پایان خطبه عیادت، حضرت خطاب به زنان مهاجر و انصار فرمود: به جان خودم سوگند! نطفه فساد بسته شد. باید انتظار کشید تا چه زمان بیماری فساد، پیکر جامعه اسلامی را از پای درمی‌آورد که پس از این، از پستان شتر، به جای شیر، خون و زهری که به سرعت هلاک‌کننده است، بدوشید.

۱۲. فرصت‌طلبان بر سر کار آمدند: حضرت زهرا(س) در بخش‌هایی از خطبه فدکیه، به گروه‌های فرصت‌طلب که منتظر بودند پس از رحلت پیامبر(ص) از موقعیت بهره برند، اشاره و ویژگی‌های آنها را نیز بیان کرده است.۲

 

پی‌نوشت‌ها:
٭ برگرفته از: ویژه‌نامه اشارات، رحلت پیامبر اکرم(ص)، سال ۱۳۸۴ و سایت تبیان، ۱۸/۱/۱۳۸۴.
۱. سوره انبیا (۲۱)، آیه ۳۰.
۲. طبرسی، الااحتجاج، ج ۱؛ ابن ابی الحدید، شرح نهج‌البلاغه، ج ۱۶، ص ۲۱۱.