یادگارهاى موعود( مسجد سهله)

اشاره :
در گوشه و کنار سرزمینهاى اسلامى مکانهایى وجود دارند که منتظران یار در آنها گرد مى آیند و به یاد عزیز سفر کرده خود نجواهاى عاشقانه سر مى دهند. این مکانها که هر کدام به نوعى یادگار حضرت موعود هستند براى همه شیعیان مقدس است و بزرگداشت آنها وظیفه اى همگانى به شمار مى آید.
براى آشنایى بیشتر شما عزیزان با مساجد، مقامها و اماکن خاصى که یادآور آن امام منتظر هستند، بر آن شدیم که در هر شماره به اجمال یکى از این مکانها را معرفى کنیم. باشد که مورد قبول حضرت موعود واقع شود.

مسجد سهله
یکى از مشهورترین مساجد اسلامى که در قرن اول هجرى توسط قبایل عرب در سمت شمال غربى مسجد جامع کوفه به فاصله حدود دو کیلومتر ساخته شده است؛ مسجد شریف »سهله« است که در منابع تاریخى از آن با نامهایى چون مسجد سهیل، بنى ظفر و عبدالقیس۱… یاد شده است.
این مسجد در زمینى خالى از سکنه که اطراف آن پوشیده از ماسه هاى قرمز است ساخته شده است. شکل هندسى آن تقریباً به صورت مستطیل با طول ۱۴۰ متر، عرض ۱۲۵ متر و مساحتى بالغ بر ۱۷۵۰۰ مترمربع است. ارتفاع دیوارهایى که آن را احاطه کرده حدود ۲۲ متر است که هر یک از اضلاع چهارگانه آن به وسیله برجهاى نیم دایره اى از طرف خارج و به فاصله هاى مساوى تقویت مى شوند. در میانه ضلع شرقى دیوار، مناره اى به ارتفاع ۳۰ متر وجود دارد. در اصلى مسجد در میانه ضلع شرقى در مجاورت این مناره قرار دارد.
مجموع فضاى مسجد از دو قسمت شبستان و صحن تشکیل شده است. شبستان که در قسمت جنوب به طول ۱۲۰ متر و عرض ۵/۵ متر بنا شده است حدود ۶۶۰ متر مربع مساحت دارد و از طریق ایوانکهایى به عنوان ورودیهاى شبستان به صحن مسجد متصل مى شود که قدمت تاریخى این ایوانکها به قبل از ۷۵۰ق. مى رسد.
بقیه فضاى مسجد به صحن اختصاص دارد. در طول اضلاع شرقى، غربى و شمالى مسجد نیز غرفه هایى ساخته شده است که در یک طرف ۳۶ غرفه، در طرف دیگر ۲۷ و در سمت در ورودى آن ۱۹ غرفه به چشم مى خورد.
در بخشهاى مختلف صحن مسجد محرابهایى ساخته شده است که به نام پیامبران و ائمه اطهار(ع) نامگذارى شده اند و در اصطلاح آنها را مقام مى خوانند. این مقامها عبارتند از:
۱. مقام حضرت ابراهیم(ع): این مقام در جهت شمال غربى و بین دیوار غربى و شمالى قرار دارد. در روایتى آمده است این مسجد، خانه حضرت ابراهیم خلیل(ع) بوده است که از آنجا به سمت قوم »عمالقه« رفتند.
۲. مقام حضرت یونس(ع): این مقام در جهت جنوب غربى بین دیوار جنوبى و غربى قرار دارد.
۳. مقام حضرت ادریس(ع): این مقام در بین دیوار شرقى و شمالى قرار دارد. این مقام را مقام عیسى(ع) هم مى نامند. این قسمت از مسجد به »بیت الخضر« هم معروف است.
۴. مقام حضرت صالح(ع): این مقام در سمت شرقى بین دیوار جنوبى و شرقى قرار دارد که به مقام صالحین، انبیا و مرسلین معروف است.
۵. مقام امام سجاد(ع): این قسمت در میانه مسجد کمى مایل به سمت شرقى قرار دارد.
۶. مقام امام صادق(ع): این مقام درست در وسط مسجد است. براساس روایات تاریخى، حضرت امام صادق(ع) مدتى در آنجا اقامت نموده و به عبادت و دعا مشغول بوده اند.
۷. مقام امام زمان(ع): این مقام هم در قسمت میانى مسجد، کمى مایل به سمت جنوب، در بین مقامهاى امام سجاد(ع) و حضرت یونس(ع) قرار دارد. امروزه ساختمانى به طول ۸۰ متر و عرض ۵/۵ متر در این محل بنا شده است. حضرت ولى عصر(ع) در این مقام، نماز و دعا و نیایش به جاى آورده اند و عالم بزرگوار علامه بحرالعلوم آن حضرت را در این مکان شریف در حال مناجات با پروردگار زیارت کرده اند. گذشته از آن، گزارشهاى بسیارى از ملاقات با آن حضرت در این مسجد مبارک در طول تاریخ نقل شده است که این امر سبب اقبال بسیار عاشقان و شیفتگان خالص آن حضرت به این مکان شریف گشته و در نتیجه ساختمان این قسمت، بارها توسط شیعیان مخلص تجدید بنا شده است. براى این مقام زیارتنامه مخصوصى در کتب روایى نقل شده است که به همراه سایر دعاها و عبادات به جاى آورده مى شود.

فضایل مسجد سهله
در مجموعه روایات با تعابیر مختلفى از جایگاه معنوى و منزلت مسجد سهله یاد شده است. مى توان گفت از اخبار چنان معلوم مى شود که بعد از مسجد اعظم کوفه مسجدى به فضیلت این مسجد وجود ندارد. در توصیف علل فضیلت آن به نکاتى اشاره شده است که در اینجا بعضى از آنها را یادآور مى شویم.
ابوبصیر نقل کرده است که امام صادق(ع) به ایشان فرمودند:
اى ابابصیر! گویى روزى رامى بینم که حضرت مهدى(ع) با خانواده اش در مسجد سهله فرود مى آیند. ابوبصیر مى گوید: به حضرت صادق(ع) عرض کردم آن مسجد منزل قائم(ع) خواهد بود حضرت فرمودند: آرى، این مسجد منزل حضرت ادریس(ع) و حضرت ابراهیم(ع) بوده است و خداوند هیچ پیامبرى را به پیامبرى مبعوث نکرده است مگر آن که وى در این مسجد نماز گزارده است. مسکن حضرت خضر(ع) در این مسجد است. هر کسى دراین مسجد اقامت داشته باشد مثل آن است که در چادر پیامبر اکرم(ص) اقامت دارد… هر کس در این مکان شریف نماز به جاى آورد و به دنبال آن با نیّت خالص دعا کند؛ حاجت او برآورده مى شود و اگر کسى از ترس امرى به آنجا پناه ببرد خداوند وى را از آن خطر در امان نگه مى دارد. ابو بصیر مى گوید به امام صادق(ع) عرض کردم: به درستى که این مکان شریف بسیار فضیلت دارد. حضرت فرمودند: آیا باز فضیلتهاى آن را بشمارم. عرض کردم: آرى. حضرت صادق(ع) فرمودند: مسجد سهله از جمله مکانهایى است که خداوند تبارک و تعالى دوست دارد در آنجا دعا خوانده شود هیچ شب و روزى نیست مگر آن که ملائکه این مسجد را زیارت مى کنند و در آنجا به عبادت خدا مشغول مى شوند. اگر من در نزدیک این مسجد ساکن بودم همه نمازهایم را در آنجا به جاى مى آوردم… بعد ابوبصیر مى گوید به حضرت صادق(ع) عرض کردم قائم(ع) همیشه آنجا خواهند بود؟ حضرت فرمودند: آرى۲…
امام سجاد(ع) مى فرمایند:
من صلّى فى مسجد السهله رکعتین. زاد اللَّه فى عمره سنتین.
هر کس در مسجد سهله دو رکعت نماز به جاى آورد خداوند دو سال بر عمر او مى افزاید.۳
حضرمى مى گوید از امام صادق(ع) سؤال کردم که با فضیلت ترین مکان بعد از حرم خداوند عزّوجلّ کجاست؟ حضرت فرمودند:
کوفه است… که مسجد سهیل در آنجاست؛ مسجدى که خداوند تبارک و تعالى هیچ پیامبرى را مبعوث نکرده است مگر این که در آن مسجد نماز به جاى آورده است. عدالت الهى از آن مسجد ظاهر خواهد شد و قائم(ع) در آنجا مستقر خواهد شد… آنجا منزل پیامبران و اوصیا و صالحان است.۴
باز از امام صادق(ع) روایت شده است که:
هر گرفتارى به مسجد سهله بیاید و بین عشائین دو رکعت نماز به جاى آورد و خداوند را بخواند، خداوند گرفتاریش را برطرف مى سازد۵.
آن حضرت همچنین در اشاره و تأکید به فضیلت بسیار زیاد این مسجد فرموده اند:
اگر عمویم، زید بن على قبل از قیام و آغاز جنگ در این مکان نماز و دعا به جاى مى آورد اجل او یک سال به تأخیر مى افتاد۶.
باز در این باره »طیالسى« از »علا« نقل کرده است که:
روزى خدمت امام صادق(ع) شرفیاب شدم آن حضرت به من فرمودند: آیا در مسجدى که در کوفه هست و شما آن را مسجد سهله مى نامید و ما آن را مسجد »شهرى« مى خوانیم نماز به جاى مى آورى؟ عرض کردم: البته که در آنجا نماز مى خوانم. سپس حضرت فرمودند: به آن مسجد حتماً برو هیچ گرفتارى و صاحب حاجتى به آنجا نمى رود مگر این که خداوند گرفتارى و حاجت او را برطرف مى سازد۷…
بشّار مکارى نیز مى گوید:
در کوفه به خدمت امام صادق(ع) مشرف شدم، حضرت را در حالى که مشغول خوردن خرماى طبرزد بود ملاقات کردم. امام(ع) به من فرمودند: اى بشّار! نزدیک بیا و از این خرماها میل کن. عرض کردم: گواراى وجودتان، من وقتى مى آمدم با صحنه اى برخورد کردم که قلب مرا به درد آورد؛ لذا میل به خوردن چیزى ندارم. حضرت اصرار کردند و قسم دادند تا از خرماها بخورم لذا من هم مشغول خوردن شدم. بعد از من پرسیدند: مگر در راه چه دیدى که ناراحت شدى؟ عرض کردم: وقتى مى آمدم تعدادى از سربازان سلطان را دیدم که زنى را کشان کشان در حالى که بر سر و صورت او مى زدند به طرف زندان مى بردند و او هم کمک مى خواست ولى کسى به داد او نرسید. حضرت فرمودند: چرا آن زن را مى زدند؟ عرض کردم: از مردم شنیدم که آن زن گفته بود: »یا فاطمه! خداوند لعنت کند بر کسانى که به تو ظلم کردند«.
بشار مى گوید: وقتى حضرت این سخن را شنیدند دست از خوردن کشیدند و شروع به گریه کردند و آنقدر گریستند که محاسن مبارکشان و حتى دستمالى که در دست داشتند خیس شده بود.
سپس به من فرمودند: اى بشار! آماده شو تا به مسجد سهله برویم و در آنجا دعا کنیم که خداوند آن زن را از دست آنها نجات دهد. وقتى ما عازم مسجد سهله شدیم بعضى از شیعیان هم به دارالخلافه رفتند تا ببینند سرنوشت آن زن چه مى شود. ما که به مسجد رسیدیم هر کداممان در گوشه اى مشغول خواندن دو رکعت نماز شدیم. بعد از نماز امام صادق(ع) دستهاى خود را بلند کردند و این دعا را خواندند: »أنت اللَّه لا إله إلاّ أنت مبدى ء الخلق و معیدهم، و أنت اللَّه إله إلاّ أنت خالق الخلق و رازقهم، و أنت اللَّه لا إله إلاّ أنت القابض الباسط، و أنت اللَّه لا إله إلاّ أنت مدبّر الامور و باعث من فى القبورأنت وارث الأرض و من علیها، أسالک باسمک المخزون المکنون الحىّ القیوم، و أنت اللَّه لا اله الاّ انت عالم السّرّ واخفى أسالک باسمک الذى إذا دعیت به أجبت و إذا سئلت به أعطیت و أسالک بحقّ محمّد و أهل بیته و بحقّهم الذى أوحبته على نفسک أن تصلّى على محمد و آل محمد و أن تقضى لى حاجتى الساعه الساعه.
یا سامع الدّعاء یا سیّداه یا مولاه یا غیاثاه أسالک بکلّ اسم سمیت به نفسک أو استأثرت به فى علم الغیب عندک أن تصلّى على محمّد و آل محمد و ان تعجّل خلاص هذه المرأه یا مقلّب القلوب والأبصار یا سمیع الدعاء.
آنگاه حضرت به سجده رفتند و ذکرهایى را خواندند که من آنها را نمى شنیدم؛ سپس سر خود را از سجده برداشتند و فرمودند: بلند شو! همین حالا زن آزاد شد.
بشّار مى گوید: از مسجد بیرون آمدیم در وسط راه با فردى که به دارالخلافه رفته بود تا از عاقبت کار آن زن باخبر شود؛ برخورد نمودیم حضرت به او فرمود: چه خبر؟
آن مرد گفت: آنها زن را آزاد کردند.
حضرت فرمود: چگونه آزادش کردند؟
مرد گفت: نفهمیدم ولى من در کنار در دارالخلافه بودم که نگهبانى از دارالخلافه بیرون آمد و آن زن را صدا زد و گفت: آن چه حرفى بود که تو زدى؟
زن گفت: اشتباهاً گفتم: یا فاطمه خداوند لعنت کند به کسانى که به تو آن ظلمها را کردند.
بعد آن نگهبان دویست درهم پول درآورد و به زن گفت: این را بگیر و سلطان را حلال کن.
زن از گرفتن آن پول خوددارى کرد. وقتى نگهبان دید که او از گرفتن پول خوددارى مى کند دوباره به دارالخلافه برگشت. کمى بعد از آن خارج شد و به زن گفت: تو آزادى مى توانى به خانه ات برگردى و زن هم به خانه اش رفت.
امام صادق(ع) فرمودند: از گرفتن دویست درهم خوددارى کرد؟ آن مرد گفت: آرى! در حالیکه قسم به خدا به آن پول محتاج هم بود.
بشار مى گوید: حضرت از حبیب شان هفت درهم درآوردند و به من دادند و فرمودند: به منزل آن زن برو و سلام مرا به او برسان و این پول را به او بده.
بشار مى گوید: ما همگى به منزل آن زن رفتیم و سلام امام صادق(ع) را به او رساندیم. آن زن گفت: شما را به خدا، براستى امام صادق(ع) به من سلام رساندند؟
بشار مى گوید: من به او گفتم: به خدا قسم که امام صادق(ع) به شما سلام رساندند. در این حال آن زن صیحه اى زد و بیهوش افتاد. ما صبر کردیم تا او به خود آمد وگفت: سخنى را که گفتید باز بگوئید و سه مرتبه آن پیام را براى زن تکرار کردیم و بعد به او گفتیم: این پول را بگیر که آنها را امام(ع) براى شما فرستادند. زن پولها را گرفت و گفت: به امام(ع) بگوئید که از خداوند براى کنیز خودش طلب آمرزش کند. من احدى را بهتر از او و آباء و اجدادش نمى شناسم که به واسطه آن به خداوند توسل پیدا کنم.
بشار مى گوید: بعد به خدمت امام صادق(ع) برگشتیم و ماوقع را شرح دادیم حضرت با گریه براى آن زن دعا کردند.۸…

آداب و اعمال مسجد سهله
سید بن طاووس(ره) مى نویسد:
وقتى مى خواهى به مسجد سهله بروى روز چهارشنبه و در بین نماز مغرب و عشا دو رکعت نماز به جاى آور. از امام صادق(ع) روایت شده است که هر گرفتارى چنین کند خداوند گرفتارى او را برطرف مى سازد.
و نقل شده است که وقتى به مسجد سهله رفتى در کنار در آن بایست و بگو:
»بسم اللَّه و باللَّه و من اللَّه و إلى اللَّه و ماشاء اللَّه و خیر الأسماء للَّه توکلّت على اللَّه ولا حول ولا قوه إلاّباللَّه العلىّ العظیم. أللّهمّ اجعلنى من عمّار مساجدک و بیوتک أللّهمّ أتوجّه إلیک بمحمّد و آل محمد و أقدمهم بین یدى حوائجى فاجعلنى أللّهمّ بهم عندک وجیهاً فى الدنیا والاخره و من المقرّبین. أللّهمّ اجعل صلواتى بهم مقبوله و دعائى بهم مستجاباً و ذنبى بهم مغفوراً و رزقى بهم مبسوطاً و حوائجى بهم مقضیّه و انظر إلىّ بوجهک الکریم نظره رحیمه… أللّهمّ فأقبل إلىّ بوجهک و اقبل بوجهى إلیک.۹
سپس آیهالکرسى و معوذتین را بخوان و هر یک از سبحان اللَّه و الحمدللَّه و اللَّه اکبر و لا إله إلاّ اللَّه را هفت مرتبه بگو و آنگاه در ادامه این دعا را بخوان:
أللّهمّ لک الحمد على ما هدیتنى و لک الحمد على ما فضلّتنى ولک الحمد على ماشرفتّنى و لک الحمد على کل بلاء حسن ابتلیتنى. أللّهمّ تقبّل صلاتى و دعائى و طهّرقلبى و اشرح لى صدرى و تب علّى إنّک ارحم الراحمین (یا انّک انت التّواب الرحیم).
و بعد به داخل مسجد برو و در وسط مسجد دو رکعت نماز به نیت نماز تحیّت مسجد بخوان و پس از نماز این دعا را بخوان:
أنت اللَّه لا إله إلاّ أنت مبدى الخلق و معیدهم و أنت اللَّه لا اله الاّ أنت خالق الخلق و رازقهم و أنت اللَّه لا إله إلاّ انت القابض الباسط… أن تصلّى على محمد و آل محمد و أن تعّجل فرجنا و تقضى حاجتنا و ان تفعل بناکذا… (حاجت خودت را درخواست کن) یا مقلّب القلوب والأبصار یا سامع الدعاء انّک على کلّ شى ء قدیر۱۰ سپس سجده کن هر دعاى دیگرى را دوست داشتى بخوان…
بعد در چهار گوشه مسجد نماز بخوان و دعا کن. در بعضى از اخبار وارد شده است هر گوشه این مسجد خانه پیامبرى از پیامبران الهى بوده است و…۱۱
از آداب و اعمال مسجد سهله به همین مقدار بسنده کرده و علاقه مندان را به کتابهایى که در این زمینه نوشته شده ارجاع مى دهیم.

پى نوشتها:
۱ . »سهله« که اکثر آن را به سین مفتوحه ضبط کرده اند به »زمین هموار« گفته مى شود و بعضى هم به سین مکسور خوانده اند که به معنى »خاک ماسه« مانند است که به وسیله سیل در مسیلها جمع مى شود. بنابراین نامگذارى این مسجد به سهله به لحاظ جنس خاک آن منطقه بوده است و همینطور در علت تسمیه آن به نامهاى دیگر گفته اند که »سهیل« نام سازنده آن مسجد است و »عبدالقیس« نام طایفه اى است که این مسجد در منطقه سکونت آنها بنا شده است و »بنى ظفر« هم یکى از طایفه هاى قبیله عبدالقیس است و…
ابن الفقیه روایت مى کند حضرت على(ع) فرمودند: در کوفه چهار بقعه مقدس وجود دارد که چهار مسجد در آن ساخته شده است. به آن حضرت عرض شد آنها کدام مساجدند حضرت فرمود: یکى از آنها مسجد ظفر یا همان مسجد سهله است.
۲ . بحارالانوار، ج۹۷، ص۴۳۵، ح۳.
۳ . همان، ص۴۳۶، ح۶.
۴ . همان، ص۴۴۰، ح۱۷.
۵ . همان، ص۴۳۶، ح۸.
۶ . همان، ص۴۳۷، ح۹.
۷ . همان، ص۴۳۵، ح۳.
۸ . المزار الکبیر، ص۱۴۰-۱۳۶.
۹ . الصیحه المبارکه المهدیّه، ص۶۷۹-۶۷۸.
۱۰. همان، ص۶۸۰.
۱۱. ر.ک: همان، ص۶۸۴-۶۸۲.

ماهنامه موعود- شماره ۳۹