میراث سلف

درباره میراث‌های حضرت مهدی(ع)، روایات بسیاری در متون اسلامی وارد شده است. ما سعی می‌کنیم در چند شماره این میراث‌های ارزشمند را به تفصیل برای خوانندگان محترم موعود بیاوریم. در روایات بسیاری وارد شده که انگشتری حضرت سلیمان(ع) که ارزش خاصّی نیز داشته است، همراه با امام زمان(عج) بوده و حتّی به عنوان نشانه‌ای بر وجود ایشان در هنگام ظهور خواهد بود. ابتدا ببینیم این انگشتر چه بوده و چه جایگاهی داشته است.

انگشتری با ویژگی‌های منحصر به فرد
در «فرهنگ معین» آمده است:
انگشتری سلیمان(ع) همان انگشتر و مهر حضرت سلیمان(ع) است که می‌گویند اسم اعظم الهی بر آن نقش بسته و سلطنت وی بر انس و جنّ، وابسته به آن بود. دیوی به شکل حضرت سلیمان(ع) آن انگشتری را به دست آورد و چندی سلطنت کرد تا بار دیگر، انگشتری به دست حضرت سلیمان(ع) افتاد و سلطنت خود را بازیافت. نام دیگر آن «خاتم جمشید» است.۱
ظاهراً این انگشتر دارای خصوصیّت ویژه‌ای نیز بوده است؛ چنانچه در روایتی آمده که حضرت سلیمان(ع)، هنگامی‌که آن انگشتر را با خود بر می‌داشت، خداوند، پرنده و باد و فرشتگان را مسخّرِ او می‌ساخت.۲
در روایتی دیگر نیز از حضرت(ع) منقول است که:
«حق تعالی پادشاهی حضرت سلیمان(ع) را در انگشترش گذاشته بود، پس هر گاه آن انگشتر را در دست می‌کرد، جمیعِ جنّ و انس و شیاطین و مرغان هوا و وحشیانِ صحرا نزدِ او حاضر می‌شدند و او را اطاعت می‌کردند…»۳
در روایتی دیگر نیز نقل شده:
«سلطنت جهانی حضرت سلیمان(ع) و سیطره آن حضرت بر تمام موجودات روی زمین، تنها یک رمز داشت و آن در همان انگشتر نهفته بود. آن انگشتر با تمام ویژگی‌هایی که دارد، هم اکنون در دست حضرت صاحب الزّمان(ع) می‌باشد.»۴
در اینکه نقش حکّاکی شده بر روی این نگین چه بوده است، امام رضا(ع) می‌فرماید:
«نقش انگشتر حضرت سلیمان(ع)چنین بود:
منزّه است خداوندی که جنّیان را به کلمات خود لجام کرد.»۵
این انگشتر از مواریث پیامبر بزرگ الهی، حضرت سلیمان(ع) است که به تصریح «قرآن کریم» قدرت بسیاری داشته و اجنّه و انسان‌های زیادی در خدمت او بوده است. این انگشتر با این خصوصیّات، طبق تصریح روایات بسیاری نزد حضرت مهدی(عج) است. در این خصوص روایتی از وجود نازنین امام باقر(ع) نقل شده که فرمودند:
«شبی بعد از نماز عشاء، امیرالمؤمنین(ع) بیرون رفت و می‌فرمود:
«همهمه، همهمه (صدای مخصوصی است که در سینه بگردد و گرفتگی داشته باشد) و شب تاریک است، امام بر شما درآمده است، پیراهن آدم را پوشیده و انگشتر سلیمان و عصای موسی(ع) را در دست دارد.»۶
از این روایت دو معنا دانسته می‌شود. اوّل اینکه، منظور، خودِ امیرالمؤمنین(ع) است که حضرت در این روایت درصددِ معرفی خویش است و معنای دوم اینکه، ایشان خبر از قیام و آمدنِ حضرت مهدی(عج) در آخرالزّمان می‌دهند. در هر دو حال نتیجه یکی است و آن اینکه این انگشتر از ودایع امامت است و از طریق پیامبر اکرم(ص)، حضرت محمّد(ص) به دست امیرالمؤمنین(ع) رسیده است و ایشان، آن را به فرزندان خود به امانت داده‌اند تا به صاحبِ اصلی آن، یعنی امام عصر(عج) برسد. دلیل این ادّعای ما روایتی است که امام صادق(ع)در حدیثی به سعید سمان فرمودند:
«انگشتر سلیمان بن داوود، نزد من است.»۷
پیداست وقتی که انگشتر حضرت سلیمان(ع) دست به دست، به حضرت صادق(ع) رسیده، بعد از ایشان نیز دست به دست به سایر ائمه(ع) رسیده تا آنکه به دست مبارک امام مهدی(عج) رسیده است.
این انگشتر ویژگی خاصّ دیگری نیز دارد که در آخرالزّمان نمایان می‌شود و آن اینکه بین کافر و مؤمن نشانه ایجاد کرده و جدایی می‌اندازد.
امیرالمؤمنین(ع) پس از صحبت درباره دجّال فرمودند:
«[دجّال] به دست کسی که عیسی(ع) پشت سرش نماز می‌خواند [یعنی امام زمان(ع)] هنگامی‌که سه ساعت از روز جمعه گذشته است، کشته خواهد شد و بدانید که بعد از آن، قیامت کبرا واقع خواهد گردید.»
گفتیم: یا امیرالمؤمنین! آن چیست؟ فرمود: «خروج دابّـ［ الارض از کوه صفا که همراه او انگشتر سلیمان و عصای موسی(ع) است.آن انگشتر را بر روی هر مؤمنی که بنهد، این کلام بر آن نقش می‌بندد: «هذا مؤمن حقّاً» و بر روی هر کافری بنهد، برآن نوشته شود: «هذا کافر حقّاً» تا جایی که مؤمن ندا سر می‌دهد: ای کافر! وای برتو و کافر ندا کند: ای مؤمن! خوشا بر تو، دوست داشتم که امروز مثل تو بودم و به فوز عظیمی می‌رسیدم…»۸

داشتن انگشتر نشانه قائم(ع)
«هنگامی‌که قائم(ع) ظهور کند، همراهش انگشتری سلیمان و …خواهد کرد.»۹
پیامبر اکرم، حضرت محمّد(ص) درباره ظهور امام زمان(عج) فرمودند:
«بیرون می‌آید در حالتی که انگشتر سلیمان(ع) در دست اوست. پس به وسیله آن صورت‌های اهل ایمان روشن می‌شود و دماغ کفّار و دشمنان حق به وسیله انگشتر سلیمان مهر می‌گردد.»۱۰
امام صادق(ع) به مفضّل فرمود: «به خدا سوگند تمام ترکه جمیع پیغمبران، حتّی انگشتر سلیمان وتاج او، نزد امام زمان(ع) است.»۱۱
در روایتی از امام صادق(ع) آمده است که «امام حسین(ع) وقتی به دنیا باز می‌گردد، حضرت مهدی(ع) انگشتر سلیمان را به همراه تمام زمام امور جامعه به او می‌سپارد و او کسی است که قائم(ع) را پس از یک زندگی طولانی و پر برکت که از دنیا می‌رود، غسل می‌دهد و به خاک می‌سپارد.»۱۲
در کتاب «غیبت» فضل بن شاذان روایت شده است که امام باقر(ع)فرمود:
«اوّل کاری که قائم(ع) انجام می‌دهد آن است که کسی را به انطاکیه۱۳ می‌فرستد. پس از آنجا «تورات»، عصای موسی و انگشتر سلیمان را از غاری که در آن است، بیرون می‌آورد.»۱۴
ریّان بن صلت گوید:
به امام رضا(ع) گفتم: آیا شما صاحب الأمر هستید؟ فرمود: «من صاحب الأمر هستم؛ امّا آن کسی که زمین را از عدل آکنده سازد، همچنان که پر از جور شده باشد، نیستم و چگونه او باشم؛ در حالی که ضعف بدن مرا می‌بینی و قائم کسی است که در سنّ شیوخ و منظر جوانان قیام کند و نیرومند باشد، به غایتی که اگر دستش را به بزرگ‌ترین درخت روی زمین دراز کند، آن را از جای برکند و اگر بین کوه‌ها فریاد برآورد، صخره‌های آن فرو پاشد. عصای موسی و خاتم سلیمان(ع) با اوست. او چهارمین از فرزندان من است. خداوند او را در پناه و پوشش خود نهان سازد و سپس او را ظاهر کند و به واسطه او زمین را از عدل و داد آکنده سازد، همچنان که پر از ظلم و ستم شده باشد.»۱۵
حضرت علی(ع)در روایتی فرمودند:
«…جهان پر از هرج و مرج می‌شود و افق زندگی تیره و تار می‌گردد، در این موقع مهدی ما می‌آید؛ در حالی که پیراهن آدم در تن او، انگشتر حضرت سلیمان در دست او و عصای حضرت موسی در اختیار اوست.»۱۶
در پاره‌ای روایات، سخن از منبر سلیمان هم به میان آمده است که حضرت مهدی(ع) آن را هم بیرون می‌آورد.۱۷

تاج سلطنتی حضرت سلیمان(ع)
از دیگر مواریث انبیاء که نزد امام زمان(عج) است و در روایات به آن اشاره شده است، تاج سلطنتی حضرت سلیمان(ع) است. امام صادق(ع) به مفضّل فرمود:
«به خدا سوگند تمام ترکه جمیع پیغمبران، حتّی انگشتر سلیمان و تاج او، نزد امام زمان(ع) است.»۱۸
در کتاب‌های انبیای سلف نیز درباره امام زمان(عج) آمده است که «… و تاج سلطنتیِ سلیمان با او باشد و جنّ و انس و دیوان و مرغان و درندگان در فرمان او خواهند بود.»۱۹

عصای حضرت سلیمان(ع)
عصای حضرت سلیمان(ع) از دو جهت مورد توجّه است. یکی اینکه در آخرین لحظات عمر، سلیمان(ع) به آن تکیه داده بود و جنّ و انس فکر می‌کردند که او زنده است و همچنان به کار مشغول بودند تا آنکه موریانه‌ای آن را خورد و بر همگان مشخّص شد که سلیمان ساعت‌هاست که از دنیا رفته است و اجنّه هم از غیب اطّلاعی ندارند. جنبه دیگر آن است که در روایتی می‌خوانیم:
داوود(ع)، اسباط بنی اسرائیل را فراخواند و به آنهاگفت: «از ناخشنودی شما مطّلع شدم، عصاهای خود را به من نشان بدهید، هر عصا که سبز شد و میوه داد، صاحب آن ولیّ امر و جانشین من است.» گفتند: پذیرفتیم. فرمود: «هر یک از شما نامش را بر عصایش بنویسد» و نوشتند. سلیمان هم عصای خود را آورد و نامش را برآن نوشت. سپس همه را در اتاقی نهاده و درش را بستند و سران بنی اسرائیل به پاسبانی آن پرداختند و چون صبح شد، داوود با ایشان نماز بامداد به جای آورد و در را گشود و عصاها را بیرون آورد. عصاها سبز شده بودند و تنها عصای سلیمان بود که میوه نیزآورده بود. دیگر کار را به داوود واگذاشتند…۲۰
این عصای سلیمان(ع) نیز همراه امام زمان(عج) است و دلیلی بر منکران بوده باشد و نشانه‌ای از حقّانیّت آن وجودِ عزیز.

عصای حضرت موسی(ع)
حضرت موسی(ع) عصای معروفی دارد که در قرآن کریم و روایات بسیار از آن یاد شده است.
در کتاب «شیف کشف الیقین فی فضائل امیرالمؤمنین(ع)»، علّامه حلّی روایتی نقل شده که امیرالمؤمنین، علی(ع) در جواب شخصی که از ایشان پرسید: آن پنج موجودی که بر زمین قدم گذاردند؛ امّا در رحمی تکوین نیافته بودند، کیستند؟ حضرت(ع) در جواب فرمودند: «آن پنج مخلوق عبارتند از آدم، حوّا، ناقه صالح، قوچ ابراهیم و عصای موسی.»۲۱
عصایِ حضرت موسی(ع) چندین معجزه داشته که قرآن به آنها اشاره کرده است:
۱. مار شدن عصا، هنگام مبعوث شدن حضرت موسی(ع) به پیامبری؛ ۲۲
۲. اژدها شدن عصا نزد فرعون؛ ۲۳
۳. بلعیدن سحر ساحران توسط عصا؛ ۲۴
۴. زدن عصا به دریا و باز شدن راه برای نجات قوم بنی اسرائیل؛ ۲۵
۵. زدن عصا به سنگ و بیرون آوردن دوازده چشمه آب برای اسباط بنی اسرائیل.۲۶
این عصا با این معروفیت و این قابلیت‌ها طبق روایات، در دست با کفایت خلف صالح ائمه اطهار(ع) است که با تکرار نشانه و معجزه بودنش، درخدمت امید انبیاء و صالحان تاریخ است.
در روایتی درباره سرگذشت این عصا از قول عبدالله بن سنان۲۷ آمده است:
شنیدم امام صادق(ع)می‌فرمود: «عصای موسی، آسی۲۸ از یک نهال بهشتی بود. هنگامی‌که موسی(ع) رو به سوی مدین نمود، جبرئیل(ع) آن را برایش آورد و آن عصا همراه با تابوت آدم در دریاچه طبریّه۲۹ است و هرگز آن دو نمی‌پوسند و تغییر نمی‌یابند تا اینکه حضرت قائم هنگامی‌که قیام می‌کند، آن دو را بیرون می‌آورد.»
در روایتی دیگر از امام باقر(ع)آمده است که فرمودند:
«عصای موسی(ع) از آنِ آدم(ع) بود که به شعیب رسید و سپس به موسی بن عمران رسید، آن عصا نزد ماست و اندکی پیش نزدم بود و مانند وقتی که از درختش باز شده، سبز است و چون از او بازپرسی شود، جواب گوید و برای قائم ما(ع)آماده گشته است. او با آن، همان کار که موسی می‌کرد، انجام دهد، آن عصا هراس‌آور است و ساخته‌های نیرنگی جادوگران را می‌بلعد و به هرچه مأمور شود، آن کار را انجام می‌دهد. وقتی حمله می‌کند؛ هر چه را که به نیرنگ ساخته‌اند، می‌بلعد و برایش دو شعبه باز خواهد شد که یکی در زمین و دیگری در سقف باشد و میان آنها (میان دو فکش) چهل ذراع فاصله باشد و نیرنگ ساخته‌ها را با زبانش می‌بلعد.» [چنانچه در زمان موسی(ع)جادوهای جادوگران را بلعید.]۳۰
شیخ ابوالفتوح رازی در تفسیر خود روایت کرده که از صادقین(ع) خبر رسیده:
«تابوت و عصای موسی، در دریای طبرستان است و در عهد حضرت صاحب الزّمان(ع) آنها را از آنجا بیرون می‌آورند.»۳۱
در کتاب «غیبت» فضل بن شاذان روایت شده است که امام باقر(ع)فرمود:
«اوّل کاری که قائم(ع) انجام می‌دهد، آن است که کسی را به انطاکیه می‌فرستد. پس، از آنجا تورات، عصای موسی و انگشتر سلیمان را از غاری که در آن است، بیرون می‌آورد.»۳۲
زیاد بن منذر گوید: امام باقر(ع) فرمود:
«هنگامی‌که قائم(ع) ظهور کند، با پرچم رسول خدا(ص) و انگشتری سلیمان و سنگ و عصای موسی ظهور خواهد کرد.»۳۳
امام صادق(ع) به مفضّل فرمود:
«به خدا سوگند تمام ترکه جمیع پیغمبران، حتّی عصای موسی نزد امام زمان(ع)است.»۳۴
در غار ثور در کوه آن (گفته شده غار غیران) شکسته‌هایی از عصای موسی(ع) وجود دارد. پس ابری، شرقی و غربی و کوفه‌ای و قبله‌ای، از آنجا عبور نمی‌کند؛ مگر اینکه دوست دارد برکتش را به آنجا فرو ریزد و روزها و شب‌ها نمی‌گذرد؛ مگر اینکه «مهدی(ع)» آن را استخراج می‌کند.»۳۵
در کتاب‌های انبیای سلف نیز درباره امام زمان(ع) آمده است که:
«… و عصای سرخ شبان باهودار [منظور حضرت موسی(ع)است] با او باشد.»۳۶
پیامبر بزرگ اسلام، حضرت محمّد(ص) درباره ظهور امام زمان(عج) فرمودند:
«بیرون می‌آید، در حالی که عصای موسی(ع) با اوست.» ۳۷
حضرت علی(ع) در روایتی فرمودند:
«… جهان پر از هرج و مرج می‌شود، افق زندگی تیره و تار می‌گردد، در این موقع مهدی ما می‌آید؛ در حالی که پیراهن آدم در تن او، انگشتر حضرت سلیمان در دست او و عصای حضرت موسی در اختیار اوست.»۳۸
بنابراین با توجّه به این روایات، می‌توان نتیجه گرفت که عصای حضرت موسی(ع) دست به دست به حضرت صادق(ع) و بعد از ایشان هم دست به دست به سایر ائمه رسیده است و اکنون نیز این عصا در اختیار امام مهدی(عج) قرار دارد.
نکته پایانی اینکه در برخی روایات صحبت از اشیائی دیگر نیز به میان آمده که آن هم در اختیار امام زمان(ع) است. در روایتی می‌خوانیم:
امام صادق(ع) به مفضّل فرمود: «به خدا سوگند! تمام ترکه جمیع پیغمبران، حتّی عصای آدم، آلت نجّاری نوح و ترکه هود و صالح و مجموعه ابراهیم و صاع یوسف و مکیال شعیب و آینه او نزد امام زمان(ع) است.»۳۹

سنگ حضرت موسی(ع)
در قرآن کریم در دو مورد از این سنگ یاد شده است؛ آیه ۶۰ سوره مبارکه «بقره» که می‌فرماید:
«وَإِذِ اسْتَسْقَی مُوسَی لِقَوْمِهِ فَقُلْنَا اضْرِب بِّعَصَاکَ الْحَجَرَ فَانفَجَرَتْ مِنْهُ اثْنَتَا عَشْرَهَ عَیْناً قَدْ عَلِمَ کُلُّ أُنَاسٍ مَّشْرَبَهُمْ کُلُواْ وَاشْرَبُواْ مِن رِّزْقِ اللَّهِ وَلاَ تَعْثَوْاْ فِی الأَرْضِ مُفْسِدِینَ؛
و (به یاد آورید) زمانی را که موسی برای قوم خویش، آب طلبید، به او دستور دادیم: «عصای خود را بر آن سنگ مخصوص بزن!» ناگاه دوازده چشمه آب از آن جوشید، آن گونه که هر یک (از طوایف دوازده‌گانه بنی اسرائیل)، چشمه مخصوص خود را می‌شناختند! (و گفتیم:) «از روزی‌های الهی بخورید و بیاشامید! و در زمین فساد نکنید!»
و دیگری آیه ۱۶۰ سوره مبارکه «اعراف» است که می‌فرماید:
«وَأَوْحَیْنَا إِلَی مُوسَی إِذِ اسْتَسْقَاهُ قَوْمُهُ أَنِ اضْرِب بِّعَصَاکَ الْحَجَرَ فَانبَجَسَتْ مِنْهُ اثْنَتَا عَشْرَهَ عَیْنًا قَدْ عَلِمَ کُلُّ أُنَاسٍ مَّشْرَبَهُمْ؛
هنگامی‌که قوم موسی (دربیابان) از او تقاضای آب کردند، به او وحی فرستادیم که: «عصای خود را بر سنگ بزن!» ناگهان دوازده چشمه از آن بیرون جست، آن‌چنان که هر گروه، چشمه و آبشخور خود را می‌شناخت.»
در خصوص سنگ حضرت موسی(ع) ذکر چند نکته لازم است: یکی اینکه الف و لام «حجر» در آیه «بعصاک الحجر»، الف و لام معرفه است؛ یعنی این سنگ خاص و نه هر سنگی، بنابراین این سنگ به عنوان یکی از ودایع نبوّت به دست امام عصر(عج) رسیده است و در هنگام ظهور و قیام حضرت مهدی(عج) این سنگ به عنوان توشه بین راه یاران آن حضرت مورد استفاده قرار می‌گیرد و احادیث مربوط به آن روشنگر این موضوع است.
امام باقر(ع)فرمود:
«چون حضرت قائم در مکّه قیام کند، قصد رفتن به سمت کوفه را دارد، منادی‌اش فریاد کشد که، کسی خوردنی و آشامیدنی همراه خود برندارد و سنگ حضرت موسی(ع) که به وزن یک بار شتر است، با آن حضرت است. در هر منزلی که فرود آیند، چشمه آبی از آن سنگ بجوشد که گرسنه را سیر و تشنه را سیراب کند و همان سنگ، توشه آنهاست تا هنگامی‌که در نجف به پشت کوفه فرود آیند.»۴۰
بدیهی است در زمان حضرت موسی(ع)چون قوم بنی اسرائیل دوازده گروه بودند و این فرقه‌ها با هم اختلاف داشتند، دوازده چشمه از آن سنگ بیرون آمد تا هر گروهی چشمه آبی برای خود داشته باشند؛ امّا در هنگام ظهور و قیام حضرت مهدی(عج) چون اختلاف و تفرقه‌ای بین یاران امام مهدی(عج) نیست، از آن سنگ فقط یک چشمه آب بیرون خواهد آمد.
زیاد بن منذر گوید: امام باقر(ع) فرمود:
«هنگامی‌که قائم(ع) ظهور کند، با پرچم رسول خدا(ص) و انگشتری سلیمان و سنگ و عصای موسی ظهور خواهد کرد.»۴۱
بنابراین سنگ حضرت موسی(ع) به عنوان یکی از ودایع نبوّت در حال حاضر نزد خاتم الاوصیاء، مولانا المهدی(عج) است.

پیراهن حضرت آدم(ع)
در برخی از روایات صحبت از پیراهن حضرت آدم(ع) شده که در اختیار امام زمان(عج) است.
امام باقر(ع)در روایتی فرمود:
«شبی بعد از نماز عشاء، امیرالمؤمنین(ع) بیرون رفت و می‌فرمود: «همهمه همهمه (صدای مخصوصی است که در سینه بگردد و گرفتگی داشته باشد) و شب تاریک است، امام بر شما درآمده است، پیراهن آدم را پوشیده و انگشتر سلیمان و عصای موسی(ع) را در دست دارد.» ۴۲
حضرت علی(ع) در روایتی فرمودند:
«…مهدی ما می‌آید؛ در حالی که پیراهن آدم در تن اوست.»۴۳
حضرت علی(ع) در روایتی فرمودند:
«…جهان پر از هرج و مرج می‌شود، افق زندگی تیره و تار می‌گردد، در این موقع مهدی ما آید؛ در حالی که پیراهن آدم در تن او، انگشتر حضرت سلیمان در دست او و عصای حضرت سلیمان در اختیار اوست.»۴۴
امام صادق(ع) در روایتی فرمودند:
«پیراهن حضرت آدم(ع)، ابراهیم و نیز حلّه اسماعیل نزد قائم آل محمّد(ص) است.»۴۵

پی‌نوشت‌ها:
۱. فرهنگ فارسی معین، ج ۵، ص ۱۹۰.
۲. بحارالانوار، ج ۶۳، ص ۱۹۴.
۳. تفسیر قمی، ج ۲، ص ۲۳۶.
۴. جهان بعد از ظهور، ص ۵۵؛ به نقل از ظهور حضرت مهدی(ع) از دیدگاه اسلام، مذاهب و ملل جهان، هاشمی‌شهیدی، ص ۴۲۶.
۵. بحارالانوار، ج ۶۳، ص ۷۰.
۶. الکافی، ج ۱، ص ۲۳۲.
۷. همان، ص ۲۳۳.
۸. کمال الدّین و تمام النّعمـ［، ج ۲، ص ۵۲۷.
۹. الغیبـ［ للنّعمانی، ص ۲۳۹.
۱۰. الملاحم و الفتن، ص ۱۰۰.
۱۱. الهدایـ［ الکبری، ص ۴۰۴.
۱۲. بحارالانوار، ج ۶۳، ص ۱۹۴.
۱۳. انطاکیه کنونی در جنوب ترکیه، بر رود اورونتس، نهر عاصی، بیست و دوکیلومتری ساحل مدیترانه قرار دارد و فقط قمست کوچکی از انطاکیه قدیم را اشغال کرده است.در کاوش‌هایی که در آنجا و در اطرافش به عمل آمده، موزائیک‌های عالی، از شش قرن اوّل میلادی، به دست آمده است. جام بزرگ انطاکی که در سال ۱۹۱۰ م. به دست آمده، به زعم بعضی همان جام مقدّس است. خورشید مغرب، ص ۲۵۹.
انطاکیه برای مسیحیان مانند مدینه برای مسلمانان است. آنجا پس از بیت المقدّس به عنوان دومین شهر مذهبی مسیحیان حساب می‌آید؛ چرا که حضرت مسیح(ع) دعوت خود را از بیت المقدّس آغاز نمود و بعدها گروهی از ایمان آورندگان به او، به انطاکیه هجرت کردند. پولس و برنابا به آن شهر رفته و مردم را به این آیین فراخواندند و از آنجا دین مسیح(ع) گسترش یافت. شاید ذکر انطاکیه در روایات مهدوی که در این کتاب باز هم ذکر خواهد شد، معرّف وجود رابطه تنگاتنگ میان حضرت مهدی(عج) و مسیح(ع)است. فرهنگ‌نامه مهدویّت، خدامراد سلیمیان، ص ۶۶.
۱۴. بحارالانوار، ج ۵۳، ص ۳۹۰؛ بشار＼ الاسلام، ص ۲۵۳.
۱۵. کمال الدّین و تمام النّعمـ［، ج۲، ص ۳۷۷.
۱۶. الکافی، ج ۱، ص ۲۳۱.
۱۷. الزام النّاصب، ج ۲، ص ۲۹۹.
۱۸. الهدایـ［ الکبری، ص ۴۰۴.
۱۹. بشارات عهدین، استدراکات، بعد از مقدّمه چاپ دوم، صص ۱۰ و ۱۱.
۲۰.کمال الدین و تمام النعمـ［، ج ۱، ص ۱۵۶.
۲۱. کشف الیقین فی فضائل امیرالمؤمنین(ع)، ص ۴۳۴.
۲۲. سوره قصص (۲۸)، آیه ۱۰.
«والق عصاک فلما راها تهتز کانها جان ولی مدبّرا و لم یعقب یا موسی لا تخف انی لا یخاف لدی المرسلون؛ و عصایت را بیفکن!…هنگامی‌که (موسی) به آن نگاه کرد، دید (با سرعت) همچون ماری به هر سو می‌دود (ترسید و) به عقب برگشت و حتّی پشت سرخود را نگاه نکرد ـ ای موسی! نترس، که رسولان در نزد من نمی‌ترسند!
۲۳. سوره شعراء (۲۶)، آیه ۳۲.
«فالقی عصاه فاذا هی ثعبان مبین؛ در این هنگام موسی عصای خود را افکند، و ناگهان مار عظیم و آشکاری شد.»
۲۴. «فالقی موسی عصاه فاذا هی تلفق ما یافکون*فالقی السحره ساجدین؛
سپس موسی عصایش را افکند، ناگهان تمام وسایل دروغین آنها را بلعید! فوراً همه ساحران به سجده افتادند.»
۲۵. سوره شعراء (۲۶)، آیه ۶۳.
«فاوحینا الی موسی ان اضرب بعصاک البحر فانفلق فکان کل فرق کالطود العظیم؛ و به دنبال آن به موسی وحی کردیم: «عصایت را به دریا بزن!» (عصایش را به دریا زد، ) و دریا از هم شکافته شد و هر بخشی همچون کوه عظیمی‌بود!»
۲۶. سوره بقره (۲)، آیه ۶۰.
«واداستسقی موسی لقومه فقلنا اضرب بعصاک الحجر فانفجرت منه اثنتا عشره عینا قد علم کل اناس مشربهم کلوا و اشربوا من رزق الله و لا تعثوا فی الارض مفسدین؛
و(به یاد آورید) زمانی را که موسی برای قوم خویش، آب طلبید، به او دستور دادیم: «عصای خود را برآن سنگ مخصوص بزن!» ناگاه دوازده چشمه آب از آن جوشید آن گونه که هر یک (از طوایف دوازده‌گانه بنی‌اسرائیل)، چشمه مخصوص خود را می‌شناختند! (و گفتیم:) «از روزی‌های الهی بخورید و بیاشامید! و در زمین فساد نکنید!»
۲۷. الغیبـ［ نعمانی، ص ۲۳۹.
۲۸. آس درختی است که در بهشت کاشته شده است. عصای حضرت موسی(ع) از شاخه آن درخت بود و آن را جبرئیل برای او آورد. آس درختی است بلندتر از انار، دارای برگ و گلی معطّر و تخمش سیاه است. در مناهی رسول خدا(ص) از خلال کردن با چوب آن نهی شده است. معارف و معاریف، ج ۱، ص ۱۰.
۲۹. طبریّه، دریاچه‌ای است در شمال فلسطین که شعبه‌ای از نهر اردن، به نام نهر الشریعـ［ بدان می‌ریزد.
۳۰. الکافی، ج ۱، ص ۲۳۱؛ کمال الدّین و تمام النعمـ［، ج ۲، ص ۶۷۴.
۳۱. روض الجنان و روح الجنان فی تفسیر القرآن، ج ۳، ص ۳۶۸.
۳۲. ر.ک: بحارالانوار، ج ۵۲، ص ۳۹۰.
۳۳. الغیبـ［ نعمانی، ص ۲۳۹.
۳۴. الهدایـ［ الکبری، ص ۴۰۴.
۳۵. الملاحم و الفتن، ص ۱۱۶؛ ینابیع المودّ＼، ج ۳، صص ۱۳۶ و ۱۳۸.
۳۶. بشارات عهدین، استدراکات، بعد از مقدّمه چاپ دوم، صص ۱۰ و ۱۱.
۳۷. الملاحم والفتن، ص ۱۰۰.
الدابـ［ یکی از نام‌های حضرت مهدی(عج) است.
۳۸. الکافی، ج ۱، ص ۲۳۱.
۳۹. الهدایـ［ الکبری، ص ۴۰۴.
۴۰. الکافی، ج ۱، ص ۲۳۱.
۴۱. الغیبـ［ نعمانی، ص ۲۳۹.
۴۲. الکافی، ج ۱، ص ۲۳۲.
۴۳. همان، ص ۲۳۱.
۴۴. همان.
۴۵. بصائرالدّرجات، ص ۱۷۵.