موعود پایگاه اینترنتی موعود
در گذشته دور یهودیان مجموعه‌ای را که امروزه به‌نام «کتاب مقدس» یهودیان می‌شناسیم به‌طور ساده «کتب» (اسفار) می‌نامیدند و امروزه، به تأسی از مسیحیان، آن را «کتاب مقدس» می‌خوانند. «اسفار» جمع «سففر» به معنی «کتاب» است. (مشابه «صفر» تلفظ می‌شود.) مسیحیان این مجموعه را «عهد عتیق» می‌نامند در کنار «عهد جدید» که مجموعه‌ای از انجیل‌های چهارگانه و سایر متون پایه‌ای مسیحیت است.
به گزارش فلاویوس جوزفوس، مورخ یهودی اواخر سده اوّل میلادی، در زمان او این مجموعه شامل ۲۲ کتاب بود؛ پنج کتاب به موسی (ع) نسبت داده می‌شد، ۱۳ کتاب به پیامبرانی که از زمان موسی تا خشایارشا پدید شدند، و ۴ کتاب شعر و اندرز بود.
متن کنونی، که امروزه در دست ماست، به «کتاب مقدس حاخامی» معروف است. این مجموعه را در اوایل سده شانزدهم میلادی یعقوب بن حییم ویرایش کرد و در سال‌های ۱۵۲۴-۱۵۲۵ یک تاجر آمستردامیبهنام دانیل بامبرگ در ونیز چاپ نمود. این متن بر نسخی مبتنی است که قدمت آنها به سده‌های نهم تا یازدهم میلادی می‌رسد. کهن‌ترین نسخه کامل «عهد عتیق» در کتابخانه دانشگاه کمبریج نگهداری می‌شود و قدمت آن به نیمه سده نهم میلادی می‌رسد. نسخ موزه بریتانیا و کتابخانه واتیکان از لحاظ قدمت پس از نسخه دانشگاه کمبریج جای دارند و قدمت آنها به سده دهم می‌رسد. در سال ۱۹۳۷ بر مبنای نسخه هارون بن اشیر، که در کتابخانه عمومی لنینگراد نگهداری می‌شد، متن تصحیح‌شده جدیدی از «عهد عتیق» انتشار یافت. قدمت نسخه ابن اشیر، که آن را منقح‌ترین نسخه «عهد عتیق» می‌دانند، به سال ۱۰۰۸ میلادی می‌رسد.
«کتاب مقدس» یهودیان به سه بخش تقسیم می‌شود: «تورات» (توره)، «کتب انبیاء» (نبیئیم) و «نوشته‌ها» یا «صحیفه‌ها» (کتوبیم).
«تورات» همان پنج کتابی است که به موسی (ع) نسبت داده می‌شد. این مجموعه «اسفار پنجگانه» یا «پنتاتوک» نیز خوانده می‌شود. «پنتاتوک» واژه یونانی است به معنی «کتب پنجگانه». «تورات» (توره) واژه عبری و به معنای «آموزه» و «دستور» است. این «اسفار» یا «کتب» عبارتند از «سفففر پیدایش»، «سفففر خروج»، «سفففر لاویان»، «سفففر اعداد» و «سفففر تثنیه». در گذشته، یهودیان بر این اعتقاد بودند که «تورات» همان کتابی است که در کوه طور بر موسی (ع) نازل شد. از سده هفدهم میلادی این اعتقاد تضعیف شد و امروزه محققین معتقدند که «اسفار پنجگانه» در سده‌های ششم و پنجم پیش از میلاد بر مبنای متونی که از گذشته در دست بوده تدوین شده است.
مطالب مطروحه در برخی فقرات این اسفار منشاء آنها را بسیار کهن جلوه می‌دهد: «سفر پیدایش» بقایای اسطوره‌هایی است که آفرینش جهان، نخستین پیامبران، هجرت ابراهیم و پیدایش قوم بنی‌اسرائیل را شرح می‌دهد و با داستان یعقوب و یوسف به پایان می‌رسد. «سفر خروج» داستان موسی، پیامبری او و مهاجرت بنی‌اسرائیل از مصر را بیان می‌دارد. این روایات مجموعه‌ای است که از گذشته دور به شکل مکتوب نسل به نسل انتقال یافته؛ بر حجم آن افزوده شده و در آن افزایش و کاهش‌هایی صورت گرفته است. در برخی از این کتب داده‌های تاریخی و جغرافیایی، شرح حوادث و اسامی افراد و مکان‌ها، مندرج است که بسیاری از آنها مورد تأیید کشفیات جدید باستان‌شناسی است. این نشانگر تداوم روایات باستانی در درون ویرایش‌های جدید است. محققین کهن‌ترین فقرات «اسفار پنجگانه» را متعلق به حوالی سال ۱۲۰۰ پیش از میلاد می‌دانند. زمان زندگی حضرت موسی (ع) در حوالی سال‌های ۱۳۵۰ تا ۱۲۵۰ پیش از میلاد تخمین زده می‌شود.
عبد الله شهبازی
