موعود پایگاه اینترنتی موعود
گفت وگو با محسن پاک آیین سفیر ایران در جمهوری آذربایجان
(نگارش IPSC-مرکز بین المللی مطالعات صلح در ۳ اسفند, ۱۳۹۲ – ۲:۲۵ ق.ظ)
هر چه زمان می‌گذرد نشانه ها و آثار حضور نیرو ها و گروه های افراطی تندرو سلفی و تفکیری آذری حاضر در سوریه و سایر کشورها بر جمهوری آذربایجان آشکارتر میشود و اندک اندک توجه دولت باکو به این خطر افزون میشود. در این راستا برای بررسی بیشتر رویکرد جمهوری آذربایجان به جریان ها و گرایش هایی تندرو سلفی و پیامدهای آن گفتگویی با محسن پاک آیین سفیر ایران در جمهوری آذربایجان انجام دادیم
* مرکز بین المللی مطالعات صلح: در نگاهی کلی رویکرد باکو به انقلاب های و خیزش های عربی در سه سال گذشته چگونه بوده است؟
جمهوری آذربایجان در سطوح رسمی، غیر رسمی و رسانه ای، تحولات ناشی از خیزش های عربی در کشورهای اسلامی را دنبال می‌کرد اما سعی می‌کرد از موضعگیری مستقیم در سطوح رسمی نسبت به این تحولات پرهیز نماید. البته در مجامع رسمی و رسانه ای بخصوص در طیف روشنفکران نوعی رضایت نسبت به سقوط دیکتاتورهای شمال آفریقا دیده می‌شد.
* مرکز بین المللی مطالعات صلح:با توجه به حضور سلفی های تندرو آذربایجانی در مناطقی چون سوریه دولت باکو چه رویکردی در مورد گروه های تندرو سلفی چون جبهه النصره داعش و جبهه الاسلامیه و… در منقطه خاورمیانه داشته است؟
بر اساس قانون اساسی جمهوری آذربایجان، این کشور دارای نظام لائیک و غیر دینی است و به عنوان یکی از کشورهای معتقد به تساهل دینی شناخته شده است. در عین حال یک واقعیت غیر انکار این است که مسلمانان اکثریت جمعیت آذربایجان را تشکیل می دهند و حفظ وحدت ملی و ثبات این کشور در سایه تعامل مسلمانان با یکدیگر و پرهیز از افراط گرائی ممکن خواهد شد.به همین دلیل این کشور دارای یک رویکرد منفی نسبت به گروه های تندرو وهابی بوده که البته اخیرا به دلیل کشته شده اتباع آذری در سوریه، بروز و ظهور بیشتری پیدا کرده است. در ماه های گذشته نگرانی های اجتماعی در باره سو استفاده های گروه های افراطی، از ارزش های مقدس اسلامی، همچون جهاد و شهادت برای اعزام جوانان به سوریه با افزایش ناراحتی مردم همراه بوده و از نظر حاکمیت جمهوری آذربایجان نیز هر تفسیری از اسلام که تهدیدی برای ثبات کشور باشد،مردود تلقی گردیده است.
* مرکز بین المللی مطالعات صلح: حمایت کشورهای عربی از سلفیان و وهابیون در آذربایجان چون کادر سازی و حمایت مالی چه نقشی در گسترش سلفی گری و و هابیت در آذربایجان داشته است؟
تردیدی نیست که جریان افراطی وهابیت در سال اخیر در آذربایجان رشد داشته و گروه های رادیکال با حمایت مالی و سیاسی برخی از کشورهای عربی در این اتفاق سهیم بوده‌اند.اما قاطبه مردم آذربایجان چه شیعه و چه سنی و جناح های غیر دینی با رشد افراط گری دینی در کشور خود مخالف هستند و از این پدیده منفی استقبال نمی‌کنند. مردم جمهوری آذربایجان که انسان های فهیمی هستند یکی از آسیب ها و آفت های دینی را وجود جریان ها و حرکت های افراطی که به نام اسلام فعالیت می‌کنند و برای رسیدن به مقاصد نامشروع خود در صدد فریب جوانان هستند، می دانند. وهابیان از سال۱۹۹۷ پایگاه هایی در آذربایجان تاسیس کرده و با ساخت و نفوذ در مساجد به تبلیغ عقاید خود پرداخته‌اند. مسجد ابوبکر بزرگ ترین مسجد وهابی در آذربایجان،با کمک مالی یکی از بنیادهای خیریه کویتی در سال ۱۹۹۸ در باکو احداث شد و با جدی شدن خطر گسترش وهابیت در آذربایجان خانواده های آذری نسبت به این مسجد حساسیت پیدا کرده و نهایتا این مسجد تعطیل شد.مشخص است که پشت صحنه گسترش وهابیت، حمایت های مالی چند کشور عربی قرار دارد.مبلغان آنان با استفاده از پوشش کارهای خیریه، با حضور در میان افراد مهاجر و جنگ زده و اقشار ضعیف حاضر می‌شوند و از آنان برای انجام تحصیلات دینی در کشورهای عربی دعوت می‌کنند.وهابیون بیشتر از مناطق شمـالی آذربایجـان که با روسیه هم مـرز بـوده فعالیت خود را شروع کرده و سپس در دیگر مناطق جمهوری آذربایجان فعال شدند.تردیدی نیست که ادامه فعالیت گروه های وهابی در این کشور می تواند به ثبات دینی این کشور آسیب جدی وارد نماید و حتی به رویاروئی های مذهبی منجر شود.
* نگاه نهادهای رسمی دولتی در امور دینی ـ مذهبی جمهوری آذربایجان و دولت باکو به مساله بازگشت تندروهای سلفی از کشورهای خاورمیانه ای به جمهوری آذربایجان چیست؟
بدنبال اتفاقات اخیر بسیاری از علمای دینی،نمایندگان مجلس و جوامع روشنفکری جمهوری آذربایجان، وهابیت را بعنوان یک تهدید برای آینده کشور مطرح خواهان مقابله با آن شده‌اند. چندی قبل شبکه تلویزیونی آینس گزارشی تکان دهنده ازچگونگی اعزام وهابیون از جمهوری آذربایجان به سوریه با کمک یکی از کشورهای دوست باکو پخش کرد. این گزارش نشان داد که گروه های تکفیری برای انجام اقدامات تروریستی علیه دولت و ملت سوریه، اتباع دولت باکو را از منطقه زاگاتالاوگوسار، با ترفندهای مختلف به داخل خاک سوریه هدایت می‌کنند. اداره مسلمانان قفقاز مهمترین نهاد آذری در عرصه مذهبی است و آقای شیخ الاسلام پاشازاده رئیس آن می‌باشد نیز چندی قبل بیانیه ای صادر کرد و از برخی تلاش های هدفدار برای القای تفکرات تحریف شده در باره ارزش های مقدس اسلامی چون جهاد و شهادت در جامعه جمهوری آذربایجان ابراز تاسف کرد. آقای پاشازاده در این بیانیه از اینکه مشارکت برخی شهروندان آذری در مناقشات مسلحانه در سایر کشورها، به عنوان جهاد قلمداد میشود، ابراز ناراحتی کرد. اداره مسلمانان قفقاز ضمن محکومیت شدید گروه های افراطی همچون خوارج، تکفیریون، وهابیون سلفی ها و نورچی ها که در آذربایجان فعال هستند، از روحانیون جمهوری آذربایجان خواست که در خطبه های خود پیرامون این وقایع جوانان را روشن کنند.بنظر من این تحولات موجب شده که مقامات فرهنگی و امنیتی جمهوری آذربایجان متوجه آسیب های گروه های افراطی شده و مسئولین این کشوربه خوبی متوجه شده‌اند که ادامه فعالیت این فرقه می تواند در درازمدت حاکمیت جمهوری آذربایجان را با چالش های جدی مواجه کند.
* برخی معتقدند که خطر سلفی‌گری قفقاز و به‌ویژه آذربایجان را تهدید می‌کند و عربستان و غرب می‌خواهند برنامه درگیری‌های مذهبی پاکستان و هند را در آذربایجان اجرا کنند.در این حال پتانسیل تندرویی گروه های سلفی در داخل آذربایجان تا چه حدی است؟
بالاخره با توجه به حمایت آمریکا و برخی کشورهای منطقه از تروریسم جهت بی ثبات سازی کشورهای مسلمان، این قبیل اتفاقات در هر کشوری می تواند حادث شود.
* برخی فقدان تعلیمات مذهبی در مدارس و رسانه‌های عمومی این کشور را اصلی‌ترین دلیل برای به وجود آمدن فضای مناسب برای این گروهها می‌داند و مقابله با جریان وهابیت را نه بر عهده نهادهای امنیتی این کشور، بلکه که بر عهده تمام نهادها و گروه‌های فرهنگی می‌داند. نگاه شما چیست؟
قطعا تعلیمات صحیح مذهبی در مدارس و رسانه‌های عمومی‌بخصوص تاکید بر مبانی تشیع به عنوان یک دین منطقی، معتدل و مخالف خشونت و تروریسم می تواند کشورهای مسلمان بخصوص دارای اکثریت شیعه را از تبعات منفی تروریسم مصون بدارد.
* مرکز بین المللی مطالعات صلح:پیامدهای حضور گسترده تکفیری ها در داخل آذربایجان چیست؟
بطور کلی وجود تشکل‌های افراطی دینی بر روی فکر و اندیشه جوانان تأثیر میگذارد و جریان های دینی منحرف، با ارایه مفهوم نادرست از جهاد، جوانان مسلمان را اغفال می‌کنند. البته واقعیتی وجود دارد که توسعه دینی و نگرش جوانان آذربایجانی نسبت به اسلام و تشیع در سال های گذشته بسیارخوب بوده و آنان بخوبی با آموزه های دینی آشنا هستند و افزایش حضور جوانان در مساجد و مراکز مذهبی به هنگام برگزاری مراسم دینی توصیف ناپذیر است.به همین دلیل من فکر نمی‌کنم وهابی ها موفق به رخنه در جامعه شیعی بشوند.در عین حال اهل سنت نیز در جمهوری آذربایجان، افرادی معتدل و غیر افراطی هستند، ولی نظارت جدی نهادهای ذیربط بر عملکرد تبلیغات گروه های افراطی نیز ضروری تلقی می‌گردد.
* مرکز بین المللی مطالعات صلح: در صورتی که دولت باکو قصد داشته باشد دست به برنامه ریزی منظمی‌بر ضد گروه های تکفیری بزند، آیا ایران نیز می تواند این کشور را کمک کند؟
بطور طبیعی به دلیل اشتراکات فراوان مذهبی، تاریخی و فرهنگی دو کشور ایران و جمهوری آذربایجان و نیز به دلیل مرزهای طولانی مشترک بین دو کشور، جمهوری اسلامی ایران می تواند به منظور پیشگیری از به خطر افتادن امنیت منطقه، همکاری های سودمندی را با این کشور در این مورد به عمل آورد. بنظر من خطر افراط گرائی دینی یک خطر منطقه ای است و همه کشورهای منطقه باید نسبت به آن حساس بوده و برای مقابله با آن احساس مسئولیت نمایند.
