جلوه‌های عدل در حکومت امام زمان(ع)

زهره اسماعیلی (اصفهان)

در ابتدا باید مفهوم عدل روشن شود تا بتوان به معنای تحقق عدالت پی برد.
عدل این است که هر چیزی در جایگاه حقیقی و اصلی خود قرار گیرد و تسویه و اعتدال داشته باشد. عدل اجتماعی به معنای حرکت جامعه به سوی هدف صحیح و درست بوده و ظلم نقیض آن است. بنابراین، عدل در مقابل ظلم تنها عدالت و دادگری حکومتی و اجتماعی نیست، بلکه معنایی گسترده دارد که آن‌ها را برمی‌شمریم:
اول: یکی از صفات برجسته الهی است که امام(ع) فرمودند:
اساس دین، توحید و عدل است۱؛
دوم: از فضایل فردی انسان است. انسان عادل یعنی کسی که مرتکب گناه بزرگ نمی‌گردد و به گناه کوچک اصرار نمی‌ورزد؛
سوم: گاهی هم‌طراز حق به کار رفته است و به گفتار درست و حق، قول عدل گفته‌اند. به واسطه عدلی که با ظهور و قیام مهدی(ع) برپا می‌شود هیچ کس نمی‌تواند به دیگری ظلم کند. احادیث زیادی در این زمینه نقل شده و فراگیر شدن عدالت یکی از مهم‌ترین ویژگی‌های مهم دوران ظهور برشمرده شده است. پیامبر اکرم(ص) فرموده‌اند:
یملأ الارض قسطاً و عدلاً کما ملئت ظلماً و جوراً۲.
از امام رضا(ع) روایت شده است که فرمودند:
خداوند زمین را به دست قائم(ع) از هر ستمی پاک و از هر ظلمی پاکیزه سازد… آن گاه که او قیام کند ترازوی عدل را در میان مردم نهد و بدین گونه هیچ کس نتواند به دیگری ستمی‌کند۳.
در تمام دوران زندگی زمین، انبیا و اولیا، انسان‌ها را به فطرت و عقل و ندای تربیتی عدل و عدالت اجتماعی فرا می‌خواندند، اما زندگی بشر هیچ‌گاه تماماً میل به سوی صلاح و تقوا و خالی شدن ظلم و جور و عدل الهی نشده است و این تنها به دست صاحب اصلی این قیام حضرت مهدی(ع) تحقق خواهد یافت. امام صادق(ع) درباره استقرار عدل و دادگری امام عصر(ع) و در زمان قیام و ظهور و حکومتشان این چنین بیان می‌کنند:
پس آگاه باشید. به خدا قسم که قائم(ع) عدالت را به درون خانه‌های مردم وارد می‌سازد. چنان که سرما و گرما وارد خانه‌های آن‌ها می‌شود»4.
به این ترتیب، با ظهور دولت امام زمان(ع) و تحولی اساسی، همه آرمان‌های اسلامی‌بشر تحقق می‌یابد و عدالت به تمامی طلوع می‌کند و بیداد به کلی غروب می‌نماید.
در این قسمت با توجه به روایات به مظاهر دولت و عدالت سایه‌گستر در حیات بعد از ظهور اشاره می‌کنیم:
۱. نتایج و ثمرات عدالت امام زمان(ع) احیای زمین و آدمیان است. عدالت مهدوی چنان نشاط‌آور است که به تغییر قرآن و روایات زمین پیش از تحقق آن عدالت، مرده و بی‌جان است و با برقراری آن زنده می‌گردد و حیات می‌یابد.
چنانچه خدای تعالی ما را از این شگرفی آگاه ساخته است:
إعلموا أنّ الله یحیی الأرض بعد موتها۵.
بدانید که خدا زمین را پس از مرگش زنده می‌گرداند.
هر کس و هر چیز که استعداد زنده شدن داشته باشد به دست مهدی(ع) و با دولت او زنده می‌شود. چنانچه بنا بر روایات، تفسیر این آیه کریمه احیای زمین با عدالت و بر پا ساختن حدود الهی است. تا جایی که می‌فرمایند:
عدالت حیات احکام است.
۲. ثمره برپایی قسط و عدل در حکومت حضرت مهدی(ع) فطرت و ایمان انسان است. پیامبر اکرم(ص) می‌فرمایند:
ساعتی از دولت پیشوای عدل برتر از عبادت هفتاد سال است؛
۳. عدالت دولت امام مهدی(ع) امنیتی فراگیر و همه‌جانبه را به ارمغان می‌آورد. امام باقر(ع) در توصیف امنیت فراگیر دوران ظهور می‌فرمایند:
چنان امنیتی برقرار شود که پیرزنی ناتوان از شرق به غرب رود و هیچ کس آزاری به او نرساند۶؛
۴. عدالت ایشان در سیره اقتصادی به گونه‌ای است که در دوران خویش اموال عمومی را بین مردم به طور مساوی تقسیم خواهند کرد و نخواهند گذاشت کسی از حق خود بی‌نصیب بماند۷؛
۵. از نمونه‌های عدالت امام مهدی(ع) آن است که ایشان به هر کس بنا بر شایستگی‌هایش سمت می‌دهد. پیامبر اکرم(ص) در خطبه غدیر خم می‌فرمایند:
آگاه باشید! آخرین امام از ما قائم مهدی خواهد بود… و آگاه باشید که او هر صاحب فضلی را بر مبنای فضلش و هر صاحب جهلی را بر مبنای جهلش نشان و سمت می‌بخشد۸؛
۶. نظام قضاوت و دادرسی نیز در حکومت مهدی(ع) شکل ویژه‌ای دارد. آن بزرگوار مانند حضرت داوود به حق حکم می‌کند. خداوند ایشان را از اسرار پنهانی مطلع می‌سازد و از شاهد و بینه بی‌نیازشان می‌گرداند. بدین ترتیب دیگر هیچ ستمی از دید نافذ امام مهدی(ع) مخفی نمی‌ماند، هیچ مظلومی تنها گذاشته نمی‌شود و هیچ ظالمی راه گریز از اجرای حد و حکم الهی را نمی‌یابد؛
۷. در بیان معنای عدل چنین آمد که عدل برابر است با حق و انسان عادل کسی است که به حق عمل کند. پس ظهور امام زمان(ع) و برقراری از جانب ایشان به این معناست که انسان‌ها نه فقط به دیگری ظلم نکنند بلکه در حق خود نیز ظلم ننمایند. به عبارتی عدل با تقوا برابر است و تقوا یعنی خود نگهداری و نگه داشتن اعضا و جوارح از انحراف برای تحقق هدف که همان بندگی و عبودیت است. در آن روزگار آنچه که ازروایات برمی‌آید:
خداوند دل‌های امت را آکنده از بی‌نیازی می‌سازد، ریشه‌های تهمت و دروغ کنده می‌شود. ریا از بین می‌رود و در امانتداری رواج می‌یابد. فحشا و تجاوز ناپدید می‌شود و در آن روزگار مردم به عبادت و اعمال شرعی و دین‌داری روی می‌آورند و همواره نماز جماعت به پا می‌دارند.

پی‌نوشت‌ها:
۱. الصدوق، التوحید، ص۹۶.
۲. زمین را آکنده از قسط و عدل می‌سازد، همان گونه که از ظلم و جور پر گشته باشد؛ صافی گلپایگانی، لطف‌الله، منتخب الاثر، ف۲، ب۲۵.
۳. الصدوق، کمال‌الدین و تمام‌النعمه، ج۲، ص۳۷۲.
۴. المجلسی، بحارالانوار، ج۲، ص۳۶۲.
۵. سوره حدید (۵۷)، آیه ۱۷.
۶. صافی گلپایگانی، منتخب‌الاثر، ص۳۰۸.
۷. مجلسی، همان، ج۵۱، ص۹۱.
۸. موسوی اصفهانی، سید محمدتقی، مکیال‌المکارم، ج۱، ص۴۹.