موعود پایگاه اینترنتی موعود
مهارت های همسرداری ۲
اولین گام برای آغاز هر کار و ریشه و بنیان موفقیت‌آمیز بودن و یا نبودن آن چیزی نیست جز یک کلمه: تفکر.به عبارت بهتر این طرز تفکر است که انسان را به سوی موفقیت و یا شکست در آن کار سوق می‌دهد. تصور کنید وارد یک کار جدید می‌شوید. اگر تفکر شما نسبت به آن کار مثبت باشد و با امید و شوق وارد آن شوید، احتمال موفقیت شما بسیار بیشتر است از زمانی که با تفکر منفی و ناامیدانه و با اکراه وارد آن می‌شوید.
اولین گام برای آغاز هر کار و ریشه و بنیان موفقیت‌آمیز بودن و یا نبودن آن چیزی نیست جز یک کلمه: تفکر.
به عبارت بهتر این طرز تفکر است که انسان را به سوی موفقیت و یا شکست در آن کار سوق می‌دهد.
تصور کنید وارد یک کار جدید می‌شوید. اگر تفکر شما نسبت به آن کار مثبت باشد و با امید و شوق وارد آن شوید، احتمال موفقیت شما بسیار بیشتر است از زمانی که با تفکر منفی و ناامیدانه و با اکراه وارد آن می‌شوید.
علت آن هم روشن است. این تفکر مثبت شماست که برای شما آینده‌ای روشن و موفقیت‌آمیز را ترسیم می‌کند و همین‌طور این تفکر منفی است که آینده‌ای مبهم و رازآلود را متصور می‌شود.
البته واضح است که داشتن تفکر مثبت یا منفی به تنهایی نمی‌تواند عامل شکست و یا موفقیت باشد اما می‌تواند یکی از عوامل مهم آن به شمار برود.
ممکن است شما بگویید که هر کسی که وارد زندگی مشترک می‌شود و به اصطلاح ازدواج می‌کند به طور حتم با تفکر مثبت اقدام به اینکار کرده است و هیچکس با دید منفی و با اکراه گام در این مسیر نمی‌گذارد.
باید گفت این مطلب صحیح است اما باید توجه داشت که داشتن آمال مثبت با داشتن تفکر مثبت تفاوت می‌کند.
ممکن است شما در آغاز کار آرزوها و آمال مثبت زیادی را در ذهن خود بپرورید اما تفکر مثبت در حقیقت چیز دیگری است.
تفکر مثبت در واقع شیوه خاصی از فکر کردن است که فرد را قادر می‌سازد نسبت به رفتارها، نگرش‌ها، احساس‌ها، علایق و استعدادهای خود و دیگران برداشت مناسبی داشته باشد و با حفظ آرامش و خونسردی بهترین و عاقلانه‌ترین قضاوت را بکند و براساس آن مناسب‌ترین تصمیم را بگیرد.
خانواده‌ای که اعضای آن این شیوه از تفکر را یاد بگیرند می‌توانند دارای رفتارهای مثبت و سازنده باشند و در اصطلاح خانواده‌ای مثبت را تشکیل دهند.
در این نوشتار قصد داریم که از نگاه دینی و روانشناسی به بیان ویژگی‌های خانواده‌ای با تفکر مثبت بپردازیم.
روشن است که تلاش برای شکل گرفتن و گسترش مثبت‌اندیشی و رفتار مثبت در خانواده، میوه‌های شیرینی از جمله تفاهم، توافق، همدلی، صمیمیت و… را بین زوجین به ارمغان خواهد آورد و از سویی نیز، نه تنها زمینه رشد سالم و بهنجار فرزندان را فراهم خواهد کرد بلکه آیین درست زندگی کردن در بزرگسالی را به آن‌ها خواهد آموخت.
ممکن است تعریفی که از تفکر مثبت ارائه شد در نگاه اول کمی‌شعاری و آرمانی به نظر برسد اما با کمی دقت و تلاش این شیوه تفکر قابل دستیابی است.
برای داشتن تفکر مثبت و به دنبال آن داشتن خانواده مثبت باید ویژگی‌های آنرا در خانواده بوجود آوریم.
برخی از مهمترین ویژگی‌های داشتن تفکر مثبت در خانواده و راهکارهای شناختی و رفتاری لازم برای داشتن چنین خانواده‌هایی به شرح ذیل می‌باشد:
مبنای زندگی
خانواده دارای تفکر مثبت، معنادار زندگی می‌کند؛ بی‌معنایی در هر نهادی از جمله خانواده، سبب می‌شود که آرامش آن جمع به خطر بیافتد و راه تعامل مثبت و سازنده بسته شود؛ اعضای یک خانواده با تفکر مثبت، خداوند را مبنای زندگی خود قرار می‌دهند و هر تلاشی و فعالیتی که می‌کنند، رضای خدا را در نظر دارند؛ خداوند، بالاترین معنایی است که می‌تواند همیشه انگیزه خوب بودن و خوب ماندن را در زوجین و افراد خانواده تولید و تقویت کند.
اگر بدست آوردن رضای خدا ملاک و معنای زندگی باشد حتی اگر دیگران برخورد مناسبی با آن‌ها نداشته باشند باز هم تحمل آن آسان خواهد بود و در مقابله با آن، برخورد ناصحیحی را نخواهند داشت.
بیاد بیاورید کلام حضرت امام حسین را در ظهر عاشورا که در اوج مصائب می‌فرمودند: تحمل همه اینها بر من آسان است چرا که خدا می‌بیند.معنای دنیا
یکی از نکته‌های مهم در تفکر خانواده‌های مثبت، برقراری رابطه شناختی درست با دنیاست؛ اگر خانواده‌ای با حقیقت دنیا آشنا شود، زمینه بسیاری از ناخوشامدهایی که در زندگی هست را از بین خواهد برد؛ خانواده مثبت، به برکت آموزه‌های دین، نگاه شناختی درست و سازنده‌ای به دنیا دارد:
* چنین خانواده‌ای، نسبت بین خود و دنیا را دریافته‌اند؛ می‌دانند که «دنیا، همه زندگی ما نیست». آن‌ها این پیام رسول خدا را دریافته‌اند که «به درستی که شما برای آخرت آفریده شده‌اید».۱
* انتظارات چنین خانواده‌هایی از دنیا واقعی است؛ می‌دانند که دنیا خانه مشکلات است و آسایش واقعی در آن یافت نخواهد شد؛ از این رو به جای آنکه انرژی خود را روی ناراحت شدن از شرایط موجود بگذارند، برای پیدا کردن راه حل کنار آمدن با مشکلات و تبدیل آن‌ها به فرصت، سرمایه‌گذاری می‌کنند؛ رسول خدا می‌فرمایند: خداوند عزوجل می‌فرماید: «… من، آسایش را در بهشت قرار دادم و مردم، آن را در دنیا می‌جویند و از اینرو آن را نمی‌یابند».۲
از سویی نیز کلام امیرمؤمنان علی را نیز در نظر دارند که «هرگاه آنچه را خواستی نشد، آنچه را هست، سخت مگیر».۳
* آن‌ها خود را مهمان دنیا می‌دانند و آنچه در دستشان است را امانتی از ناحیه خداوند می‌دانند؛ آن‌ها خوب می‌دانند که مهمان باید دیر یا زود به خانه اصلی برگردد و امانت باید بازگردانده شود.۴ دنیا را همانند مالی قرار داده‌اند که در خواب به دست آورده‌اند و چون بیدار می‌شوند، چیزی از آن را نمی‌یابند و دنیا را همانند یک سایه می‌دانند.۵
از این رو به دنیا دل نبسته‌اند و بی‌جهت غم و غصه زیادی به خود و خانواده‌شان وارد نمی‌کنند. دنیا را همانند پلی بر نهر آبی می‌دانند که از آن می‌گذرند و آن را ترک می‌کنند و تا پایان روزگار دیگر به آن برنمی‌گردند.۶
در دنیا خود را مستأجری می‌دانند (که زمان سررسید اجاره‌اش مشخص نیست) و منتظر کوچ کردن از این خانه (به فرمان صاحبخانه هستند).۷
دنیا را جایی می‌دانند که اگر کسی به آن دلبسته شود پیامبر خدا سه چیز را پیامد حتمی آن می‌داند: «فقری که بی‌نیازی برای آن نیست، گرفتاری‌ای که آسودگی برای آن نیست و حزن و اندوهی که پایان ندارد».۸
تکنیک سوال معجزه
خانواده مثبت در تفکر خود باید دارای انگیزه برای گذر از سختی‌ها و تغییر اوضاع منفی باشند لذا از تکنیک سؤال معجزه (برای انگیزه یافتن) بدین منظور استفاده می‌کند؛ در این تکنیک هر کدام از زوجین به صورت جداگانه تصور می‌کنند که اگر مشکلات و اختلافات آن‌ها به صورت معجزه‌آسایی حل شود، چه اتفاقاتی در زندگی آن‌ها خواهد افتاد، سپس آنچه را به ذهنشان می‌رسد می‌نویسند و بعد در فضایی آرام و محترمانه هر آنچه را که برداشت کرده‌اند، با همدیگر در میان می‌گذارند. این کار به آن‌ها انگیزه پیشرفت و اقدام به تغییر را می‌دهد و در گام بعدی راه‌حل‌های رسیدن به وضع مطلوب را بررسی می‌کنند.
آیینه تجربه
در نوع تفکر آن‌ها، ایام گذشته زندگی، آینه تجربه است نه آینه دق دادن همدیگر؛ آینده صحنه برنامه‌ریزی برای رشد همدیگر است نه صحنه جنگ بر سر امتیازگیری از هم؛ و زمان حال، وقت مدیریت لحظه‌هاست برای چشیدن آرامش نه زمان انتقام گرفتن از گذشته‌ها و سهم‌خواهی‌ها از آینده.
عامل درونی
در تفکر خانواده مثبت، هر کدام از زوجین اگر در مسئله‌ای اختلاف نظر پیدا کنند، عامل را ابتدا در خود و سپس در شرایط بیرونی جست‌وجو می‌کنند.
اول تفکر
در چنین خانواده‌ای، افراد همیشه قبل از عمل یا صحبت کردن فکر می‌کنند، پیامدهای شناختی و احساسی عمل و گفتارشان را بررسی می‌کنند و سپس اقدام می‌کنند؛ به همین دلیل کمتر دچار خطا و اشتباه یا ضد و نقیض گویی می‌شوند.
مثبت محوری
اگر از آن‌ها خواسته شود درباره موضوعی اظهار نظر کنند، با وجود تفکر در جنبه‌های منفی، ابتدا موارد مثبت آنرا بیان می‌کنند و سپس نقاط منفی را در قالب موضوعی که چه‌بسا جای فکر بیشتری دارد، بیان می‌کنند.
خود برتربینی هرگز
هیچ‌کسی در این خانواده‌ها احساس برتری بر دیگران نمی‌کند ودیگری را کوچک و تحقیر نمی‌کند.
درس آموزی
در این خانواده‌ها، همه معلم و همه شاگرد هستند. کوچک از بزرگ درس می‌آموزد و بزرگ رفتار کوچک را به دید پندآمیزی می‌بیند.
بخشش
در خانواده مثبت‌نگر، اعضای خانواده از یکدیگر توقع و انتظارات بیجا ندارند و سریع یکدیگر را می‌بخشند و دلخوری‌ها را می‌شویند.
نیک اندیشی
آن‌ها رفتارهای همدیگر را منفی معنا نمی‌کنند و به همدیگر گمان نیک می‌برند؛ آن‌ها در این خصلت از روش امیرمؤمنان علی پیروی می‌کند که می‌فرماید: «گمان نیکو به افراد، از بهترین خصلت‌ها و بزرگترین نعمت‌های الهی است».۹
روشن گویی
در سخن گفتن روشی را در پیش می‌گیرند که از بروز سوء تفاهم جلوگیری شود؛ هم الفاظ را دقیق انتخاب می‌کنند و هم از تعبیرهای دو پهلو که ممکن است در ذهن طرف مقابل تداعی نامناسبی ایجاد کند، پرهیز می‌کنند.
پاک‌کن احساس
یکی از مواردی که در خانواده مثبت رعایت می‌شود، از بین بردن احساسات منفی درباره همدیگر است؛ این احساسات اگر سر باز نکند و دیگران از آن با خبر نشوند، به مرور تبدیل به کدورت و سردی نسبت به هم می‌شود؛ از این رو آگاه ساختن سایر افراد خانواده از این احساس‌ها، از سویی دیگران را نسبت به حساسیت‌های همدیگر آشنا می‌کند و از سویی به صورت روانی برای شخصی که به او فشار آمده است، تخلیه فشار روانی ایجاد می‌کند؛ معمولاً احساس‌های منفی از ذهن افراد با این روش پاک می‌شود؛ برای این منظور یک جلسه هفتگی به نام جلسه بیان احساس تشکیل می‌دهند؛ این جلسه تقریباً یک ساعت است؛ هر کسی از افراد خانواده که در طول هفته گذشته، (نه از زمان‌های قبل)، حس منفی‌ای را تجربه کرده است، در این جلسه بیان می‌کند؛ هر فردی برای مثال می‌گوید: «من در فلان موقعیت که این اتفاق افتاد این احساس را داشتم (به صورت توصیفی)»؛ نتیجه بیان احساس، تعادل احساسی و رشد عواطف مثبت است. در این جلسه رعایت قواعدی لازم است که به آن اشاره می‌کنیم:
* بقیه افراد همه گوش می‌دهند و هیچ دفاع و جوابی نمی‌دهند. کسی حق واکنش ندارد. اگر خواستند می‌توانند هفته بعد جواب بدهند. معمولاً اگر کسی احساسش را بگوید، فردا دیگران یادشان می‌رود و اگر هم بماند تخفیف می‌یابد و لذا تنش بی‌مورد ایجاد نمی‌شود.
* هر کسی فقط از احساس خود به صورت توصیفی سخن بگوید نه اینکه بگوید مقصر کیست؟ مثلاً می‌گویی من آن روز سلام کردم و شما جواب من را ندادید، به من احساس بدی دست داد. «احساس من در آن موقعیت، این احساس (ناراحتی، خشم، عصبانیت، غم، گیجی، …) شد».
* واکنش و چرخش بحث ممنوع! چرخش یعنی شما می‌گویی آنطور شد در من این احساس ایجاد شد، طرف دیگر بگوید خُب من‌هم آن وقت این‌طوری کردی این‌طور احساس بدی پیدا کردم.
* این جلسه کاملاً محرمانه است و نباید به دیگران گزارش شود. در ضمن فقط حس منفی مربوط به خانواده را مطرح کنند و از بیرون خانواده مثلاً مدرسه و معلمان و محیط کار و… چیزی به زبان نیاورند.
* در بیرون جلسه نباید درباره آن جلسه سخنی گفته شود.
معیار سوم
در زندگی به معیار سوم پایبند هستند؛ وقتی بین آن‌ها اختلافی درمی‌گیرد که توافق نظر ندارند، معیار سومی را به عنوان کسی که حرف آخر را در اختلاف بزند و طرفین به آن گردن نهند، می‌پذیرند؛ برخی معیار سوم را شخصی قابل اعتماد می‌دانند و برخی معیار سوم را روانشناس مشاور می‌دانند؛ اما پیشنهاد ما برای معیار سوم، جمع اینها می‌باشد، به عبارت دیگر، روانشناس مشاوری که در حوزه مذهب و دین هم تخصص داشته باشد؛ چرا که دین وصل به وحی است و خطا در آن راه ندارد؛ البته باید سراغ کسی رفت که فهم درستی از دین در زمینه مسائل خانوادگی دارد.
برای مطالعه بیشتر:
۱. عباس پسندیده، رضایت از زندگی، قم، انتشارات دارالحدیث، ۱۳۸۴.
۲. عباس پسندیده، رضایت زناشویی، قم، انتشارات دارالحدیث، ۱۳۹۱.
۳. کولی دبلیو کونولی، خانواده درمانی مثبت، ترجمه مصطفی تبریزی و همکاران، تهران، انتشارات ارسباران، ۱۳۸۹.
۱. احمد بن حسین بیهقی، شعب الایمان، ج ۷، ص ۳۶۰، ح۱۰۵۸۱.
۲. محمد بن علی الاحسائی (ابن ابی جمهور)، عوالی اللآلی، ج۴، ص ۶۱، ح۱۱.
۳. نهج البلاغه، حکمت ۶۹.
۴. علامه مجلسی، بحارالانوار، ج ۷۷، ص ۱۸۷، ح ۱۰.
۵. کلینی، کافی، ج ۲، ص ۱۳۳، ح ۱۶.
۶. همان، ص ۱۳۵، ح۲۰.
۷. علامه مجلسی، بحارالانوار، ج ۷۸، ص ۳۱۳، ح ۱.
۸. همان، ج ۷۳، ص ۸۱.
۹. جمال‌الدین خوانساری، شرح غررالحکم، ج ۳، ص ۳۸۸، ح ۴۸۳۴.
