موعود پایگاه اینترنتی موعود
برای کاهش معضلات مربوط به فضای مجازی و کارکردهای رسانه ای آن، علاوه بر راهکارهای بیان شده در بعد حاکمیتی، نیاز است که در سطح خانواده‌ها نیز برای استفاده صحیح از ابزارهای نوین ارتباطی، فرهنگ سازی شود. به همین منظور داشتن راهکارهایی کاربردی و قابل اجرا در خانواده‌ها بسیار ضروری و مهم است.
مقدمه
از دیگر اصول مهم مربوط به مدیریت رسانه در خانواده‌ها، آموزش و آگاه سازی است. آموزش و آگاه سازی اصل بسیار مهمی در زندگی است تا جایی که در قرآن از آن به راه نجات خانواده از آتش تعبیر شده است. امام صادق علیهالسلام می‌فرماید: «لمّا نَزَلتْ هذه الآیه:[یاأیهاالّذینَ آمَنو اقُوا أنفسَکم وأهلیکم نارا]قالَ النّاسُ: یا رسول اللّه! کیفَ نَقِی أنفسَنا وَ أهلِینا؟ قالَ: اعمَلُوا الخیرَ و ذَکروا بهِ أهْلِیکم فأدِّبُ و هُم علی طاعهِاللّه؛ چون آیه (ای کسانی که ایمان آورده‌اید! خود و خانواده خود را از آتش نگه دارید) نازل شد، مردم گفتند: یارسول‌الله! چگونه خود و خانواده‌مان را حفظ کنیم؟ فرمود: عمل خیر انجام دهید و آن را به خانواده خود نیز یادآوری کنید و بر پایه فرمان برداری از خدا پرورششان دهید.»
آگاهی‌های مورد نیاز والدین
والدین باید نسبت به کارکردها، آسیب‌ها، فرصت‌ها و تهدیدهای فضای مجازی اطلاعات لازم را جمع آوری کرده و مطالب مفید آن را به فرزندان، دوستان، اقوام و نزدیکان خود منتقل کنند.
الف) آشنایی با آداب، رسوم و فرهنگ اصیل اسلامی – ایرانی؛
ب) آشنایی با روش‌های تربیتی صحیح در اسلام؛
ج) آگاهی‌های رسانه‌ای:
والدین باید در مورد رسانه‌های دیجیتال، آگاهی‌های لازم را داشته باشند که در ذیل به آن اشاره می‌شود:
چیستی رسانه‌های دیجیتال (پَروَنجا شبکه عنکبوتی به پیوست است)
کارکردهای رسانه‌های دیجیتال (پَروَنجا متنی به پیوست است)
مالکان و گردانندگان رسانه‌های دیجیتال (مطالعه مطالب سایت www.nsainfo.ir)
بایدها و نبایدهای رسانه‌های دیجیتال (به معنای آشنایی با آسیب‌های رسانه و پالایش محتوای آن و حذف موارد نادرست از مصرف رسانه‌ای خانواده که در اصل مدیریت بیان می‌شود)
شبهات مربوط به رسانه و فضای مجازی (به علت اهمیت بسیار زیاد شبهات رسانه، این شبهات به همراه پاسخ‌های آن‌ها در فصل جداگانه ای خواهد آمد)
شناخت فرهنگ‌های معارض با فرهنگ اسلامی – ایرانی و اهداف آن: بهتر است والدین آشنایی اجمالی با فرهنگ‌های معارض داشته، تا بتوانند خط سیر آن را در فیلم، پویانمایی، بازی، شبکه‌های اجتماعی، موتورهای جستجو و … پیدا کرده و کاملاً آگاهانه با آن مواجه شوند[۱].
شناخت متخصصین دلسوز و آگاه رسانه‌های نوظهور: به طور قطع و یقین والدین نمی‌توانند تمامی ابعاد رسانه ای را شناسایی کرده و به صورت مطلوب با آن مواجه شوند. از این رو باید با متخصصین این فن مشورت نمایند. امام علی علیهالسلام می‌فرماید: «مَنِ استَبَدَّب رأیهِ هَلَک، و مَن شاوَرَالرِّجالَ شارَکها فیعقول‌ها[۲]؛ هر که خودرأیی کند نابود شود و هرکه با متخصص مشورت کند، در خردهایشان شریک گردد.»
اما نکته مهم شناخت متخصص دلسوز رسانه ای است که فهم خوبی از رسانه‌های نوین دارد. مطالعه آراء و نظرات مقام معظم رهبری[۳]، شهید آوینی[۴]، پروفسور حمید مولانا، پروفسور هربرت شیلر[۵] و جمعی از اندیشمندان این حوزه می‌تواند والدین را در فرهنگ سازی رسانه ای یاری رساند. جالب است که حتی مطالعه آثار جوزف نای[۶] به عنوان فردی که در اتاق جنگ نرم آمریکا حضور موثری دارد و نظرات گوناگونی پیرامون جنگ نرم علیه کشورمان بیان می‌کند نیز می‌تواند روشن و تأیید کننده آراء اندیشمندان دلسوز رسانه‌های نوظهور باشد.
روش‌های کسب آگاهی در مورد فضای مجازی
یکی از راهکارهای کسب اطلاعات، تجربه‌های شخصی است. به عبارت دیگر والدین خودشان این فضا را تجربه کنند و با فرصت‌ها و تهدیدهای آن آشنا شوند و آنگاه دیگران را نیز مطلع نمایند. با توجه به وقت اندک خانواده‌ها و خطرات فراوان موجود در این فضا حتی برای والدین، توصیه می‌شود از تجربه‌های اساتید و کارشناسان این فضا استفاده شود و اطلاعات مورد نیاز را با مشورت با ایشان به دست آورند. امام علی علیهالسلام در حدیثی زیبا می فرمانید: «أَیبُنَی إِنِّی وَإِنْ لَمْ أَکنْ عُمِّرْتُ عُمُرَ مَنْ کانَ قَبْلِی فَقَدْ نَظَرْتُ فِی أَعْمَالِهِمْ وَفَکرْتُ فِی أَخْبَارِهِمْ وَسِرْتُ فِی آثَارِهِمْ حَتَّی عُدْتُک أَحَدِهِمْ بَلْ کأَنِّی بِمَا انْتَهَی إِلَی مِنْ أُمُورِهِمْ قَدْ عُمِّرْتُ مَعَ أَوَّلِهِمْ إِلَی آخِرِهِم[۷]؛ ای نونهالم، هرچند من (ایام) عمر آنان را که پیش از من بوده‌اند درنیافتم ولی در کردارشان نگریستم و در گزارش اخبارشان اندیشیدم و در آثارشان گشتم تا همچون یکی از آنان شدم و حتّی به مدد آنچه از کارهای ایشان به من رسیده چنان شدم که گویی عمری از آغاز تا پایان با آنان بسر برده‌ام». بنابراین والدین می‌توانند با مطالعه آثار در خور توجه و قابل اعتماد، اطلاعات مطلوبی را در این زمینه به دست آورند.
در چه زمانی باید آگاهی‌های رسانه ای را کسب کرد؟
نکته مهم دیگر آن است که آموزش و آگاه‌سازی باید در زمانی صورت گیرد که فرزند به مسائل نامناسب مبتلا نشده و آلودگی‌های فضای مجازی روح و جسم او را تسخیر نکرده باشد. خصوصاً قبل از اینکه به‌وسیله افکار باطل مانند مطالب غیراخلاقی و شبهات فراوان اعتقادی که از طریق رسانه‌ها فرستاده می‌شود ذهن او دچار تشویش شده و احساسات و رفتار او تحت کنترل فضای مجازی درآید.امام صادق علیهالسلام می‌فرمایند: «بادِروا أحداثَکم بِالحَدیثِ قَبلَ أن تَسبِقَکم إلَیهِمُ المُرْجِئهُ[۸]؛ نوجوانان خود را، پیش از آنکه افکار مخالفان به سراغشان روند، حدیث بیاموزید.» اهمیت آگاه سازی فرزندان و پاسخ به شبهات آنان آنچنان است که امام علی علیه السلام در وصیت خویش به فرزند برومندشان امام حسن علیه السلام آن را مقدم بر آموزش قرآن، تفسیر، شریعت و احکام اسلامی می‌داند. ایشان در ابتدای وصیتشان می‌فرماید: «وَأَنْ أَبْتدَئک بِتَعْلِیمِ کتَابِ اللَّهِ وَ تَأْوِیلِهِ وَ شَرَائِعِ الْإِسْلَامِ وَ أَحْکامِهِ وَ حَلَالِهِ وَ حَرَامِهِ لَاأُجَاوِزُ ذَلِک بِک إِلَی غَیرِهِ ثُمَّ أَشْفَقْتُ أَنْ یلْتبِسَ علیک مَااخْتَلَفَ النَّاسُ فِیهِ مِنْ أَهْوَائِهِمْ و آرائِهم مِثْلَ الَّذِی التَبَسَ علیهُمْ، فکانَ إِحْکامُ ذَلِک عَلَی مَاکَرهْتُ مِنْ تَنْبِیهِک لَهُ أَحَبَّ إِلَیّ مِنْ إِسْلَامک إِلَی أَمْرٍٍ لَاآمَنُ عَلَیک بهِ الْهَلَکهَ وَ رَجَوْتُ أَنْ یوَفِّقَک اللَّهُ فِیهِ لِرُشْدِک وَ أَنْ یهْدِیک لِقَصْدِک[۹]؛ و خواستم از تعلیم کتاب خدا و تأویل آیات قرآن و مقررات و احکام اسلام و حلال و حرام دین آغاز کنم و به سخن دیگر نپردازم، ولی از این نکته نگرانم که اشتباهاتی که هوی و هوس‌ها ببار آورده و موجب اختلاف میان مردم گشته ترا نیز دامن گیر شود، از این رو با اینکه از تذکر این شبهه‌ها دلخوش نیستم (که ذهن صاف و بی‌آلایش ترا تیره و کدر کند) اما محکم کردن پایه (و روشن کردن موارد شبهه) بهتر از آن است که ترا بدست چیزی سپارم که از هلاکت در آن بر تو ایمن نیستم (یعنی ترا در ورطه بی خبری و بی‌اطلاعی رها کنم، بااینکه ممکن است هنگام برخورد باافکار و آرای گوناگون حق را نیابی و به گمراه یافتی) امیدوارم خدایت در این لغزشگاه‌ها توفیق هدایت عطا کند، و به راه راست هدایت فرماید»
[۱]. جهت آشنایی اجمالی با برخی از فرهنگ‌های معارض ر-ک جریانسازی ضد فرهنگ‌ها به قلم عبدالحسین خسروپناه.[۲]. نهج البلاغه، ص ۵۰۰.
[۳]. مراجعه به تارنمای www.leader.ir و جستجوی واژه‌های فرهنگ، رسانه، استعمار فرا نو، اینترنت، ماهواره و ….
.[۴]مطالعه جلد اول کتاب آیینه جادو.
.[۵]مطالعه کتاب ایشان با عنوان ارتباطات و سلطه فرهنگی.
.[۶]کتاب آینده قدرت از آثار نامبرده.
.[۷]نهج البلاغه، ص ۳۹۳. [۸]. وسائل الشیعه، ج ۱۷، ص ۳۳۱.
[۹]. نهج البلاغه، نامه ۳۱.
