موعود پایگاه اینترنتی موعود
در میان انسان‌ها، هیچ انسانی به‌اندازه امیرالمؤمنین، علی(ع) مورد حسادت قرار نگرفته است؛ زیرا پس از رسیدن ایشان به مقام امیری مؤمنان، دیگر مقامی‌نمانده بود که ایشان طی نکرده باشند و جایگاهی انسانی که به آن نرسیده باشند. ایشان، علاوه بر اینکه در میان برترین خاندان قریش، بنی‌هاشم، زاده شده بودند، خانواده‌ای نیک‌سرشت داشتند و در دامن رسول خدا(ص) و با مهر و محبّت حضرت خدیجه کبری(س) رشد یافتند؛ برخی از آیات «قرآن» که تعداد آنها نیز کم نیست، به موارد تاریخی بسیار مهمّی‌اشاره کرده‌اند که نقش اوّل این وقایع را حضرت علی، امیرالمؤمنین(ع) بازی کرده‌اند. از آنجایی که بیان همه این مطالب، حجم بسیاری دارد، به ذکر چند نمونه بسنده می‌کنیم.
برخی از آیات «قرآن» که تعداد آنها نیز کم نیست، به موارد تاریخی بسیار مهمّی‌اشاره کرده‌اند که نقش اوّل این وقایع را حضرت علی، امیرالمؤمنین(ع) بازی کرده‌اند.
از آنجایی که بیان همه این مطالب، حجم بسیاری دارد، به ذکر چند نمونه بسنده می‌کنیم.
۱. موحّد از ازل، مسلمان از نخست
نخستین کسانی که به حضرت محمّد(ص) ایمان آوردند، حضرت امیرالمؤمنین(ع) و حضرت خدیجه(س) بودند.
در قرآن نیز، به این سه نفر، اشاره شده است:
«وَأَقِیمُواْ الصَّلاَهَ وَآتُواْ الزَّکَاهَ وَارْکَعُواْ مَعَ الرَّاکِعِینَ؛ ۱
نماز را برپا دارید و زکات دهید و با رکوع کنندگان رکوع کنید.»
در تفسیر این آیه، به روایتی از ابن‌عبّاس، مفسّر بزرگ قرآن اشاره شده است:
یحیی‌بن عفیف کندی از پدرش و او از جدّش نقل می‌کند که گفت:
به «مکّه» درآمدم تا برای خانوادهام لباس و عطر تهیّه کنم. پس نزد عبّاس‌بن عبد المطّلب رفتم و او مرد تاجری بود، نزد او نشسته بودم و به کعبه نگاه میکردم و آفتاب در آسمان بالا آمده بود، ناگهان جوانی آمد و نگاهی به آسمان کرد. سپس رو به کعبه ایستاد. اندکی نگذشت تا اینکه پسر بچّه‌ای آمد و در طرف راست او ایستاد و اندکی نگذشت که زنی آمد و در پشت سر آنها ایستاد. پس آن جوان رکوع کرد و آن پسربچّه و آن زن نیز رکوع کردند. پس آن جوان بلند شد؛ آنان هم بلند شدند. پس آن جوان سجده کرد و آن پسر بچّه و زن نیز سجده کردند.
به عبّاس گفتم: ای عبّاس! کار بزرگی است. عبّاس گفت: آری کار بزرگی است. آیا این جوان را میشناسی؟ گفتم: نه. گفت: این محمّدبن عبد اللّه‌بن عبدالمطّلب(ع) پسر برادر من است. آیا این پسر بچّه را میشناسی؟ گفتم: نه. گفت: او علیّ‌بن ابی‌طالب(ع) است. او نیز پسر برادر من است. آیا این زن را میشناسی؟ گفتم: نه. گفت: او خدیجه، دختر خویلد، همسر اوست. این پسر برادرم خبر می‌دهد که پروردگار او، پروردگار آسمان‌ها و زمین است و اوست که وی را به این دینی که بر آن است، فرمان داده. به خدا سوگند در روی زمین جز این سه نفر، بر این دین نیستند.۲
در اینکه امام علی(ع)، نخستین مرد مسلمان بودند، هیچ اختلافی میان شیعیان و سنّیان نیست. در قدیمی‌ترین کتاب اسلامی، «سیره ابن هشام»، آمده است:
نخستین کسی که از جنس مردان به رسول خدا(ص) ایمان آورد و با او نماز گزارد و نبوّت او را تصدیق کرد، علیّ بن ابی‌طالب‌بن عبد المطّلب‌بن هاشم، رضوان الله و سلامه علیه، بود و آن جناب در آن روز ده ساله بود.»۳
امام علی(ع) و رسول اعظم(ص)، هر دو تصریح می‌کنند که در میان انسان‌ها (چه زن و چه مرد) نخستین کسی که مسلمان شد، حضرت علی(ع) بود. لازم به ذکر است که پیش از مبعث رسول اکرم(ص)، برخی از مردم «مکّه»، از جمله اجداد حضرت علی(ع) و رسول اکرم (ص)، از پیروان دین حنفی و آیین حضرت ابراهیم(ع) بودند.
سعیدبن مسیّب می‌گوید: از حضرت علیّ‌بن الحسین(ع) پرسیدم: علیّ‌بن ابی‌طالب(ع)، روزی که مسلمان شد، چند سال داشت؟ حضرت فرمودند:
«مگر هیچگاه او کفر ورزیده بود؟ همانا روزی که خدای عزّ و جلّ پیامبرش را به نبوّت مبعوث فرمود، علی(ع) ده سال داشت و در آن روز هم کافر نبود و به خدای تبارک و تعالی و پیغمبرش(ص) ایمان داشت و از همه مردم سه سال زودتر به خدا و رسولش ایمان آورد و نماز خواند و نخستین نمازی را که آن حضرت با رسول خدا(ص) خواند، نماز ظهر بود در دو رکعت؛ و خدای تعالی نماز را برای مسلمانانی که در مکّه بودند، این چنین دو رکعت، دو رکعت واجب کرده بود…»۴
در این‌باره، امیرالمؤمنین علی(ع) فرمودند:
«من نخستین کسی هستم که خدا را پرستیدم و به وحدانیّتش معتقد شدم.»۵
خداوند در قرآن کریم می‌فرماید:
«الَّذینَ آمَنُوا وَ لَمْ یَلْبِسُوا إیمانَهُمْ بِظُلْمٍ أُولئِکَ لَهُمُ الْامْنُ وَ هُمْ مُهْتَدُون؛ ۶
کسانی که ایمان آورده‌اند و ایمانشان با ظلم پوشیده نشده است، برای همانان امان [روز قیامت] است و آنان هدایت شده‌اند»
ابان بن تغلب درباره این آیه، از حضرت باقر(ع) پرسید. حضرت پاسخ دادند:
«ابان! شما می‌گویید [ظلم]، شرک به خدا است ما می‌گوییم این آیه درباره امیرالمؤمنین، علیّ‌بن ابی‌طالب و اهل بیتش نازل شده است؛ زیرا آنها یک چشم بر هم زدن هم به خدا مشرک نشدند و هرگز لات و عزّی را نپرستیدند و او (حضرت علی(ع)) اوّلین کسی بود که با پیامبر نماز خواند و او اوّلین کسی بود که پیامبر را تصدیق نمود. این آیه، درباره آن جناب نازل شده است.»۷
۲. مردی که خود را به خدا فروخت (لیله المبیت)
در تاریخ، افراد بسیار کمی، جان خود و خانواده‌اشان را برای بهترین مردان عالم، به خطر انداخته‌اند. مثال و نمونه واقعی این سخن، حضرت علی، امیرالمؤمنین(ع) بودند که در شب لیله المبیت، در بستر پیامبر اکرم(ص) خوابیدند تا هجرت ایشان، با خطر کمتری همراه باشد.
خداوند در این‌باره می‌فرماید:
«وَ مِنَ النَّاسِ مَنْ یَشْرِی نَفْسَهُ ابْتِغاءَ مَرْضاتِ اللهِ وَ اللهُ رَؤُفٌ بِالْعِبادِ؛ ۸
از میان مردم کسانی هستند که برای رضایت خداوند، خودشان را به او می‌فروشند و خداوند نسبت به بندگانش رئوف و مهربان است.»
حضرت علی(ع) می‌دانستند که در این حال ممکن است کشته شوند؛ امّا با این همه، لباس‌های پیامبر(ص) را پوشیدند و در بستر ایشان خوابیدند. خود ایشان در این‌باره فرمودند:
«با جان خودم از کسی نگهداری کردم که بهترین راه روندگان بر ریگ‌های زمین بود و بهترین کسی بود که «بیت عتیق» و «حجر الأسود» را طواف کرد. پیامبری از سوی خدا که ترسید از اینکه درباره او نیرنگ کنند، پس خداوند صاحب احسان. او را از نیرنگ نجات داد. رسول خدا(ص) در غار، در امنیّت و حفظ‌شده در مراقبت خدا و در پوشش ماند و من همواره آنها را مراقبت کردم و نتوانستند مرا زندانی کنند و من، خودم را برای کشته شدن و اسیر شدن آماده کرده بودم.»۹
همچنین از ابن‌عبّاس، نقل شده است:
پیامبر خدا(ص) در شبی که به سوی غار میرفت، علی را در بستر خود خوابانید، ابوبکر آمد و سراغ پیامبر را از او گرفت. علی(ع) به او خبر داد که او رفته است، ابو بکر پیامبر را دنبال کرد و قریش در آن شب، به علی نگاه می‌کرد و او را می‌زد. چون صبح شد، ناگهان علی(ع) را دیدند و گفتند: محمّد کجاست؟ گفت: «نمی‌دانم». گفتند: اینکه از درد به خود میپیچیدی برای ما غریب بود؛ چون، وقتی محمّد را میزدیم، او به خود نمیپیچید؛ ولی تو چنین میکنی.۱۰
در تأیید این روایت، امام سجّاد(ع) چنین فرمودند:
«کسی که جان خود را به خدا فروخت، علیّ بن ابی‌طالب(ع) بود.»۱۱
آنگاه این آیه را خواندند:
«وَ مِنَ النَّاسِ مَنْ یَشْرِی نَفْسَهُ ابْتِغاءَ مَرْضاتِ اللهِ»
۳. نفـْس رسول (مباهله)
چند تن از علمای «نجران»۱۲ برای گفت‌وگو و مباحثه به «مدینه» آمدند. پیامبر(ص) به آنان فرمودند: «شما را به آیین توحید و یکتاپرستی دعوت می‌کنم.» نمایندگان گفتند: اگر منظور از اسلام، ایمان به خدای جهان است، ما هم ایمان داریم. پیامبر(ص) فرمودند: «اسلام، نشانه‌هایی دارد که برخی اعمال شما نشان می‌دهد که به اسلام واقعی نگرویده‌اید؛ مثلاً صلیب می‌پرستید، گوشت خوک می‌خورید و برای خدا فرزند قائل هستید.» نمایندگان گفتند: او (عیسی(ع)) فرزند خداست چون بدون پدر به دنیا آمده. پیامبر(ص) فرمودند: «وضع حضرت عیسی(ع) نظیر حضرت آدم(ع) است.۱۳ اگر نداشتن پدر، دلیل بر فرزند بودن خداوند است، پس حضرت آدم(ع) سزاوارتر است که فرزند خدا باشد. چون نه پدر داشت نه مادر.»
نمایندگان گفتند: حرف‌های شما ما را قانع نمی‌کند، راهش این است که در وقت مُعیّنی مباهله کنیم و بر دروغگو نفرین فرستیم و از خدا هلاک او را بخواهیم.
پس از این ماجرا، «آیه مباهله» نازل شد:
«فَمَن حاجَّکَ مِنْ بَعدِ ما جائکَ مِنَ الْعِلم فَقُل تَعالُوا نَدْعُ اَبْنائَنا وَ اَبْنائَکُم وَ نِسائَنا وَ نِسائَکُم وَ انْفُسَنا وَ اَنْفُسَکُم ثُمَّ نَبْتَهِل فَنَجْعَلْ لَعْنَتَ اللّهِ عَلَی الکاذبین؛ ۱۴
پس هر که در این[باره] پس از دانشی که تو را [حاصل] آمده، با تو محاجّه کند، بگو: «بیایید پسرانمان و پسرانتان، و زنانمان و زنانتان و همانند خودمان و خودتان را فرا خوانیم؛ سپس مباهله کنیم و لعنت خدا را بر دروغگویان قرار دهیم.»
در روز مباهله، آیه، تأویل یافت. نجرانیان، با بسیاری از اقوام و قبائل جمع شده بودند و رسول خدا (ص)، دست نوه‌های خویش را در دست گرفتند و همان‌طور که حضرت علی(ع) در پیش روی آنها راه می‌آمد و حضرت زهرا(س) پشت سر آنها حرکت می‌کرد، وارد میدان مباهله شدند.
همین‌جا بود که مسیحیان نجرانی، تحت تأثیر سادگی و بی‌آلایشی و کمی‌تعداد اهل بیت(ع) به این نتیجه رسیدند که اگر آنها، دهان به نفرین باز کنند، جهان زیر و رو می‌شود. بنابراین از تصمیم خود بازگشتند.
چنانچه گفتیم، رسول خدا(ص) برای نفرین روز مباهله، تنها ۴ نفر را با خود همراه کردند: حضرت امیرالمؤمنین(ع)، حضرت فاطمه زهرا(س) و حسنین(ع)؛ امّا در «آیه ۶۱ سوره آل‌عمران» آمده است: «فرزندان ما در برابر فرزندان شما و زنان ما در برابر زنان شما و جان ما در برابر جان شما قرار می‌گیرد …»
واضح است منظور از فرزندان، حسنین(ع) و منظور از زنان، حضرت زهرا(س) هستند. می‌ماند «انفسنا» (خود ما، عین ما) و حضرت امیر(ع). به این ترتیب معلوم می‌شود که خداوند، حضرت علی(ع) را نفس پیامبر(ص) و عین پیامبر خدا(ص) می‌داند. کسی که به حدّی شبیه پیامبر(ص) می‌باشد که مساوی با خود او قرار گرفته است.
امام رئوف، امام رضا(ع)، در مباحثه با علمای دربار مأمون ملعون، از آنها پرسیدند: «آیا می‌دانید معنی انفسنا و انفسکم چیست؟» علما گفتند: «مقصود خود پیامبر(ص) است.»
همچنین فرمودند:
«غلط گفتید؛ همانا مقصود از آن (انفسکم) علی(ع) است و یک دلیلش گفته پیامبر(ص) است، هنگامی‌که فرمود باید بنی‌ولیعه (تیرهای از قبیله یمن بودند) باز ایستند و گرنه مردی بر سر آنها فرستم که چون خود من است. [پیامبر(ص)] مقصودش علی(ع) بود. این خصوصیتی است که احدی بر آن سبقت نجسته و فضیلتی است که بشری مخالف آن نیست، و شرفی است که هیچ کس بر آن پیشی نگرفته؛ زیرا نفس علی را چون خود قرار داده است ….»۱۵
امیرمؤمنان(ع) فرمودند:
«… من محمّدم و محمّد از من است. آن چنان که خداوند در کتاب عزیزش از من، تعبیر به نفس پیامبر نموده است: «انفسنا و انفسکم».۱۶
نفس کسی بودن، یعنی عین او بودن. عین کسی بودن مستلزم آن است که نه تنها از صفات او برخوردار باشد، بلکه در مرتبه و جاه نیز با او یکسان باشد. فخر رازی در تحلیل آیه مباهله، می‌گوید:
…این مانند هم بودن، اقتضای مساوات بین آن دو در تمام وجوه، به استثنای مقام نبوّت است؛ یعنی تنها تفاوت در این است که محمّد(ص)، نبیّ بوده و علی چنین نبوده است و انعقاد اجماع بر اینکه محمّد افضل از علی است، باقی می‌ماند. همچنین از آنجا که محمّد(ص) افضل از همه انبیاء است. پس لازم است علی(ع) هم افضل از سایر انبیا باشد.۱۷
۴. ماجرای چهار درهم
از ویژگی‌های منحصر به فرد حضرت امیرالمؤمنین، علی(ع)، بخشنده بودن ایشان است. این خصلت ایشان، توسط امامان ادامه یافت؛ امّا در عین حال، همیشه به عنوان الگو و نمونه در بخشندگی از امیرالمؤمنین(ع) یاد می‌شود.
یکی از آیاتی که به عقیده بسیاری از مفسّران در شأن حضرت علی(ع) نازل شد، این آیه از سوره بقره است که می‌فرماید:
«الَّذینَ یُنْفِقُونَ أَمْوالَهُمْ بِاللَّیْلِ وَ النَّهارِ سِرًّا وَ عَلانِیَهً فَلَهُمْ أَجْرُهُمْ عِنْدَ رَبِّهِمْ وَ لاخَوْفٌ عَلَیْهِمْ وَ لا هُمْ یَحْزَنُون؛ ۱۸
کسانی که اموالشان را در شب و صبح، پنهان و آشکارا انفاق می‌کنند، پس نزد خداوند اجری دارند و آنان [از چیزی] نمی‌ترسند و اندوهگین نمی‌شوند.»
از پیامبر اکرم (ص) روایت شده است که فرمودند: «این آیه درباره علی نازل گشته است.»۱۹
همچنین ابن‌عبّاس می‌گوید:
این آیه درباره علیّ‌بن ابی‌طالب(ع) نازل شده است. نزد او، جز چهار درهم نبود؛ درهمی را شب و درهمی را روز و درهمی را پنهانی و درهمی را آشکارا صدقه داد.»۲۰
او همچنان روایت می‌کند: پیامبر خدا(ص) به او فرمودند: «چه چیزی تو را وادار به این کار کرد؟» حضرت عرضه داشتند: «امیدواری به اینکه شایسته چیزی باشم که خدا به من وعده داده است.» پیامبر(ص) فرمودند: «این [سخن] برای توست.» پس خداوند این آیه را نازل کرد.۲۱
۵. سکینه الرّسول (ماجرای جنگ حنین)
شاید بتوان گفت پردغدغه‌ترین و پرحادثه‌ترین زندگی، زندگی رسول خدا(ص) بود و البتّه باید گفت، خداوند برای خطر آفرین‌ترین لحظات زندگی فرستاده‌اش، آرامشی برای او نازل کرد و فرمود:
«ثمَّ أَنْزَلَ اللهُ سَکینَتَهُ عَلی رَسُولِهِ وَ عَلَی الْمُؤْمِنینَ…؛ ۲۲
سپس خداوند بر رسولش و بر مؤمنان، آرامشی فرو فرستاد …»
ماجرای این آرامش، به جنگ حنین بازمی‌گردد. زمانی که همه لشکر، از دور رسول خدا(ص)، پراکنده شدند و تنها ۱۰ نفر و به روایتی تنها ۴ نفر از بنی‌هاشم، با رسول خدا(ص) باقی ماندند که یکی از آنها، امیرمؤمنان، علی(ع) بود.
در تاریخ، در مناظره بین مأمون با پیروان امام رضا(ع)، ماجرای این جنگ و باقی ماندن این ده نفر نقل شده است. بدین ترتیب که از این ده نفر، سه نفر بلافاصله کشته می‌شوند، حضرت علی(ع)، پیشاپیش اسب رسول خدا(ص)، با دشمنان می‌جنگیدند، عبّاس، عموی پیامبر(ص) دهانه اسب را گرفته و باقی آنها، در پشت حضرت علی(ع) و دور تا دور رسول خدا(ص)، مراقب جان حضرت محمّد(ص) بودند.۲۳
در «تاریخ مسعودی» نیز این موضوع تأکید شده و آمده است: آیه شریفه سکینه، بیشک برای چهار تن از ثابت قدمان جنگ حنین نازل شد و علیّ بن ابی‌طالب(ع) مقاومترین آن چهار تن است.۲۴
نکته قابل تأمّل در اینجا، فرمایش خداوند بلند مرتبه است که فرمود: «سکینه برای پیامبر (ص) و مؤمنان نازل شده است.» این بدین معناست که دل‌آرام آن ده نفر نیز، علیّ‌بن ابی‌طالب(ع) بود.
۶. پیشتاز انصار و مهاجرین
یکی از نکات قابل تأمّل در زندگی حضرت علی(ع)، سابقه ایشان در یاری رسول الله(ص) است. ایشان با سابقه‌ترین فرد در سبقت گرفتن در همه کار است: از ایمان آوردن به رسول خدا(ص) گرفته تا جنگیدن در کنار ایشان، تا هجرت کردن همراه با ایشان و رها کردن کلّ پیشینه و خانه و کاشانه‌اش. این همان چیزی است که خداوند کریم درباره‌اش می‌فرماید:
«وَ السَّابِقُونَ الْاوَّلُونَ مِنَ الْمُهاجِرینَ وَ الْاَنْصارِ وَ الَّذینَ اتَّبَعُوهُمْ بِإِحْسانٍ رَضِیَ اللهُ عَنْهُمْ وَ رَضُوا عَنْهُ وَ أَعَدَّ لَهُمْ جَنَّاتٍ تَجْری تَحْتَهَا الْانْهارُ خالِدینَ فیها أَبَداً ذلِکَ الْفَوْزُ الْعَظیمُ …؛ ۲۵
و پیشگامانِ نخستین از مهاجران و انصار و کسانی که با نیکوکاری از آنان پیروی کردند، خدا از ایشان خشنود و آنان [نیز] از او خشنودند و برای آنان باغ‌هایی آماده کرده که از زیر [درختان] آن، نهرها روان است. همیشه در آن جاودانهاند. این است همان کامیابی بزرگ.»
از پیامبر اکرم(ص) درباره این آیه سؤال شد، ایشان فرمودند:
«خدای تعالی آن را در شأن انبیاء و اوصیای آنان نازل فرموده است و من افضل انبیا و رسولان هستم و وصیّ من علیّ‌بن أبی‌طالب افضل اوصیا است.»۲۶
امام حسن مجتبی(ع) نیز پس از خواندن این آیه فرمودند:
«همان‌گونه که سابقان بر کسانی که پس از آنان آمدند، برتری دارند، پدرم علیّ‌بن ابی‌طالب(ع) به سبب سبقت بر سابقان بر آنان، برتری دارند.»۲۷
عبدالله‌بن عبّاس، درباره این سبقت و برتری می‌گوید:
این کلام ربّانی در تحسین و تمجید علیّ بن ابی‌طالب(ع) نازل شد که در ایمان به خدا و رسول از همه مردم سبقت گرفته بود و به طرف دو قبله نماز گزارد و دو بار بیعت نمود و دو بار مهاجرت کرد.۲۸
می‌توان گفت در این آیه، خداوند به سبقت ورزی حضرت امیر(ع) در تمامی‌کارهای نیک، اشاره کرده است.
۷. ثروتمندترین فقیر مسلمان
در دین اسلام، مردانی بودند که در راه رضای خداوند، به حدّی از مال خود می‌بخشیدند که خودشان در فقر به سر می‌بردند؛ در حالی‌که اگر اموالشان را جمع می‌کردند، ثروتمندترین مردمان روزگار خویش می‌شدند. نمونه بارز این مردان، حضرت امیرالمؤمنین، علی(ع) بود که خداوند در شأن ایشان نازل فرموده است:
«وَ مَثَلُ الَّذِینَ یُنْفِقُونَ أَمْوالَهُمُ ابْتِغاءَ مَرْضاتِ اللهِ وَ تَثْبِیتاً مِنْ أَنْفُسِهِمْ کَمَثَلِ جَنَّهٍ بِرَبْوَهٍ أَصابَها وابِلٌ فَآتَتْ أُکُلَها ضِعْفَیْنِ فَإِنْ لَمْ یُصِبْها وابِلٌ فَطَلٌّ وَ اللهُ بِما تَعْمَلُونَ بَصِیر؛ ۲۹
و مَثَل [صدقات] کسانی که اموال خویش را برای طلب خشنودی خدا و استواری روحشان انفاق می‌کنند، همچون مَثَلِ باغی است که بر فراز پشتهای قرار دارد [که اگر] رگباری بر آن برسد، دو چندان محصول برآورد و اگر رگباری هم بر آن نرسد، بارانِ ریزی [برای آن بس است]، و خداوند به آنچه انجام میدهید، بیناست.»
در میان امامان ما، هیچ کس به‌اندازه حضرت امیرالمؤمنین علی(ع) به خصلت رسیدگی به وضع فقرا و درماندگان مشهور نیست.
امام صادق(ع) فرمودند:
«علی(ع) با دسترنج خویش هزار برده و بلکه عدّه زیادی که به شماره نمیآیند، آزاد کرد. مردی در حالی‌که نزد آن حضرت، مقداری هسته خرما دید، از آن حضرت پرسید: ای ابوالحسن! این چیست؟ فرمود: «إن شاء الله صد اصله درخت نخل است.» سپس آنها را کاشت و حتّی یک دانه از هستهها را نگاه نداشت و آن را وقف عام کرد.
آن حضرت در «خیبر» و «وادی القری»، اموالی را وقف نمود و هم چنین اموال «ابی نیزر»، «بغیبغه»، «ارباح»، «أرینه»، «رغد»، «رزین» و «ریاح» را بر مؤمنان وقف نمود و فرزندانش از فاطمه(ع) را، که افرادی صالح و امین بودند، به این کار مأمور کرد. وی صد چاه آب در «ینبع» حفر کرد و وقف حجّاج بیت الله الحرام نمود که تا امروز نیز باقی است؛ همچنین در راه مکّه و «کوفه»، چاه‌های آبی حفر کرد و در «مدینه»، مسجد «فتح» را ساخت و در مقابل قبر حمزه و «میقات» و کوفه، مساجدی بنا کرد و همچنین «جامع بصره» و «عبّادان» را ساخت و کارهای خیریّه دیگری انجام داد.»۳۰
با همین یک حدیث، به خوبی می‌توان تصوّر کرد که حضرت علی(ع)، چه دست بخشنده‌ای داشتند. آری: «و عمل کسانی که اموال خود را به طلب رضای خدا و استواری دادن به دل‌های خویش انفاق می‌کنند، مانند باغی است بر بالای تپّه‌ای …»۳۱
امام صادق(ع) پس از خواندن این آیه فرمودند:
«علی(ع) افضل و برترین مصداق در آیه شریفه است. او بود که پیوسته اموالش را برای به دست آوردن رضایت خدای تعالی انفاق می‌کرد.»۳۲
۸. مردی با افتخارات بسیار
در میان انسان‌ها، هیچ انسانی به‌اندازه امیرالمؤمنین، علی(ع) مورد حسادت قرار نگرفته است؛ زیرا پس از رسیدن ایشان به مقام امیری مؤمنان، دیگر مقامی‌نمانده بود که ایشان طی نکرده باشند و جایگاهی انسانی که به آن نرسیده باشند. ایشان، علاوه بر اینکه در میان برترین خاندان قریش، بنی‌هاشم، زاده شده بودند، خانواده‌ای نیک‌سرشت داشتند و در دامن رسول خدا(ص) و با مهر و محبّت حضرت خدیجه کبری(س) رشد یافتند؛ سپس از نخستین ایمان‌آورندگان و برادر دینی رسول خدا(ص) شدند. در جنگ‌ها نام‌آور و در بخشندگی شناخته شده بودند. علاوه بر آن، افتخار همسری حضرت زهرا(س) نصیب آن حضرت شد و فرزندان آنان، سیّد جوانان اهل بهشت گردیدند. سپس در روز غدیر، به مقام ولیّ اللهی نائل آمدند. البتّه اینها تنها جایگاه ظاهری ایشان بود و مردم از بسیاری از فضائل ایشان بی‌خبر بودند و هستند و خواهند بود.
این یک طرف قضیه است؛ طرف دیگر آن همّت بالای مولای نازنین، حضرت علی(ع) در عبادت و خدمت به مردم بود. هر کسی اگر همّت ایشان را داشت و باغ‌های فراوان با دست خود می‌کاشت؛ چاه های بسیار حفر می‌کرد و بعد بدون منّت وقف می‌کرد، شاید به شهرت بخشندگی ایشان می‌رسید یا اگر کسی عزم حضرت علی(ع) در عبادت خداوند را داشت، قطعاً یکی از بهترین بندگان خداوند می‌شد.
از طرف دیگر، هیچ‌کدام از افتخارات حضرت علی(ع)، بدون کشیدن سختی به دست نیامد: درِ خیبر، جز با زخم برداشتن حضرت علی(ع) گشوده نشد؛ پیروزی ایشان در جنگ خندق بر عمروبن عبدِوُدّ، بدون جراحات شدید ایشان محقّق نشد؛ نسبت داشتن با رسول خدا(ص) نیز در اوایل کار اسلام، مشکلات فراوانی برایشان به وجود آورد. از طرد شدن و کتک خوردن در شب مهاجرت گرفته تا تبعید اجباری از وطن و زخم زبان‌های فراوان شنیدن. حالا از سختی‌های دوران امامت ایشان بگذریم که خود دنیایی از رنج و اندوه است. با این حال، حسد‌ورزان، بدون درنظر گرفتن گنجایش و ظرفیت خودشان و حضرت علی(ع)، تا حدّی به مقام ایشان حسد ورزیدند که بارها و بارها، ایشان را مورد سوء قصد قرار دادند. خداوند در این باره در قرآن مجید، فرموده است:
«أَمْ یَحْسُدُونَ النَّاسَ عَلی ما آتاهُمُ اللهُ مِنْ فَضْلِهِ فَقَدْ آتَیْنا آلَ إِبْراهیمَ الْکِتابَ وَ الْحِکْمَهَ وَ آتَیْناهُمْ مُلْکاً عَظیما؛ ۳۳
آیا به مردم، برای آنچه خدا از فضل خویش به آنان عطا کرده است، رشک میورزند؟ در حقیقت، ما به خاندان ابراهیم، کتاب و حکمت دادیم و به آنان ملکی بزرگ بخشیدیم.»
امام علی(ع)، به خزیمه، یکی از یارانشان، که به ایشان خیره شده بود، فرمودند: «ای خزیمه! آیا مینگری که به سبب جایگاهی که در نزد نبی(ص) و علمی‌که خداوند روزی‌ام کرد، چگونه به من حسد برده می‌شود؟»۳۴
همچنین ایشان در مباحثه با مردم مدینه، پس از ماجرای سقیفه، فرمودند:
«به خدا قسم، اگر آن چهل نفر که با من بیعت کردند، وفا می نمودند در راه خدا با شما جهاد میکردم؛ ولی به خدا قسم بدانید که احدی از نسل شما تا روز قیامت به خلافت دست پیدا نخواهد کرد به دلیل دروغ بودن سخنی که به پیامبر نسبت دادید، ۳۵ کلام خداوند تعالی است که [می‌فرماید] «آیا بر مردم حسد می‌برند بر آنچه خداوند از فضلش به آنان داده است؟ ما به آل ابراهیم کتاب و حکمت دادیم و به آنان حکومت بزرگ دادیم». کتاب، یعنی نبوّت و حکمت، یعنی سنّت و حکومت، یعنی خلافت و ما آل ابراهیم هستیم.»۳۶
امام صادق(ع) در تأویل این آیه شریفه فرمودند:
«…و ماییم حسد برده‌شدگان و آنان که خدا در باب ایشان فرموده است: آیا مردم بر آنچه، خدا از فضل خود به ایشان داده است، حسد می‌برند؟»۳۷
البتّه آیات دیگری که سبب نزولشان به حضرت علی(ع) بازمی‌گردد و در آن تأییدات فراوانی از جانب خداوند و رسولش درباره ایشان شده است، وجود دارد؛ ولی همین مقدار کفایت می‌کند تا حقّانیت مولای مظلوم شیعیان معلوم گردد.
پی‌نوشت‌ها:
۱. سوره بقره، آیه ۴۳
۲. «سیمای امام علی(ع) در قرآن»، حسکانی، عبیدالله‌بن عبدالله، ترجمه شواهد التنزیل، مترجم: جعفری، قم، نشر اسوه، چاپ اوّل، ۱۳۸۱ ش، ص ۴۷.
۳. «الروضه من الکافی»، کلینی، محمّدبن یعقوب، ترجمه رسولی‌محلّاتی، ج ۲، ص۱۸۲.
۴. همان، ص ۱۷۸.
۵. «الارشاد»، مفید، محمّدبن محمّد، ج ۱، ص ۲۷۹؛ به نقل از مهدی‌پور، علی‌اکبر، «علی اوّل»، نشر موعود، ۱۳۷۹، ص ۲۱.
۶. سوره انعام، آیه ۸۲.
۷. «شواهد التنزیل لقواعد التفضیل»، حسکانی، عبیدالله بن عبدالله، ترجمه روحانی، قم، نشر دارالهدی، ص ۱۰۴.
۸. سوره بقره، آیه ۲۰۷.
۹. حسکانی، عبیدالله‌بن عبدالله، «سیمای امام علی(ع) در قرآن»، همان، ص ۵۷.
۱۰. همان، صص ۵۴ ـ ۵۵.
۱۱. همان، ص ۵۷.
۱۲. نام شهری است در قسمت جنوبی شبه جزیره عربستان.
۱۳. سوره آل‌عمران، آیه ۵۹.
۱۴. همان، آیه ۶۱.
۱۵. «عیون أخبار الرّضا(ع)»، محمّدبن علیّ‌بن ابن‌بابویه، ترجمه آقا نجفی، ج ۱، ص ۵۵.
۱۶. «الفضایل»، شاذان‌بن جرائیل قمی، نجف اشرف، المکتبه الحیدریه، ۱۳۸۱ ش.، صص ۳ و ۸۳.
۱۷. «تفسیر فخر رازی»، ج ۲، ص ۴۸۸؛ به نقل از کتاب «برهان امامت»، گردآوری شده توسط مؤسّسه فرهنگی موعود عصر(عج)، نشر موعود.
۱۸. سوره بقره، آیه ۲۷۴.
۱۹. «ترجمه عیون أخبار الرضا(ع)»، ج ۲، ص ۱۰۷.
۲۰. «سیمای امام علی(ع) در قرآن»، ترجمه شواهد التنزیل، ص ۶۱.
۲۱. همان.
۲۲. سوره توبه، آیه ۲۶.
۲۳. «عیون أخبار الرضا(ع)»، ترجمه آقا نجفی، ج۲، ص۴۳۷.
۲۴. «شواهد التنزیل لقواعد التفضیل»، ترجمه روحانی، ص ۱۳۲.
۲۵. سوره توبه، آیه ۱۰۰.
۲۶. شیخ صدوق، «کمال‌الدین»، ترجمه پهلوان، قم، نشر دارالحدیث، ج۱، ص۵۱۶.
۲۷. «سیمای امام علی(ع) در قرآن»، همان، ص ۱۴۶.
۲۸. «شواهد التنزیل لقواعد التفضیل»، ترجمه روحانی، قم، نشر دارالهدی، ص ۱۳۳.
۲۹. سوره بقره، آیه ۲۶۵.
۳۰. ترجمه «امام علی(ع) من تاریخ دمشق ابن عساکر»، ج ۳، ص۲۲۷ به بعد، حدیث ۱۲۳۰ به بعد؛ «بحارالأنوار»، ج ۴۱، ص۳۲، باب ۱۰۲، «مناقب ابن‌شهر آشوب»، ج ۲، ص ۱۲۲.
۳۱. سوره بقره، همان.
۳۲. «شواهد التنزیل لقواعد التفضیل»، ترجمه روحانی، ص۶۰.
۳۳. سوره نساء، آیه ۵۴.
۳۴. «شواهد التنزیل لقواعد التفضیل»، ترجمه روحانی، ص۷۹.
۳۵. منظور این کلام بود که اهل سقیفه گفتند و به پیامبر(ص) نسبت دادند: «ما اهل بیتی هستیم که خداوند نبوت و امامت را در ما جمع نمی‌کند.»
۳۶. «أسرار آل محمّد(ع)»، ترجمه کتاب سلیم، ص۲۳۳.
۳۷. «تحفه الأولیاء (ترجمه أصول کافی)»، ج۱، ص۵۸۹.
