عامل نارنجی؛ نمونه‌ای از جنایت آمریکا در ویتنام

در فاصله سال‌های ۱۹۶۵ تا ۱۹۷۳ آمریکایی‌ها بیش از ۸ میلیون تن بمب بر سر مردم ویتنام ریختند. عامل اصلیِ شیمیایی که مورداستفاده آمریکایی‌ها در این جنگ‌ها -به دلیل رنگ بشکه‌هایی که حاوی آن بود- “عامل نارنجی” نامیده می‌شد.

قبل از جنگ جهانی دوم فرانسه اکثر مناطق هندو چین را تحت سلطه داشت. وقتی در سال ۱۹۴۹ چین تبدیل به کشوری کمونیستی شد، اثرگذاری کمونیست در ویتنام افزایش یافت. رهبر ملی‌گرای ویتنام هوشی مین[۱] ویتنام را به‌عنوان یک کشور مستقل اعلام کرد. کمی‌بعدازاین اتفاق، اعلام جنگ میان هوادارانِ ویتنام مستقل و فرانسه شروع شد. این جنگ با شکست فرانسه و مجبور به خروج شدن نیروهای این کشور به پایان رسید. در این هنگام ویتنام به دو قسمت شمالی (قسمت ملی‌گرا و کمونیست) و قسمت جنوبی که هنوز توسط طرفداران فرانسه کنترل می‌شد، تقسیم شد. دولت جنوبی ضعیف بود و دائماً مردم بیشتری ضد آن می‌شدند. پس قدرت گرفتن شمالی‌ها، نیروهای ویتنام شمالی شروع به پیشروی از شمال به سمت جنوب و آزادسازی مناطق جنوبی کردند.

قبل از جنگ جهانی دوم فرانسه اکثر مناطق هندو چین را تحت سلطه داشت. رهبر ملی‌گرای ویتنام هوشی مین ویتنام را به‌عنوان یک کشور مستقل اعلام کرد.جنگ با شکست فرانسه و مجبور به خروج شدن نیروهای این کشور به پایان رسید. در این هنگام ویتنام به دو قسمت شمالی (قسمت ملی‌گرا و کمونیست) و قسمت جنوبی که هنوز توسط طرفداران فرانسه کنترل می‌شد، تقسیم شد.. پس قدرت گرفتن شمالی‌ها، نیروهای ویتنام شمالی شروع به پیشروی از شمال به سمت جنوب و آزادسازی مناطق جنوبی کردند

در طول جنگ سرد[۲] آمریکا به اسم مبارزه با کمونیسم، در بسیاری از نقاط دنیا اقدام به عملیات نظامی می‌کرد. مقامات آمریکایی‌ها گمان می‌کردند که اگر اجازه دهند قسمت جنوبی نیز به دست ملی‌گرایان ویتنام بیفتد، تمامی‌کشورهای منطقه تبدیل به رژیم‌های کمونیستی خواهند شد.[۳] رییس‌جمهور وقت آمریکا- جان اف کندی[۴]- شروع به اعزام مشاوران نظامی‌برای کمک به دولت ویتنام جنوبی نمود.

مقامات آمریکایی به‌تدریج متوجه شدند که نیاز به اعزام نیروی بیشتر برای حفظ ویتنام جنوبی دارند. اعزام نیروها به‌گونه‌ای افزایش یافت که تا سال ۱۹۶۸ میلادی بیش نیم میلیون نیروی آمریکایی در ویتنام، مقابل شمالی‌ها می‌جنگیدند. نتیجه این جنگ درنهایت نیز به شکست مفتضحانه آمریکایی‌ها منجر شد کشته شدن بیش از دو میلیون نفر که تکثر آن‌ها شهروندان غیرنظامی‌بودند، صدها هزار یتیم باقی‌مانده از جنگ و خرابی تمامی‌کشور ویتنام بود. تنها در فاصله سال‌های ۱۹۶۵ تا ۱۹۷۳ آمریکایی‌ها بیش از ۸ میلیون تن بمب بر ویتنام ریختند؛ اما فاجعه‌ای که در ویتنام به وقوع پیوست با پایان درگیری ختم نشد.[۵]

با گذر زمان مقامات آمریکایی متوجه شدند که برآورد آن‌ها از قدرت ویتنام شمالی و جنگ در این کشور اشتباه بوده است. آمریکایی‌ها گمان می‌کردند که برتری آن‌ها در داشتن سلاح‌های پیشرفته، بمب و موشک‌های قدرتمند و برتری در حوزه هوایی باعث پیروزی سریعشان خواهد شد؛ اما نیروهای ویتنام شمالی- که آن‌ها را ویت کنگ[۶] نامیده بودند- از برتری در استفاده از تاکتیک‌های چریکی، شبیخون و پنهان شدن در جنگل‌ها بهره می‌بردند.

یکی از عوامل برتری چریک‌های ویتنام شمالی، پنهان شدن در جنگل‌های حرا بود. آمریکایی‌ها برای نابود کردن پناهگاه‌های ویتنامی‌ها، تصمیم گرفتند از علف‌کش‌های شیمیایی برای نابودی این پناهگاه‌های طبیعی استفاده کنند. عامل اصلیِ شیمیایی که مورداستفاده آمریکایی‌ها در این جنگ‌ها -به دلیل رنگ بشکه‌هایی که حاوی آن بود- “عامل نارنجی” نامیده می‌شد. استفاده از این عواملِ سمیِ قوی برای از بین بردن جنگل‌ها و پوشش گیاهی برای اولین بار توسط انگلیسی‌ها در سرکوب مردم مالزی استفاده شد. آمریکایی‌ها با درس گرفتن از عملیاتی که انگلیسی‌ها انجام دادند شروع به طراحی عملیاتی به نام “عملیات کارگر مزرعه”[۷] کردند که نزدیک به یک دهه(از سال ۱۹۶۱ تا ۱۹۷۱) باعث فروریختن بیش از ۷۵ میلیون لیتر از این علف‌کش سمی‌بر جنگل‌ها و مردم ویتنام شد.

این علف‌کش سمیِ بسیار قوی (که ترکیبی از دو علف‌کش قوی دیگر بود[۸]) تأثیرات زیادی بر محیط‌زیست و مخصوصاً مردم مناطقی که تحت ریزش علف‌کش‌ها بودند، داشت.عامل نارنجی توسط شرکت‌های مرتبط با وزارت دفاع آمریکا تولید می‌شد. این عامل حاوی سم‌هایی بود که از طریق آب‌وخاک منتشر می‌شدند. آلودگی این سم‌ها و ضرری که برای انسان داشتند، صدها برابر بیشتر از آنچه توسط سازمان محیط‌زیست ایالات‌متحده آمریکا ایمن برای انسان خوانده می‌شد بود.

دولت ویتنام اعلام کرده است که ۴ میلیون نفر در معرض این ماده سمی قرار داشته‌اند. ۳ میلیون نفر از افرادی که در معرض این ماده سمی قرار داشته‌اند دچار عارضه‌هایی برای سلامتی خویش شده‌اند.بر طبق آماری که توسط صلیب سرخ ویتنام منتشرشده، بیش از یک‌میلیون نفر از افرادی که در معرض این سم بوده‌اند کاملاً ازکارافتاده و بسیاری از این افراد نهایتاً به دلیل اثرات این عامل کشته‌شده‌اند. اثرات و پیامدهای این جنایت انسانی تنها به نسلی که در معرض آن بوده‌اند و تنها به افرادی که در زمان سم‌پاشی در آن منطقه حضورداشته‌اند، محدود نمی‌شود و اثرات مخرب این عامل سمی هنوز ادامه دارد. گزارش‌ها حاکی از آن است که در فرزندان و حتی نوه‌های افراد آلوده اثرات بیماری‌های مربوط به این عامل مشاهده می‌شود و دانشمندان اعتقاد دارند که آخرین نسلی که از این عامل در عذاب خواهد بود، هنوز به دنیا نیامده است[۹].

بر اساس تحقیقاتی که در ویتنام انجام‌شده است کودکانی که در مناطقی سمی‌بوده‌اند (به دنیا آمده‌اند) با مشکلات متعددی در سلامتی روبه‌رو هستند. بیماری‌هایی نظیر شکاف کام، ناتوانی ذهنی، مرض فتق، انگشت‌های اضافی در پا و دست ازجمله مشکلاتی است که کودکان متولد در این مناطق، با آن روبه‌رو هستند. حتی اثرات این ماده سمی‌به شیر زنان ویتنامی نیز منتقل‌شده است که مقداری از آن در دهه ۷۰ میلادی ماده دیوکسین وجود داشته است. حتی تأثیر آن به حدی بوده است که در خون سربازان آمریکایی که از جنگ بازگشته‌اند نیز موجود بوده است.

این ماده سمی همچنین منجر به بیماری‌های ژنتیکی شده است که از نسلی به نسل دیگر منتقل می‌شدند. ایجاد سرطان در فرد آلوده و خانواده وی نیز یکی از اثراتی بود که هم بر سربازان آمریکایی تأثیر گذاشت و هم بر مردم ویتنام.[۱۰] این عامل همچنین اثرات مخربی بر بازماندگان سربازان آمریکایی داشت. مشکلات عصبی، سرطان‌های گوارشی، خون، پروستات، ریه، روده بزرگ و کبد، اختلالات تنفسی از جمله بیماری‌هایی است که دولت ایالات‌متحده برای جانبازان جنگی خود اعلام کرده است. در سال آوریل ۱۹۹۳ به ۴۸۶ سرباز آمریکایی که توسط این عامل آلوده‌شده بودند خدمت‌رسانی می‌کرد درحالی‌که ادعای آلودگی ۳۹۴۱۹ نفر در جنگ ویتنام را دریافت کرده بود.

این اثرات مخرب بر سربازان آمریکایی در حالی است که تنها (حدوداً) شش ماه در مناطق آلوده حضورداشته‌اند اما مردم ویتنام در آن مناطق زندگی می‌کنند و از غذایی که در خاک‌آلوده رشد می‌کند استفاده می‌کنند. تمامی این مشکلات در حالی است که دولت ویتنام توانایی رسیدگی و ارائه خدمات به بیش از ۵ میلیون نفری که در این مناطق زندگی می‌کنند را ندارد. در این مدت ۵۰۰ هزار نفر نیز همراه با بیماری‌هایی مانند شکاف کام و معلولیت‌های شدید ذهنی متولدشده‌اند.[۱۱]

اثرات زیست‌محیطی

در طول جنگ حدود ۱۷.۸ درصد از جنگل‌های ویتنام توسط آمریکایی‌ها با عامل نارنجی آلوده شد. این عامل سمی حدود ۳ میلیون و صد هزار هکتار از جنگل‌ها را آلوده کرد و تعادل زیست‌محیطی را در این مناطق به هم زد. آلودگی بالا در بسیاری از این مناطق سبب شده است که فرایند بازسازی این جنگل‌ها نیز غیرممکن باشد. بسیاری از گونه‌های جانوری نیز متأثر از این عامل بوده‌اند که این بر مواد غذایی مورداستفاده ویتنامی‌ها اثرگذار بوده است. مخصوصاً گوشتِ ماهی و حیواناتی که ویتنامی‌ها از گوشت آن‌ها استفاده می‌کردند آلوده‌شده بود. گزارش‌ها حاکی از آن است که بیش از یک قرن زمان نیاز است تا بتوان از زمین‌هایی که به خاطر این عامل سمی‌شده‌اند بتوان استفاده کرد.دولت ایالات‌متحده همواره از پذیرفتن تبعات استفاده از این عوامل شیمیایی در جنگ سر باز زده است. در اجلاس‌هایی که برای بررسی این بحران و حل مشکلات آن توسط دولت ویتنام برگزار می‌شود مقامات ایالات‌متحده زیر بار پذیرفتن مسئولیت این اقدامات نمی‌روند.

در سال ۲۰۰۲ میلادی اجلاس برای پیدا کردن راه‌حلی برای این مشکل با همکاری ویتنام و ایالات‌متحده برگزار شد اما پس از سه سال مذاکره بدون هیچ نتیجه‌ای پایان یافت. با توجه به اینکه استفاده از این مواد سمی در جنگ نقض قوانین بین‌المللی به‌حساب می‌آید، در سال ۲۰۰۴ میلادی سازمان قربانیان عامل نارنجی در ویتنام علیه ۳۰ شرکت آمریکایی که این مواد سمی را تولید کرده بودند شکایت کرد؛ اما ایالات‌متحده تمامی ادعاهای طرح‌شده را رد کرد. آخرین تلاش برای دریافت غرامت توسط ویتنامی‌ها مربوط به سال ۲۰۰۸ میلادی می‌باشد که در آن کنگره آمریکا برای آلودگی‌های مربوط به ماده دیوکسین (که در عامل نارنجی و دیگر عوامل موجود بوده است) ۳۲ میلیون دلار تخصیص داد اما تاکنون پولی به دست بیماران ویتنامی نرسیده است.[۱۲]

[۱] Ho Chi Minh
[۲] http://www.history.com/topics/cold-war/cold-war-history
[۳] نام این نظریه را نظریه دمینو نامیده بودند: Domino Theory: https://en.wikipedia.org/wiki/Domino_theory
[۴] John F. Kennedy
[۵] http://thevietnamwar.info/vietnam-war-impact/
[۶] https://en.wikipedia.org/wiki/Viet_Cong
[۷] Operation Ranch Hand
[۸] ۴٬۲-دی‌کلروفنوکسی‌استیک اسید و ۵٬۴٬۲-تری‌کلروفنوکسی‌استیک اسید
[۹] http://www.agentorangerecord.com/impact_on_vietnam/
[۱۰] http://www.history.com/topics/vietnam-war/agent-orange
[۱۱] http://thevietnamwar.info/agent-orange-vietnam-war/
[۱۲] http://thevietnamwar.info/agent-orange-vietnam-war/