آه سحر

محمد انصارى زنجانى

سلام بر یگانه یادگار خداوند در زمین…
درود بى پایان بر حضرت بقیهالله الاعظم حجه بن الحسن المهدى، ارواحنافداه.
خدایا، ظهورش را نزدیک فرما، و جهان را به نور قدومش روشن کن. و عدل مطلق را به دست او در سراسر گیتى حکمفرما ساز.
دعاها و زیارتهاى مربوط به ساحت مقدس امام زمان و صاحب اختیار عوالم امکان، بخش مهمى از فرهنگ شیعه را به خود اختصاص داده است. این گستردگى منشأیى جز این ندارد که آن حضرت، خاتم اوصیا و امید امتهاست. و با امامتى که تاکنون دوازده قرن از آن مى گذرد، نمونه اى در انبیا و امامان گذشته است.
جمع آورى و تدوین ادعیه و زیارات مربوط به آن حضرت به صورتهاى مختلفى تاکنون انجام شده و دایره وسیعى دارد. در این نوشته به چند نمونه مشهور آنها اشاره مى شود و با برداشتهاى موضوعى و تلخیصى که از مضامین آنها شده، آشنایى بیشترى با محتواى این دعاها پیدا خواهیم کرد.
لازم به تذکر است که دعا براى وجود شریف امام زمان(ع) در دعاهاى مخصوص به حضرت محدود نمى شود؛ بلکه در زیارات ائمه و اعمال شب و روز جمعه و حتى در دعاهاى نماز و غیره نیز به چشم مى خورد، که در این نوشته به آن موارد هم مراجعه شده است.
باشد که با استمداد از ساحت قدس حضرتش، در آینده بتوانیم بحث جامع و کاملترى در کتابى مستقل، تقدیم نماییم.

بخش اول
برداشتى از ادعیه و زیارات مربوط به امام زمان(ع) که بیانگر محتواى آنهاست و آنچه ما بر زبان جارى مى کنیم و باید به معناى آن توجه کنیم، بخش نخست این نوشتار است که بطور خلاصه و فهرست وار تقدیم مى شود:

دعاهایى که در مورد خود حضرت است
۱. تعجیل فرج و ظهور حضرت
این مضمون بیش از مضامین دیگر در ادعیه و زیارات آمده است. در دعاها و زیارتهاى مربوط به امام زمان(ع) آنچه بیش از همه به چشم مى خورد. دعا براى تعجیل فرج و مقرر گشتن امر ظهور حضرت از جانب خداوند به عبارتهاى مختلف است. دعا براى تعجیل فرج گاهى به صورت تصریح و گاهى به صورت کنایه است مانند: عزّت مؤمنان و ذلت جباران، منافقان، کفار، معاندان، دشمنان، سلاطین، رقیبان حضرت و آنان که سعى در خاموش نمودن نور حضرت و از یاد بردن ذکر او دارند.
یارى مؤمنان و سرکوب دشمنان توسط حضرت، درخواست چشم روشنى براى معصومین و ذریه آنها و نیز شیعیان، از خداوند که اشاره به ظهور و فرج است؛ احیاى دین و سنت و درستى تغییر یافته هاى قرآن و بازگرداندن احکام تغییر داده شده توسط حضرت، ظاهر شدن نور حضرت و برطرف شدن بدعتها و باطلها.
گسترش عدل و داد به دست حضرت پس از شیوع ظلم و جور، ایجاد رعب و سیطره براى حضرت پس از ظهور، نشر علم و پاکسازى جهان از ضلالتها توسط حضرت، برطرف شدن تمامى مشکلات و غمهاى مؤمنان توسط حضرت، استقرار امنیت در همه جا توسط حضرت، هدایت تمامى بندگان به آن حضرت، جمع و یگانگى احزاب و فرقه هاى مختلف توسط حضرت و…

۲. دعا براى سلامتى حضرت
در دعا براى سلامتى امام زمان(ع) نیز گاهى تصریح به سلامتى و حفظ حضرت شده و گاهى به صورتهاى دیگر آمده است. از نمونه این دعاها دفع حسد و شر حیله گران و ظالمان و جباران از حضرت است. سلامهایى که به حضرت داده شده بسیار زیاد است و همه حاوى مضامین بالا از عقاید شیعه در مورد آن حضرت و صفات و خصائص و دیگر جوانب او است. این سلامها همه به منزله دعا براى سلامتى حضرت بوده و نیز اداى احترام و عرض ادب خدمت اوست.
در این سلامها اشاره شده که تحیتى از جانب خود انسان و نیز درخواست از خداوند است که سلام جمیع مؤمنین و مؤمنات از شرق و غرب عالم را به او برساند، حفظ حضرت از هر طرف و از هر جهت، حفظ پیامبر(ص) و ائمه(ع) به آن حضرت و درباره آن حضرت، دعا براى طول عمر و زینت زمین به بقاء حضرت به عبارات مختلف.
صلواتهایى که در ادعیه و زیارات نسبت به حضرت آمده به انواع و اقسام و عبارات مختلف است و اکثراً همواره با صلوات بر پیامبر(ص) دیگر معصومین(ع) آمده است.

دعاهایى که در ارتباط غیرمستقیم با حضرت است
۱. دعا براى دوستان و یاوران و خدام آن حضرت
دعا براى دوستان و یاوران و زائرین حضرت نیز در ادعیه و زیارات به چشم مى خورد. مضامینى از قبیل کمک خواستن از خداوند و یارى حق تعالى براى آنها دعا براى اینکه خداوند آنها را دوست بدارد.

۲. دعاهاى شخصى که در رابطه با حضرت براى خود دعا مى نماییم
در ادعیه و زیارات مضامینى آمده که دعا براى خود انسان در رابطه با امام زمان(ع) است. از نمونه هاى آن موارد زیر است:
از اعوان و انصار و یاران و ملازمان و محافظان و تابعین و دوستان و خونخواهان و خالصان و پیشروان در اداى اوامر حضرت و راضى و تسلیم بودن نسبت به آن حضرت، از منتظران ظهور و فرج حضرت بودن، محشور گشتن در زمره آن حضرت و زیر پرچم حضرت، در قیامت از یاران حضرت بودن، توفیق اداى حقوق آن حضرت، درک ظهور و زمان پس از ظهور حضرت و بازگشت و زنده شدن در صورت مرگ قبل از ظهور.
خداوند رأفت و رحمت و دعاهاى خیر حضرت را به ما برساند، نماز ما را بخاطر او قبول کند، دعاى ما را به او مستجاب فرماید، گناهان ما را به او ببخشد، رضایت او را بر ما منّت نهد، ما را به او ببخشد، رضایت او را بر ما منّت نهد، ما اجتهاد در طاعت او داشته باشیم و اجتناب از معصیت او کنیم.
برآوردن حوایج بخاطر او، توفیق زیارت حضرت به انواع آن و با عبارات مختلف، ثبات در متابعت حضرت و یقین در زمان غیبت بر وجود آن حضرت و مسأله ظهور، گرفته نشدن یاد او از ما، توفیق دعا براى حضرت، برطرف شدن شک و شبهه، دفع بلا از ما بخاطر آن حضرت.
آنچه آل محمد(ص) را خوش آید و آنچه دشمنانشان از آن حذر کنند از ما ببینند، خداوند ما را به محبت او منتفع سازد، دعا براى عود به زیارت حضرت، دورى از شکّ و شبهه در مورد حضرت و داشتن خلوص، دورى از کسالت و بیکارى، سلامتى در امتحان الهى، نرمى و خضوع باطنى براى ولى امر خداوند، صبر در زمان غیبت و عجله نداشتن در امر ظهور.

۳. دعا علیه دشمنان حضرت
در ادعیه و زیارات دعا بر علیه دشمنان و خوارکنندگان حضرت نیز آمده است. مضامینى از قبیل خوار شدن خوار کنندگان (خاذلین) حضرت، دعا علیه انواع دشمنان حضرت، دعا براى اینکه خداوند دشمنانش را دشمن بدارد.
در ادعیه و زیارات مربوط به حضرت مضامین دیگرى نیز آمده که به آنها اشاره مى شود:
۱. شکواى دل با خداوند و امام زمان(ع) از دشواریهاى زمانه و طولانى شدن غیبت و استغاثه به آنها، که اکثراً با مضامین بالا و بصورت خطابى است، و گاهى کلماتى از قبیل »الغوث« و »ادرکنى« و »العجل« آمده است.
۲. بیان فضائل و خصائص مظلومیت اهل بیت(ع) و بخصوص امام زمان(ع).
۳. شهادت به اعتقادات درباره حضرت؛ از قبیل طول عمر حضرت و رجعت و عدل جهانى که به دست او تحقق مى یابد.
۴. تجدید بیعت و اعلام آمادگى براى جانفشانى و اطاعت از اوامر آن حضرت.

بخش دوم
برشمردن دعاها و زیارات مربوط امام عصر(ع) و ذکر منابع آنها و فشرده اى از محتواى هر یک، بخش دوم این نوشتار را تشکیل مى دهد.

۱. دعاى ندبه
دعاى ندبه از اعمال سرداب مقدس امام زمان(ع) و نیز از اعمال عید فطر و روز جمعه است، و خواندن آن در همه اوقات مناسب است.
این دعا گر چه مربوط به امام زمان(ع) است، ولى مى توان گفت یک دور عقاید تشیع در آن آمده است.
در این دعا ابتدا توحید و سپس نبوت انبیاء(ص) و پیامبر و بعد مسأله وصایت امیرالمؤمنین، علیه السلام، و فتنه هاى پس از پیامبر(ص) آمده و پس از اشاره اى به ائمه(ع) موضوع امام زمان(ع) آورده شده و درباره غیبت و دیگر جوانب مربوط به آن حضرت در قالب شکواى دل خطاب به حضرت آمده است و در آخر هم دعاهایى بسیار مختصر و جامع آمده است.۱

۲. دعاى عهد
از امام صادق، علیه السلام، روایت شده که فرمودند:
هر کس چهل روز صبح هنگام، دعاى عهد را بخواند از یاران قائم ما است و اگر قبل از ظهور آن حضرت از دنیا برود خداوند او را در زمان ظهور از قبر بیرون مى آورد که در خدمت حضرت باشد. خداوند به هر کلمه اى از این دعا هزار حسنه عطا فرماید و هزار گناه محو مى نماید.
دعاى عهد ابتدا خداوند را به اسامى و صفات مى خواند و بعد صلوات بر امام زمان(ع) است. سپس دعاهایى در مورد آن حضرت و فرج او و نیز حضور ما در زمان حضرت و دیدار روى حضرت دارد.۲

۳. زیارت آل یاسین
این زیارت توقیعى است که از ناحیه مقدس امام عصر(ع) صادر گشته و حضرت مى فرمایند:
هر گاه خواستید به ما توجه پیدا کنید همانگونه که خداوند فرمود بگویید: سلام على آل یاسین…
این زیارت بسیار معتبر و پرمحتوى است و مى توان گفت: خلاصه اى از عقیده هر شیعه در زمان غیبت است و آنچه یک شیعه باید در زمان غیبت بداند در آن آمده است.
در این زیارت ابتدا سلامهاى متعددى با مضامین بالا، خطاب به امام زمان(ع) آمده و سپس حضرت را براى عقاید قلبى خود از اقرار به ائمه(ع) و دیگر عقاید تشیع شاهد مى گیرد.
در دعاى بعد از زیارت آل یاسین هم پس از صلوات بر پیامبر(ص) دعاهایى در مورد دعا کننده دارد و بعد صلوات بر حضرت حجت(ع) با القاب مخصوص است و بعد دعاهایى در مورد حفظ و فرج و تأیید و ظهور حضرت و درباره شیعیان آمده است.۳

۴. زیارت حضرت در حرم سامرا
زیارتى است که شهید در مزار خود و نیز ابن مشهدى در المزار الکبیر آورده اند:
هنگامى که از زیارت دو امام در سامرا فارغ شدى بر در حرم امام زمان(ع) بایست و بگو: السلام علیک یا خلیفهالله و… سپس بر در سرداب غیبت بین دو درب بایست در حالى که…
این زیارت ابتدا سلامهاى متعددى با مضامینى بسیار سنگین دارد که حاوى فضائل و خصایص حضرت و پاره اى از اعتقادات شیعه است و بعد شهادت به جوانب مختلف حضرت و مطالبى در مورد ظهور و بعد از ظهور خطاب به آن حضرت است و در آخر صلوات بر پیامبر(ص) و آل آن حضرت و دعا براى تعجیل فرج به چند شکل و براى یارى خداوند بوسیله حضرت و احیاى دین توسط حضرت و ایجاد امنیت توسط حضرت و برپایى عدل و برطرف شدن ظلم توسط حضرت است و به صلوات ختم مى شود.۴

۵. زیارت امام زمان، علیه السلام، در سرداب مقدس
زیارتى است که شهید در مزار و ابن المشهدى در المزار الکبیر آورده اند که هنگام داخل شدن در سرداب خوانده مى شود و بعد از زیارت دوازده رکعت نماز دارد و بعد دعاى »الهى عظم البلاء…« خوانده مى شود.
این زیارت هم سلامهایى بسیار جامع و کامل دارد که غیر از معصوم، علیه السلام، دیگرى نمى تواند آن کلمات را بیان فرماید و در آخر حضرت را بر عقاید قلبى خود شاهد مى گیرد و دعایى کوتاه در آخر دارد، و پس از آن نماز و صلواتى با عباراتى سنگین براى حضرت آمده است.۵

۶. صلوات بر امام زمان
صلواتى است شامل درود بر آن حضرت و دعا براى ظهور او به عبارتهاى مختلف و همچنین دعا براى بعد از ظهور حضرت است که همان کارها و برنامه هاى حضرت است.۶

۷. زیارت حضرت پس از نماز صبح
زیارتى است که هر روز پس از نماز صبح خوانده مى شود. در این زیارت از خدا طلب صلوات بر حضرت از سوى جمیع مؤمنین مى نماید و همچنین تجدید بیعت با حضرت و دعا براى خود که از یاران حضرت و اطرافیان و نگهبانان و شهیدان در رکاب حضرت باشیم.۷

۸. دعا در زمان غیبت
دعایى است که در زمان غیبت خوانده مى شود و به گفته شهید و ابن مشهدى از ناحیه خود حضرت وارد شده و این دعا بعد از اعمال سرداب نیز خوانده مى شود.
در این دعا ابتدا شکایت به خداوند از زمان غیبت آمده و پس از صلوات دعا براى فرج و استغاثه به پیامبر(ص) و امیرالمؤمنین، علیه السلام، و بعد استغاثه به امام زمان(ع) است.۸

۹. زیارت امام زمان، علیه السلام، در روز جمعه
زیارتى است که در روز جمعه (که روز ظهور امام زمان(ع) خواهد بود) وارد شده است.
این زیارت ابتدا سلامهایى است متعدد که همه حاوى صفات و خصایص و فضایل حضرت و گاهى حاوى دعاى براى فرج و دیگر جوانب حضرت است و سپس ذکر صلوات آمده و دعا براى خود که از منتظران و یاران و شهیدان و دوستان حضرت باشیم. بعد از آن خطاب به حضرت درد دل و شکوایى دارد.۹

۱۰. دعا براى حضرت در شب نیمه شعبان
دعایى است که در شب نیمه شعبان خوانده مى شود. در این دعا خداوند را بحق مولود نیمه شعبان قسم مى دهد و القاب و فضایل حضرت و بعد صلوات بر حضرت آمده و دعا براى حضور در ظهور حضرت و از یاران آن حضرت بودن و در آخر صلوات بر ایشان و لعن بر دشمنان ایشان ذکر شده است.۱۰

۱۱. دعا براى امام زمان، علیه السلام، در روز جمعه
این دعا در اصل صلواتى است که در اعمال روز جمعه وارد شده است. ابتدا صلواتهایى بر پیامبر(ص) و امیرالمؤمنین، علیه السلام، و ائمه(ع) و بعد صلواتى بر همه معصومین(ع) است. سپس صلوات بر امام زمان(ع) است و بعد دعا براى طول عمر حضرت و حفظ حضرت از انواع شرور و دعا براى رعیت و شیعیان حضرت و دعا براى فرج و ظهور حضرت به انواع مختلف و در آخر صلواتى بر پنج تن(ع) و امام زمان(ع) آمده است.۱۱

۱۲. دعا براى امام زمان، علیه السلام، در سرداب مقدس
این دعا از امام رضا، علیه السلام، نقل شده و در اعمال سرداب مقدس آمده است. ابتدا دعا براى سلامتى حضرت با القاب خاص آمده و حفظ از شرور و تأیید آن حضرت از جانب خداوند و دعا براى فرج و ظهور حضرت و انواع دعا علیه دشمنان امام زمان(ع) و اقرار به صفات حضرت و دعا براى خود نسبت به حضرت و نیز دعاهایى کلى براى خود انسان و در آخر صلوات بر ائمه(ع) و اقرار به فضایل و خصایص اهل بیت(ع) آمده است.۱۲

۱۳. دعا براى امام زمان، علیه السلام، در زمان غیبت
دعایى که ابوعمرو، عثمان بن سعید عَمرى، اولین نائب از نوّاب اربعه زمان در غیبت صغرى خوانده و ابوعلى محمدبن همام شنیده و او را امر نموده که این دعا را بخواند، و سید بن طاووس نیز فرموده که ما این دعا را از فضل خدا مى دانیم.
در ابتداى این دعا جمله »اللهم عرّفنى نفسک…« آمده و سپس به پیامبر(ص) و ائمه(ع) شهادت داده و بعد دعا براى سلامتى امام زمان(ع) و دعا براى طول عمر حضرت است و در همه اینها معارف بالایى درباره آن حضرت آورده است.
سپس دعا براى خودمان از قبیل یقین و حالت انتظار و تسلیم در مقابل حضرت و از یاران حضرت بودن آمده است. بعد از آن دعا براى فرج و لعن بر دشمنان حضرت و دعا براى بعد از ظهور حضرت و صلوات بر ائمه(ع) و سپس شکایت از زمان و دعا علیه دشمنان حضرت و نیز تحقق یافتن تمام خوبیها توسط حضرت آمده است.۱۳
امید است این مختصر انس دلهایى باشد که در عصر غیبت، انیسى جز مولایشان براى دل خود ندارند و با آنچه بعنوان خطاب با حضرت ولى عصر(ع) بر زبان مى آورند، از اعماق وجود آن محبوب دلها را دعا کنند و از دور و نزدیک سلامش نمایند و بر او درود فرستند.

پى نوشتها:
۱ . ر.ک: کتاب محمد بن حسین بن سفیان بزوفرى (خطى)؛ المزار القدیم، راوندى (م ۵۷۳ ق.)؛ المزار الکبیر، محمدبن مشهدى (م قرن ۶)؛ جمال الاسبوع، سید بن طاووس، ص۵۵۳؛ الاقبال بالاعمال، سید بن طاووس، ص۲۹۵، ب۸۷، دعا بعد صلاه عید الفطر؛ مصباح الزائر، سید بن طاووس، ص۴۴۶، اعمال سرداب؛ بحارالانوار، محمدباقر مجلسى، ج۱۰۲، ص۱۱۱؛ زادالمعاد، محمدباقر مجلسى، ب۱۱، زیارت صاحب الزمان(ع)؛ تحیهالزائر، حسین بن محمدتقى نورى (میرزاى نورى)؛ مفاتیح الجنان، شیخ عباس قمى، ص۵۳۴؛ المراقبات، میرزا جواد آقا تبریزى، ص۱۸۶، ف۱۳، فى مراقبات عید الفطر.
۲ . ر.ک: مصباح الزائر، سید بن طاووس، ص۲۳۵، ۲۳۶؛ بحارالانوار، ج۵۳، ص۹۵، ح۱۱۱؛ ج۱۰۲، ص۱۱۱؛ مفاتیح الجنان، ص۵۳۹ – ۵۴۰.
۳ . ر.ک: الاحتجاج، طبرسى، ج۲، ص۳۱۶ – ۳۱۸؛ بحارالانوار، ج۵۳، ص۱۷۱، ح۵۷؛ ج۹۴، ص۳؛ ج۱۰۲، ص۸۱، ح۱؛ مفاتیح الجنان، ص۵۲۵-۵۲۳.
۴ . ر.ک: المزار الکبیر، ابن مشهدى، ص۱۹۴ – ۱۹۶؛ مزار شهید، ص۶۲ – ۶۳؛ بحارالانوار، ج۱۰۲، ص۱۱۶ – ۱۱۸؛ مفاتیح الجنان، ص۵۲۶ – ۵۲۹.
۵ . ر.ک: المزار الکبیر، ابن مشهدى، ص۱۹۶؛ مزار شهید، ص۶۴ – ۶۵؛ مصباح الزائر، سید بن طاووس، ص۲۲۸، ۲۲۹؛ بحارالانوار، ج۱۰۲، ص۱۰۱ – ۱۰۹؛ مفاتیح الجنان، ص۵۲۹ – ۵۳۱.
۶ . ر.ک: مصباح الزائر، سید بن طاووس، ص۲۲۸، ۲۲۹؛ بحارالانوار، ج۱۰۲، ص۱۰۲؛ مفاتیح الجنان، ص۵۳۱.
۷ . ر.ک: مصباح الزائر، سید بن طاووس، ص۲۲۸، ۲۲۹؛ بحارالانوار، ج۱۰۲، ص۱۱۰؛ مفاتیح الجنان، ص۵۳۸ – ۵۳۹.
۸ . ر.ک: المزار الکبیر، محمد ابن مشهدى، ص۱۹۶؛ مزار شهید، ص۶۴، ۶۵؛ بحارالانوار، ج۱۰۲، ص۱۱۹؛ مفاتیح الجنان، ص۵۳۱ – ۵۳۲، شبیه آن در ص۱۱۵ – ۱۱۶، و نیز دعاى بعد از نماز امام زمان(ع) در بحارالانوار، ج۹۱، ص۱۹۰، و مفاتیح الجنان، ص۴۵ – ۴۶.
۹ . ر.ک: بحارالانوار، ج۱۰۲، ص۲۱۵؛ مفاتیح الجنان، ص۵۹ – ۶۰.
۱۰. ر.ک: الاقبال بالاعمال، سید بن طاووس، ص۷۰۵ – ۷۰۶؛ مفاتیح الجنان، ص۵۹ – ۶۰.
۱۱. ر.ک: الغیبه، شیخ طوسى، ص۱۷۷؛ جمال الاسبوع، سیدبن طاووس، ص۴۹۴ – ۵۰۴؛ بحارالانوار، ج۵۲، ص۱۷ – ۲۲، ج۹۴، ص۱۸۱؛ مفاتیح الجنان، ص۵۱ – ۵۳.
۱۲. ر.ک: المصباح، کفعمى، ص۵۴۸؛ مصباح الزائر، سید بن طاووس، ص۲۲۶، ۲۲۷؛ جمال الاسبوع، سید بن طاووس، ص۵۰۶ – ۵۱۱؛ بحارالانوار، ج۹۵، ص۳۳۰، ح۴؛ ج۱۰۲، ص۱۱۱؛ بحارالانوار، ج۹۵، ص۳۳۲، ح۵؛ مفاتیح الجنان، ص۵۴۱ – ۵۴۳.
۱۳. ر.ک: کمال الدین، شیخ صدوق، ج۲، ص۱۹۰؛ مصباح الزائر، سید بن طاووس، ص۲۲۰ – ۲۲۳؛ جمال الاسبوع، سید بن طاووس، ص۵۲۱ – ۵۲۹؛ بحارالانوار، ج۵۳، ص۱۸۷، ح۱۸؛ ج۵، ص۳۲۷، ح۳؛ ج۱۰۲، ص۸۹؛ مفاتیح الجنان، ص۵۸۸ – ۵۹۱.
 

موعود شماره چهل و هفتم