موعود پایگاه اینترنتی موعود
على اکبر مهدى پور
سرزمین حجاز در ماههاى حرام، بویژه در ماه رجب، از روزگار باستان، میزبان زائران بى شمارى بود، که از راههاى دور و دراز به سوى کعبه معظمه مى شتافتند و هدایا و قربانیهاى فراوانى با یک دنیا شور و اشتیاق به آن خانه نثار مى کردند.
در دومین جمعه از ماه رجب، که از ماه هاى حرام است و احترام خاصى در میان همه قبایل و طوائف داشت، ازدحام عجیبى در اطراف کعبه بود و سیل مردم از پیر و جوان با احترام ویژه اى در اطراف خانه خدا در حال طواف بودند، که زنى حامله، با چهره اى شکسته، در گرداگرد خانه خدا بى تابانه مى گردید و با انگشتان لرزانش به جامه کعبه آویخته بود و در حالى که قطرات اشکش سیلآسا به صورتش مى ریخت، زیر لب مى گفت:
پروردگارا! من به تو ایمان آورده ام و به آنچه کتاب و پیامبر از سوى تو آمده است، ایمان دارم. پروردگارا! من به آیین جدم ابراهیم خلیل که بینانگذار این خانه کهن است، ایمان دارم. پروردگارا! ترا سوگند مى دهم به حق بنیانگذار این بیت، و به حق این مولودى که در شکم دارم، که این زایمان را بر من آسان بگردان. ۱
چشمهاى کنجکاو او را مى دید و گوشهاى شنوا سخنانش را دنبال مى کرد و حس کنجکاوى در مغزها تحریک مى شد، که ناگهان فریادى از تعجب از همگان بلند شد و به دنبال آن سکوتى سنگین بر همگان حکمفرما شد. آب در گلوها خشکید، حیرت و تعجب بر چهرهها نقشى شگفت زده بود، نفسها از سینهها بیرون نمى آمد.
کسى جرأت نداشت که سکوت را بشکند و بگوید: لحظه اى پیش دیوار کعبه شکافته شد و زن حامله اى به درون خانه خدا رهنمون شد!
چه کسى باور مى کرد که سنگ خارا آغوش باز کند و زن حامله اى را در خود جاى دهد؟!
حیرت و تعجب مردم هنگامى افزایش یافت که تلاش پردهداران کعبه، در گشودن قفل در به نتیجه نرسید.
لحظه به لحظه بر ازدحام مردم افزوده مى شد، همگان در انتظار بودند که از فرجام این راز آگاه شوند. از نقطه نظر مردمف نگران و حیرتزده، هر لحظه اى چون یک ساعت مى گذشت و همگان ثانیه شمارى مى کردند که نیروى غیبى این مشکل را بگشاید.
پس از گذشت مدتى طولانى، همان سنگ خارا آغوش باز کرد و فاطمه بنت اسد در حالى که مولود کعبه را در آغوش داشت بیرون آمد.
صداى هلهله اوج گرفت و در خانههاى مکه طنین انداخت. حضرت ابوطالب، عمو و برترین حامى پیامبر، صلّى اللّهعلیهوآله، در حالى که برق شعف از دیدگانش مى جهید، بانگ برآورد: أیّها النّاس: ولد فى الکعبه ولى اللَّه.
هان اى مردم! ولى خدا در خانه خدا دیده به جهان گشود. ۲ این حادثه پرشکوه و بى نظیر تاریخ، به روز جمعه، سیزدهم ماه رجب، سى امین سال حمله ابرهه به خانه خدا (عام الفیل) اتفاق افتاد. ۳
تواتر حدیث ولادت
همه ناقلان آثار و راویان اخبار اتفاق نظر دارند که خورشید امامت از درون کعبه طلوع نموده و داستان ولادت مولاى متقیان امیرمؤمنان، علیه السلام، در درون کعبه از مسلمات تاریخ است و هیچ پژوهشگر باانصافى نمى تواند در سند آن ابراز شک و تردید نماید و اینک اعتراف گروهى از بزرگان
اهل سنت:
۱. حاکم نیشابورى
حافظ ابو عبداللَّه، محمدبن عبداللَّه، مشهور به حاکم نیشابورى (م ۴۰۵ ق.) در کتاب بسیار معروفش مستدرک صحیحین مى نویسد:
روایات متواتر است که فاطمه بنت اسد، امیرمؤمنان على بنابى طالب، کرم اللَّه وجهه، را در خانه کعبه به دنیا آورد. ۴
۲. گنجى شافعى
حافظ ابوعبداللَّه محمدبن یوسف قرشى، معروف به گنجى شافعى (م ۶۵۸ ق.) در کتاب کفایهالطالب مى نویسد:
امیرمؤمنان على بنابى طالب در مکه معظمه، در درون بیتاللَّه الحرام، به شب جمعه ۱۳ رجب، سى سال گذشته از عامالفیل، دیده به جهان گشود و هرگز مولود دیگرى پیش از او یا بعد از او در خانه کعبه زاده نشده است. این ولادت مسعود کرامت و فضیلتى براى او، و فضیلت و شکوهى بر خانه خداست. ۵
۳. آلوسى
شهابالدین ابوالثناء، سیدمحمود آلوسى، صاحب تفسیر آلوسى، شرح مفصلى بر قصیده عینیه عبدالباقى افندى عمرى نوشته است. وى در شرح بیت:
انتَ العلیّف الّذى فَوقَ العفلى رفففعا ببطنف مکّه عندَ البیتف إذْوفضفعا
مى نویسد:
ولادت امیرمؤمنان، کرماللَّهوجهه، در درون کعبه، در سراسر دنیا مشهور است و در کتابهاى هر دو فرقه (شیعه و سنى ) روایت شده و هرگز در مورد غیر ایشان چنین فضیلتى ثابت نشده است. آرى، چقدر شایسته است که پیشواى پیشوایان در جایى متولد شود که آنجا قبله مؤمنان است. سپاس و ستایش از آن خداوندى است که هر چیزى را در جاى شایسته خود قرار مى دهد و او فرزانه فرزانگان است. ۶
۴. ذهبى
حافظ شمسالدین، ابو عبداللَّه محمدبن احمد ذهبى، (م ۸۴۸ ق.) در کتاب تلخیص مستدرک متن گفته حاکم نیشابورى را آورده که مى گوید:
اخبار به حد تواتر رسیده که على بنابى طالب در درون کعبه دیده به جهان گشود. ۷
۵. لکهنودى
علامه لکهنوى نیز در کتاب مرآه المؤمنین عین گفته حاکم را آورده و تصریح نموده که ولادت امیرمؤمنان، علیه السلام، در درون کعبه متواتر است و این فضیلت ویژه آن حضرت مى باشد. ۸
۶. دهلوى
شاه ولى اللَّه، احمد بن عبدالرحیم دهلوى، (م ۱۱۷۶ ق.) در کتاب ازاله الخفاء مى نویسد:
بى گمان روایات متواتر است که فاطمه بنت اسد، امیرالمؤمنین على بنابى طالب را در درون کعبه به دنیا آورد، بدون تردید او در روز جمعه ۱۳ رجب، سى سال گذشته از عامالفیل، در خانه کعبه به دنیا آمده است و هرگز پیش از او یا بعد از او کسى در خانه کعبه زاده نشده است. ۹
۷. محمد مبین
مولوى محمد مبین لکهنوى، (م ۱۲۲۵ ق.) در کتاب وسیله النجاه مى نویسد:
ولادت آن معدن کرامت، روز جمعه ۱۳ رجب، سى سال بعد از عامالفیل، در مکه، در جوف کعبه واقع شد. خداى تعالى او را به این فضیلت مخصوص گردانید و کعبه را با این شرف مشرف گردانید. ۱۰
۸. میلادخان
مولوى هادى على خان میلادخان، در ترجمه کتاب یادشده مى نویسد:
در میان مورخان اتفاق نظر هست که حضرت امیرالمؤمنین در درون کعبه دیده به جهان گشود و در این زمینه هیچ اختلافى نیست که این شرف به آن حضرت اختصاص دارد. ۱۱
۹. کاکورى
حافظ محمد على حیدر ابن شاه على قلندر کاکورى، (م ۱۳۵۰ ق.) در کتاب احسن الانتخاب از مستدرک حاکم و ازاله الخفاء شاه ولى اللَّه دهلوى روایت کرده است که موضوع ولادت امیرمؤمنان در درون کعبه به حد تواتر رسیده است. ۱۲
۱۰. گجراتى
علامه سعید گجراتى، از بزرگان اهل سنت، در کتاب الإعلام بأعلام مسجدالحرام در پاسخ برخى از دشمنان اهلبیت، که زادگاه امیرمؤمنان، علیه السلام، را از روى عناد در دامنه کوه ابوقبیس نوشته اند، مى نویسد:
خدایا تو خود مى دانى که این سخن بهتانى بزرگ است و آن را دشمنان اهلبیت جعل کرده اند، زیرا روایت متواتر دلالت مى کند بر این که تولد آن حضرت در درون کعبه بوده است. ۱۳
حدیث ولایت
محدثان بزرگ از عالمان شیعه و سنى حدیث ولادت را در مجامع حدیثى خود، با سلسله اسناد خود، از رسول گرامى اسلام، اصحاب، تابعین و ائمه دین، علیهمالسلام، روایت کرده اند:
۱. شیخ الطائفه، ابو جعفر محمدبن حسن، مشهور به شیخ طوسى، (م ۴۶۰ ق.) مشروح حدیث ولادت آن حضرت در درون کعبه را با سلسله اسناد خود، از جناب عباس عموى پیامبر روایت کرده است. ۱۴
۲. پیشواى محدثان، ابو جعفر محمدبن على بن حسین بن بابویه، مشهور به شیخ صدوق، (م ۳۸۱ ق.) مشروح آن را در کتابهاى خود از یزیدبن قعنب روایت کرده است. ۱۵
۳. ابن شهرآشوب، (م ۵۸۸ ق.) مشروح آن را با سلسله اسناد خود از امام جعفر صادق، علیه السلام، روایت کرده است. ۱۶
وى همچنین این حدیث را با سلسله اسناد دیگرى از جابربن عبداللَّه انصارى روایت کرده است. ۱۷
۴. ابوالحسن على بن محمدبن محمد واسطى، مشهور به ابن مغازلى، (م ۴۸۳ ق.) در کتاب مناقب خود، مشروح این داستان را با سلسله اسناد خود از امام زینالعابدین، علیه السلام، روایت کرده است. ۱۸
۵. نورالدین على بن محمد صباغ مکى، مشهور به ابن صباغ مالکى، (م ۸۸۵ ق.) مشروح آن را با سلسله اسناد خود از امام زینالعابدین، علیه السلام، روایت کرده است. ۱۹
۶. ابو عبداللَّه محمد بن یوسف بن محمد قرشى، مشهور به گنجى شافعى، (م ۶۵۸ ق.) مشروح آن را از طریق جابربن عبداللَّه انصارى از رسول اکرم، صلّى اللّهعلیه وآله، روایت کرده است. ۲۰
در اینجا فراز کوتاهى را از یزید بن قعنب که یکى از شاهدان عینى است نقل مى کنیم:
روزى با عباس بن عبدالمطلب در مسجدالحرام نشسته بودیم که ناگاه فاطمه بنت اسد مادر امیرالمؤمنین، علیه السلام، وارد شد. وى حامله بود و نه ماه از دوران باردارى اش مى گذشت. فاطمه بنت اسد، در حالى که درد زایمان گرفته بود، در کنار بیت ایستاد و گفت: پروردگارا من به تو، و به آنچه از پیامبران و کتابها از سوى تو آمده است ایمان دارم.
من به آئین جد بزرگوارم ابراهیم خلیل که بانى این بیت است باور دارم. پروردگارا به حق آن کسى که این بیت عتیق را بنیاد نهاد، و به حق این مولودى که در شکم دارم، این زایمان را بر من آسان بگردان.
یزید بن قعنب مى گوید:
در برابر دیدگان من و همه حاضران، دیوار کعبه از طرف پشت شکافته شد و فاطمه بنت اسد به درون کعبه رفت و از دیدگان ما ناپدید شد و دیوار به حال اولى بازگشت. درصدد برآمدیم که قفل در را باز کنیم ولى ممکن نشد. پس دریافتیم که امر الهى است. سه روز تمام فاطمه درون کعبه بود و روز چهارم در حالى که امیرمؤمنان على بن ابى طالب، علیه السلام، را بر روى دست داشت، از درون کعبه بیرون آمد. ۲۱
بسیارى از بزرگان این متن را در کتابهاى حدیثى خود آورده اند. ۲۲
علاوه بر کتب حدیثى، در کتب مزار نیز در برخى از متون زیارتى مأثور از ائمه معصومین، علیهمالسلام، به ولادت آن حضرت در درون کعبه تصریح شده، که به دو نمونه آن اشاره مى کنیم:
۱. در زیارت مخصوص هفده ربیع الاول، که محمد بن مسلم آن را از امام صادق، علیه السلام، روایت کرده آمده است:السلام علیک یا من ولد فى الکَعبه.
سلام بر تو، اى کسى که در کعبه دیده به جهان گشودى . ۲۳
و در قسمت پایانى همین زیارتنامه آمده است:
المولود فى البیت ذى الأستار
مولودى که در خانه کعبه، در سراپرده الهى دیده به جهان گشود. ۲۴
۲. و در زیارت مطلقه امیرمؤمنان، علیه السلام، آمده است:
السلام على المولود فى الکعبه، المزوج فى السماء.
سلام بر آن مولودى که در خانه خدا دیده به جهان گشود و عقد نکاحش در آسمان بسته شد. ۲۵
علاوه بر این شاعران بسیارى حدیث ولادت امیرالمؤمنان، علیه السلام، را در مدایح و قصائد خود آورده اند که از هر قرنى به یک نمونه اکتفا مى کنیم:
۱. شاعر پرشور قرن دوم سید حمیرى، (م ۱۷۹ ق.) مى گوید:
وَلَدَتْه فى حَرَم الاله و امْنه والبیت حَیث فَناؤه و المسجد
مادرش او را در حرم خدا و خانه امن او به دنیا آورد، که آنجا آستانه و سجدهگاه اوست. ۲۶
۲. شاعر نکته پرداز قرن سوم، محمدبن منصور سرخسى مى گوید:
وَلَدَتْه منْجبَه و کان ولادها فى جَوف کَعبه افْضَل الأکنان
مادر نجیب و برگزیده اش او را در درون کعبه به دنیا آورد، که بهترین جایگاههاست. ۲۷
۳. شاعر معروف قرن چهارم، ابو طلحه بن عبیداللَّه غسانى عونى، در ضمن قصیده غدیریه خود مى گوید:
هوَالَّذى سَمَّتْه تلکَ الجَوْهَرَه إذ وَلَدَتْ فى الکَعْبَه المطَهَّره
او همان شیربچه است که این گوهر تابناک (مادر بزرگوارش) هنگامى که او را در درون کعبه مشرفه بزاد، اینگونه نام نهاد. ۲۸
۴. شاعر بلند آوازه قرن ششم، ابوالمجد، مجدود بن آدم، مشهور به سنائى در این رابطه مى گوید:
در مرحله على نه چونست و نه چند در خانه حق زاده به جانش سوگند ۲۹
۵. مورخ مشهور عهد عباسیان و شاعر بلند آوازه قرن هفتم، ابن ابى الحدید معتزلى، (م ۶۵۶ ق.) در ضمن قصیده معروفش مى گوید:
هوَالَّذى بَیت اللَّه مَوْلده فَطَهَّرَ البَیتَ من أرجاس و أوثان
او همان شخصیت والامقامى است که بیت خدا زادگاه او بود، و لذا خانه خدا را از پلیدى بتها پاک و پاکیزه نمود. ۳۰
۶. شاعر پرشور شیعه در قرن هشتم، سید عبدالعزیز سیریجى اوالى، در قصیده غدیریه خود مى گوید:
مَنْ کانَ فى حَرَم الرَّحمان مَوْلَده و حاطَه اللَّه منْ بأس و عدْوان
به جز على، علیه السلام، چه کسى در حرم امن الهى به دنیا آمده؟! و به جز او چه کسى را خداوند از ترس و وحشت دشمن بیمه کرده است؟ ۳۱
۷. شاعر معروف قرن نهم، عبدالرحمن جامى، (م ۸۹۸ ق.) به این داستان اشاره کرده، مى گوید:
به سوى کعبه رود شیخ و من به سوى نجف به حق کعبه که آنجا مراست حق به طرف
تفاوتى که میان منست و او اینست که من به سوى گهر رفتم او به سوى صدف ۳۲
۸. شاعر برجسته قرن دهم، اهلى شیرازى، (م ۹۴۲ ق.) مى گوید:
کعبه زان شد سجدهگاه انبیا و اولیا کامد آنجا در وجود، آن کعبه ارباب دین ۳۳
۹. فیلسوف و شاعر نامى قرن یازدهم، سیدمحمد باقر استرابادى، معروف به میرداماد، (م ۱۰۴۱ ق.) در ضمن قصیده اى مى گوید:
در کعبه قل تعالوا از مام که زاد؟ از بازوى باب حفطَّه خیبر که گشاد؟
و در لفظ کوتاه و پرمغزى مى گوید:
اسداللَّه در وجود آمد در پس پرده هر چه بود آمد ۳۴
۱۰. شاعر و محدث قرن دوازدهم، سیدمحمد صالح ترمذى، متوفاى ۱۱۶۰ ق. مى گوید:
در فضائل بى نظیر آمد على بر همه عالم امیر آمد على
آن على کز مادرش در کعبه زاد آنکه بردوش پیمبر پا نهاد ۳۵
۱۱. شاعر نکته سنج قرن سیزدهم، مولى محمد رضا هماى شیرازى، (م ۱۲۱۲ ق.) در ضمن قصیده اى مى گوید:
گوهر تاج سَلفونى ماه برج لَوْکفشففَ تاج بخش شهر یاران، تاجدار إنّما
حصن اسلام از دم شمشیر او شد استوار آنچنانکه کعبه از مولود او شد با صفا ۳۶
۱۲. شاعر بزرگوار و فقیه نامدار قرن چهاردهم، آیهاللَّه حاج شیخ محمد حسین اصفهانى، مشهور به کمپانى، (م ۱۳۶۱ ق.) مى فرماید:
کعبه را تاج شرف تا اوج أوأدنى رسید یافت چون از مولد میمون اواقْصَى المفنى ۳۷
و در قصیده اى دیگر مى فرماید:
تا درخشان شد درون کعبه زان وجه حسن ثَمَّ وَجهفاللَّه روشن شد برون از شک و ظن ۳۸
۱۳. شاعر پرشور قرن اخیر، حاج سیدرضا حسینى، مشهور به سعدى زمان، (م ۱۴۰۶ ق.) مى گوید:
فاطمه بنت اسد بانوى راد تا ترا اى سرّ حق، در کعبه زاد
کشف شد هستى خدا را خانه زاد خالق عالم علیّت نام داد
خواند احمد مرتضایت یا على ۳۹
۱۴. شاعر زبردست معاصر، بولس سلامه، از شعراى مسیحى لبنان، در قصیده حماسى خود مى گوید:
حفرَّه لزَّها المَخاضف فَلاذَتْ بفسفتارف البَیْتف العَتیقف الوَطید
شیرزنى از درد زه بناگزیر، به سراپرده کعبه عتیق و استوار پناهنده شد.
پس از ابیاتى مى گوید:
کانَ فجرانف ذلکَ الیوفم فَجْرٌ لفنَهارف و آخَرف لفلوَلیدف
آن روز دو صبحدم یکجا بدمید، یکى سپیده روز و دیگرى فروغ تازه مولود. ۴۰
این بود اشاره اى کوتاه به فضیلت ویژه اى از امیرمؤمنان، علیه السلام، که به تعبیر مرحوم محدث نورى از ضروریات مذهب شیعه به شمار مى آید و همواره در کتابها، خطابهها و شعرها در همه قرون و اعصار منعکس شده و دوستان اهلبیت در برابر دشمنان با آن احتجاج و مباهات مى نمودند. ۴۱
در این رابطه کتابهاى مستقل فراوانى نوشته شده که جامعتر از همه، کتاب پر ارج على ولید الکعبه از علامه بى نظیر، آیهاللَّه حاج شیخ محمدعلى اردوبادى، (م ۱۳۷۹ ق.) مى باشد.
این کتاب اخیراً توسط نویسنده توانا، حضرت حجهالاسلام والمسلمین حاج شیخ عیسى سلیمپور اهرى به فارسى ترجمه شده و به عنوان مولود کعبه منتشر شده است.
پى نوشت ها:
__________________________________________________
(۱). الشّیخالصّدوق، الامالى، ص ۱۱۴؛ همان، معانى الأخبار، ص ۶۲؛ ابن شهداشوب، مناقب آل ابى طالب، ج ۲، ص ۱۷۳؛ ابن فتال، روضهالواعظین، ص ۷۶؛ العلامهالمجلسى، بحارالانوار، ج ۳۵، ص ۸، الطبرى، بشارهالمصطفى، ص ۸؛ المحلاتى، ریاحسینالشّریعه، ج ۳، ص ۶.
(۲). الشّافعى، کفایهالطالب فى مناقب على بنالطالب فى مناقب على بنابى طالب، ص ۴۰۶؛ شاذانبنجبرئیل، الفضائل، ص ۵۶؛ همان، الروضه، ص ۷۸؛ العلامهالمجلسى، بحارالانوار، ج ۳۵، ص ۱۲؛ العلامهالأمینى، الغدیر، ج ۷، ص ۳۴۷.
(۳). الشّیخ المفید، الارشاد، ص ۹؛ الشّیخ الطوسى، تهذیب الأحکام، ج ۲، ص ۷؛ السّید الرضى، خصائص الائمّه، ص ۳۹، ابن الطاووس، اقبال الأعمال، ص ۶۵۵، ابن شهداشوب، المناقب، ج ۲، ص ۷۸، ابن الصّباغ، الفصولالمهمه، ص ۳۰؛ خواند میر، حبیبالسّید، ج ۱ ص ۵۲؛ الدهلوى، ازالهالخفاء؛ المجلسى، البحار، ج ۳۵، ص ۵ و ۷.
(۴). الحاکم النّیشابورى، مستدرک الصّحیحین، ج ۳، ص ۴۸۳.
(۵). الشّافعى، کفایهالطالب فى مناقب على بنابى طالب، ص ۴۰۷.
(۶). الآلوسى، شرح العینیّه، ص ۱۵.
(۷). الذّهبى، تلخیص المستدرک، ج ۳، ص ۴۸۳.
(۸). اللکهنوى، مرآه المؤمنین، ص ۲۱.
(۹). الدّهلوى، ازالهالخفاء، ج ۲، ص ۲۵۱.
(۱۰). محمد مبین، وسیلهالنّجاه، ص ۶۰.
(۱۱). میلادخان، ترجمه وسیلهالنّجاه، ص ۶۲.
(۱۲). کاکورى، احسنالانتخاب فى معیشه سیدنا ابى تراب، ص ۲۱.
(۱۳). الگجراتى، الإعلام بأعلام مسجدالحرام- مخطوط- به نقل النّقوى، على و الکعبه، ص ۷۶.
(۱۴). الشّیخ الطّوسى، الأمالى، ص ۷۰۶.
(۱۵). الشّیخ الصّدوق، معانى الأخبار، ص ۶۲؛ الأمالى، ص ۸۰؛ عللالشّرایع، ص ۵۶.
(۱۶). ابن شهداشوب، مناقب آلابى طالب، ج ۲، ص ۱۷۴.
(۱۷). همان، ص ۱۷۲.
(۱۸). ابنالمغازلى، مناقب على بنابى طالب، ص ۷.
(۱۹). ابنالصّباغ، الفصول المهّمه، ص ۱۴.
(۲۰). الشّافعى، کفایهالطالب، ص ۷۰۶.
(۲۱). الشیخ الصّدوق، معانى الأخبار، ص ۶۲.
(۲۲). الشیخ الطوسى، الأمالى، ص ۷۰۶؛ الاربلى، کشف الغمّه، ج ۱، ص ۶۰؛ ابنالفتّال، روضهالواعظین، ص ۷۷؛ الدیلمى، ارشاد القلوب، ج ۲، ص ۲۱۱، العلامهالحلى، کشف الیقین، ص ۵ و کشف الحق، ص ۱۰۹.
(۲۳). ابنالمشهدى، المزارالکبیر، ص ۲۰۷؛ ابنالطاووس، اقبال الأعمال، ص ۶۰۸.
(۲۴). ابن المشهدى، همان، ص ۲۱۰؛ ابن طاووس، همان، ص ۶۱۰.
(۲۵). ابنالطاووس، مصباح الزّائر، ص ۱۴۶.
(۲۶). ابن شهداشوب، مناقب آل ابى طالب، ج ۱، ص ۱۷۵.
(۲۷). الخوئى، منهاج البراعه، ج ۱، ص ۷۱.
(۲۸). العلامه الأمینى، الغدیر، ج ۴، ص ۱۳۵.
(۲۹). خزائن الشهداء، ج ۱، ص ۹.
(۳۰). اسماعیل الأنصارى، خط سیرما، ص ۵۵.
(۳۱). العلامه الأمینى، همان، ج ۶، ص ۲۱.
(۳۲). العلامه الاردوبادى، على ولید الکعبه، ص ۸۴.
(۳۳). همان، ص ۸۲.
(۳۴). على دوانى، مجله مکتب اسلام، سال ۷، شماره ۱، ص ۳۱.
(۳۵). ترمندى، مناقب مرتضوى، ص ۸۹.
(۳۶). بیرجندى، مناقب علوى، ص ۶۹.
(۳۷). الاصفهانى، دیوان کمپانى، ص ۱۷.
(۳۸). همان، ص ۲۰.
(۳۹). سعدى زمان، نجوم درخشان، ج ۱، ص ۵۲.
(۴۰). بولس سلامه، عیدالغدیر، ص ۵۶.
(۴۱). المحدّث النورى، لؤلؤ و مرجان، ص ۱۶۶.
