موعود پایگاه اینترنتی موعود
یکى از مهم ترین ابزار «ایالات متّحده» براى گسترش نفوذ خود در عرصه هاى مختلف فرهنگى، اجتماعى، اقتصادى و سیاسى جوامع دیگر، توسّل به رسانه ها است؛ رسانه هایى که عمدتاً مرکز اصلى سیاست گذارى و منابع اصلى خبرى شان، «کاخ سفید»، «پنتاگون»، «وزارت خارجه» و «آژانس اطّلاعاتى» آمریکاست. مقاله پیش رو، نگاهى به امپریالیسم رسانه اى و خبرى و بحث هایى از همین دست دارد.
مقدّمه
انسان معاصر نمى تواند خود را بى نیاز از اخبار محیط زندگى و دنیایى که او را احاطه کرده است، بداند و ناگزیر به این واقعیت خواهیم رسید که مبادله اخبار و اطّلاعات و بهره گیرى از ابزارهایى که این مسئله را امکان پذیر مى سازد، تا چه حد اهمّیت دارد و تا چه میزان قادر است زمینه هاى فکرى فرستنده را در گیرنده آن به وجود آورد. در این مرحله است که به مفاهیمى، چون امپریالیسم خبرى و تراست هاى مطبوعاتى بر مى خوریم که پیوسته در تلاش هستند تا این هدف را تحقّق بخشند؛ بنابراین، چندان دور از ذهن جلوه نمى کند اگر گفته شود، لشکر تبلیغاتى، زمینه ساز هجوم قواى نظامى است. خبرگزارى ها و رسانه هاى جمعى جهانى، با اتّکا به قدرت تکنولوژیکى خود، به ارائه چهره اى مخدوش از برخى حکومت ها، فرهنگ ها، اقوام یا اذهان مى پردازند و به شکل سیستماتیک، در جهت دهى به افکار عمومى جهانى و شکل گیرى عقاید، گرایش ها و رفتارهاى مورد نظر خود تلاش مى کنند.
نظام رسانه هاى عالمگیر
در دنیاى کنونى، رسانه هاى عالمگیر که غالباً در جهت منافع ایالات متّحده حرکت مى کنند، روزبه روز بر دامنه و نوع فعّالیت هاى خود مى افزایند؛ به طورى که جوامع سنّتى و ریشه دار شرق و غرب را نیز سخت متأثّر از خود ساخته‌اند. بى شک تداوم چنین جریانى در گروى گسترش و تقویت بیشتر رسانه ها است؛ رسانه هایى که به طور پنهانى در خدمت سیاست ها و اندیشه هاى دولتمردان غربى هستند. تا پیش از دهه هاى هشتاد و نود، نظام رسانه هاى داخلى با رادیوها و تلوزیون هاى محلّى و نیز نشریات محلّى شناخته مى شد. در همین دوره بود که بازارهایى براى فیلم ها، برنامه هاى تلویزیونى، موسیقى و کتاب شکل گرفت و شرکت هاى آمریکایى را بر آن داشت تا این بازار را به دست گیرند؛ امّا ناگهان شرایط تغییر کرد. در حالى که تا همین چند سال پیش، نظام رسانه اى عمدتاً نظامى داخلى بود، در عرض چند سال، بازار رسانه هاى تجارت مآب عالمگیر شکل گرفت و به نوعى نظام رسانه اى انحصارى انجامید. اینترنت هم به نحوى فزاینده، در حال تبدیل شدن به بخشى مهم از نظام رسانه اى و ارتباطى است. اگرچه ادّعا مى شود گسترش اینترنت، مى تواند در بسیارى جهات از انحصار رسانه اى شرکت ها بکاهد، امّا اینترنت به تنهایى نمى تواند از عهده چنین کارى برآید. تا میزانى که اینترنت در حال تبدیل به بخشى از نظام تجارت مآبانه حاکم است، به نظر مى رسد که بر میزان کنترل آن توسط شرکت ها نیز افزوده مى شود.
امپریالیسم رسانه اى
امپریالیسم رسانه اى را باید شکل مدرنى از امپریالیسم قلمداد کرد که شاکله ها و بنیان هاى آن در دهه ۱۹۵۰ م.، مشخّصاً در «آلمان غربى» و پشت دروازه هاى کمونیسم و در بحبوحه جنگ سرد توسّط ایالات متّحده بنا شد. آمریکا با افراشتن آنتن هاى متعدّد رادیویى و تلویزیونى در شهر «برلین»، در قلب سرزمین سرخ کمونیستى رسوخ مى کرد؛ بدون اینکه نیازى به مداخله نظامى داشته باشد و پس از گذشت دو دهه، میوه آن را چید.
با اطّلاعات و کنترل آن مى توان به همه چیز دست یافت. برخى نظریه پردازان ارتباطات بیان کرده‌اند که امروز، جهان در دست کسى است که رسانه ها را در اختیار دارد.
امپریالیسم خبرى
امپریالیسم خبرى و ابزارهاى سلطه بر افکار عمومى جهان، یکى از جلوه هاى امپریالیسم در جهان است. امپریالیسم خبرى نیز در حقیقت به معناى سلطه جویى انحصارى در شریان هاى خبررسانى جهان است. خبرگزارى هایى که در قرن نوزدهم، شارل هاوس در «فرانسه»، ژولیوس رویتر در «انگلستان» و برنارد ولف، در آلمان بنا نهادند، هم اکنون تبدیل به سازمان هاى پیچیده و غول پیکر شده‌اند که نبض اختیار دنیا را در دست دارند و با وارد آوردن شوک هاى خبرى، اساس و بنیان بسیارى از کشورها را دچار تزلزل مى کنند.
بازار خبرى هدایت شده
بحث امپریالیسم خبرى، بخشى از کارکرد امپریالیسم رسانه اى به شمار مى آید؛ زیرا در این بخش، به طور تخصّصى، امپریالیسم بر روى حجم، نوع، محتوا، کیفیت، کمیت، زمان و مکان یک خبر کار مى کند؛ امّا در بحث امپریالیسم رسانه اى، ما شبکه اى از رسانه هاى مکتوب و غیرمکتوب، همچون مجلّات، شرکت هاى تبلیغاتى و چاپ و نشر، شبکه هاى رادیویى و تلوزیونى، ماهواره، اینترنت و مطبوعات زنجیره اى را داریم که تحت سیطره یک فرد یا یک ایدئولوژى خاص اداره مى شود و کارکرد آن علاوه بر بیرون راندن رقبا، اثرگذارى بر مخاطبان جهانى و القاء آرا و نظرات خاص است.
هم اکنون در جهان، بیش از ۱۲۰ خبرگزارى فعّال دارند؛ ولى هیچیک از آنان، به عنوان رقیبى براى غول هاى خبرى مطرح نیستند. چهار خبرگزارى مسلّط بین المللى، «آسوشیتدپرس»، «یونایتدپرس»، «رویتر»، «فرانس پرس»)، شبکه هاى خبرى غالب، مانند «بى. بى. سى» و «سى. ان. ان»، تأسیسات ماهواره اى، صدها روزنامه و هزاران پایگاه خبرى و تبلیغاتى، همگى ارزش هاى مشترک غربى را منتشر و تلاش مى کنند ارزش هاى مقاوم در برابر خود را در هم بکوبند. این شرایط آن چنان نابرابر و غیرعادلانه است که نمى توان آن را بازار پیام، اطلاق کرد.
رسانه هاى جمعى در غرب و به ویژه در آمریکا، مظاهر آزادى را به تصویر مى کشند؛ امّا در واقع، برجسته ترین نقش آنها، بسیج حمایت مردمى براى منافع خاصّ خارجى و گاهى داخلى است که بر دولت و بخش خصوصى حاکم است. به طور مثال، مراکز عمده کسب خبر براى خبرگزارى هاى آمریکایى، کاخ سفید، پنتاگون و وزارت خارجه است. هم اکنون، پنتاگون داراى یک سازمان اطّلاعات مردمى است با چندین هزار کارمند، وظیفه دارد با صرف میلیون ها دلار، نگذارد مردم آمریکا در مورد افراد یا گروه هاى ناراضى در آمریکا اطّلاعات کسب کنند.
آژانس اطّلاعات آمریکا، با بودجه سالانه چند میلیارد دلارى، مسئولیت تنظیم و اجراى سیاست هاى فرهنگى امپریالیسم آمریکا براى کشورهاى دیگر را به عهده دارد. کنگره آمریکا، پخش و توزیع تولیدات فرهنگى و خبرى این نهاد را در داخل آمریکا ممنوع کرده است. ادوارد اس. هرمن و نوآم چامسکى، اعتقاد دارند که آنچه در اخبار وسایل ارتباط جمعى آمریکا وجود دارد، یک بازار هدایت شده خبرى است؛ نه یک بازار آزاد خبرى.
آنچه تا کنون گفته شد، مربوط به امپریالیسم خبرى در رسانه هاى عصر اوّل (رادیو، تلوزیون و روزنامه) بود. حال مى خواهیم به این بپردازیم که آیا امپریالیسم خبرى در رسانه هاى جدید (ماهواره و اینترنت) وجود دارد؟ یا اینکه چون در این رسانه ها، مخاطبان بین المللى شده‌اند و چند صدایى وجود دارد، امپریالیسم خبرى از بین رفته است؟!
اینترنت و امپریالیسم
اینترنت، پدیده جدید دنیاى ارتباطات است که علاوه بر مزایاى آن، با خود، ابزار گوناگون براى ارتباط، تعامل و تبادل فرهنگى یا تهاجم و سیطره فرهنگى به همراه آورده است. سایت هاى خبرى، وبلاگ هاى خبرى و تحلیلى، گروه هاى اینترنتى، فضاهاى گفت وگوى مجازى، هرکدام فضایى را ایجاد مى کنند که در آن، تبادل اخبار و اطّلاعات صورت مى گیرد.
از طرفى، غالب ترافیک جهانى اینترنت به زبان انگلیسى است و اینها، همه، دلیل معرفى اینترنت به عنوان جدیدترین و شوم ترین عامل امپریالیسیم سایبر است. همچنین، اکثر هاست ها و وب سایت هاى جهان در آمریکا و به زبان انگلیسى هستند. بیشتر نرم افزارها و اکثر موتورهاى جست وجوگر نیز انگلیسى زبانند و اینترنت فرصت مناسبى را براى کشورهاى توسعه یافته (خصوصاً آمریکا) فراهم کرده است که فرهنگ کشورهاى جهان سوم را تسخیر کنند. نگرانى ها آنجا عمیق تر مى شود که آمریکا اصرار بر مدیریت و مالکیت اینترنت دارد؛ چرا که با هر گونه تغییرى که در آن، نقش اصلى نداشته باشد، مخالفت مى ورزد.
