موعود پایگاه اینترنتی موعود
گفت وگو با دکتر محمدحسین رجبى دوانى
مناسبت شهادت حضرت امام موسی کاظم علیه السلام
* با توجّه به آنکه بیشترین شمار امام زادگان از نظر نسبت، به حضرت موسى بن جعفر (ع) بازمى گردند و بیشترین فرزندان از اهل بیت (ع) به آن حضرت اختصاص دارد، آیا ایشان راهبردى خاص و مبارزاتى با این سیاست جمعیتى دنبال کرده‌اند؟
درباره اینکه امّت اسلام گسترش و شمار مسلمانان برابر دشمنان ازدیاد یابد، بحثى نیست و این در کلام پیامبر اکرم (ص) آمده است که ایشان بر این ازدیاد تاکید دارند؛ حتّى اگر فرزندى از آنان سقط شود. اهل بیت (ع) نیز نسبت به آنکه فرزندانى صالح و شایسته نام خاندان رسالت را به جامعه تحویل دهند، اهتمام داشتند تا الگویى باشند براى جامعه مسلمانان؛ امّا درباره عصر زندگانى حضرت موسى بن جعفر (ع) باید گفت، این دوران عجیب بوده است؛ از این نظر که کمى پیش از امامت آن حضرت (ع) و نیز در جریان امامتشان، منصور عبّاسى، دشمن سرسخت و کینه توز خاندان رسالت، کمر به هدم و نابودى آل پیامبر (ص) بست و شمار زیادى از سادات، به ویژه از نوادگان امام حسن مجتبى (ع) را به شهادت رساند یا در زندان افکند و شمارى هم از سادات به دلایل فشارهاى او متوارى شدند.
ایجاد چنین جوّى توسط منصور عبّاسى، سبب بروز قیام حسین بن على (ع) از نوادگان امام حسن مجتبى (ع) معروف به شیخ فخ در دوران امامت امام کاظم (ع) و مقارن با خلافت موسى الهادى، نوه منصور و برادر هارون الرّشید، با هدف آزادى و رفع فشارهاى خلفاى جور شد؛ امّا متأسّفانه این قیام به شکست انجامید و در نزدیکى «مکّه» و در ناحیه اى به نام «فخ»، قواى خلیفه ستمگر عبّاسى بر اولاد پیامبر (ص) تاختند و نزدیک به ۲۰۰ تن از آنها را به شهادت رساندند که گفته مى شود پس از واقعه جانسوز «کربلا»، این قیام سنگین ترن لطمات را به اهل بیت (ع) وارد کرده است. از این رو، نسل پیامبر (ص) در خطر بود. بنابراین امام کاظم (ع) بر داشتن فرزند بیشتر، عنایت داشتند تا نسل نبوى از خطر نابودى نجات بیابد.
* آیا این سیاست به زمان حضرت کاظم (ع) محدود بود یا دامنه اى تاریخى دارد؟
البتّه باید توجّه داشت اگرچه این سیاست براى خاندان رسول خدا (ص) اعمال شده است، امّا با توجّه به الهام بخشى اهل بیت (ع) براى شیعه،
باید خطّى باشد که آن را رها نکرد و نسبت به پبمودن آن اهتمام داشت؛ به خصوص آنکه به تبع اهل بیت (ع) شیعیان آنها نیز مورد تعقیب و در خطر نابودى قرار داشتند و شیعه بودن براى مدّت هاى طولانى جرم تلقّى مى شد و اگر کسى را با این عنوان مى یافتند، خطر مرگ براى او وجود داشت. بنابراین ممکن است حرکت امام کاظم (ع) صرفاً در راستاى ازدیاد نسل پیامبر (ص) نبوده باشد؛ بلکه الگویى براى شیعه هم باشد که همیشه تاریخ در اقلیت و فشار اکثریت بوده و حتّى براى شیعه، حقّ خیات هم قائل نبودند.
* آیا اعمال این سیاست جمیعیتى توانست خواست و هدف امام کاظم (ع) را تأمین کند و هم خاندان رسالت و هم شیعه را از خطر برهاند؟ چگونه؟
نتیجه اتّخاذ این سیاست، این بود که حضرت موسى بن جعفر (ع) با فرزندان متعدّد (بنابر روایات از ایشان، ۳۷ فرزند باقى مانده است) در سرزمین هاى اسلامى منشأ اثرات بى بدیل شدند؛ زیرا این امامزادگان به سرعت در سراسر عالم اسلام، به ویژه در «ایران» از نظر جغرافیایى پخش شدند و براى فرار از جور خلافت عبّاسى، به جاهایى پناه بردند که بیشتر مردم آنها به اهل بیت (ع) معرفت داشتند و این نشان مى دهد، حرکت حضرت نتیجه بخش و مثبت بوده است؛ چنان که امروز بخش اعظم سادات، از نسل حضرت موسى بن جعفر (ع) هستند و نسب سادات موسوى، همگى به ایشان مى رسد و همین موضوع از توفیق اقدام حضرت حکایت دارد؛ یعنى اگرچه ایشان تحت تعقیب و نظارت دستگاه خلافت جور بود و با اینکه سال هاى طولانى در زندان به سر بردند، امّا نسل پاکى که از ایشان بر جاى مانده است، تا امروز گسترش یافته و ان شاءالله تا پایان جهان هم باقى خواهد ماند؛ در حالى که از آن خلفاى ستمگر که قدرت و اختیار را در دست داشتند، کسى را نمى یابى که خود را به آن خاندان منتسب کند.
* این سیاست حضرت کاظم (ع) با آن همه فشار و خفقان سیاسى، اجتماعى چطور توانست خدعه عبّاسى را خنثى سازد؟ به عبارت دیگر، این سیاست حضرت با چه سیاست هاى بعدى همراه بود که توانست مقصودشان را محقّق کند؟
فرزندان امام کاظم (ع) به دلیل ناامنى وطنشان، یعنى «مدینه» و نیز به دلیل تحت تعقیب بودن و نداشتن آزادى عمل، در «نجف»، بزرگترین پایگاه تشیع براى بقا و ادامه راه پدر بزرگوارشان در سطح جهان اسلام آن روزگار، پخش شدند و بیشتر آنها به دلیل ارادت ایرانیان به خاندان پیامبر (ص)، به ایران آمده و در مناطق «فارس»، «قومس» (سمنان امروزى)، «قم»، «رى»، «سبزوار» و … پراکنده و از تیررس دستگاه خلافت پنهان شدند؛ هرچند بعضاً به شهادت هم رسیدند و این چنین، تداوم نسل با فرزندآورى آنها، این مسیر را ادامه داد و سادات در ایران، به خصوص از نظر شمار رو به افزونى رفت؛ به گونه اى که مناطق عربى را تحت تأثیر قرار داد و مى توان گفت عمده نسل امام کاظم (ع) در ایران، زیست کرده و از دنیا مى رفتند و فرزندان آنها در ایران اقامت داشته‌اند.
* آیا مى توان این حضور را پاسخى مستدل و تاریخى به برخى شبهات درباره چرایى تعدّد امامزادگان در ایران اسلامى، دانست؟
بله. اگر چه برخى از روى غرض و براى سست کردن باورهاى دینى مردم نسبت به امامزادگان، چنین شبهاتى را مطرح مى کنند، امّا این قطعیت دارد. پس از آنکه وجود مبارک امام رضا (ع) توسط مأمون به ایران فرا خوانده شده و شمار زیادى از برادران و برادرزادگان حضرت هم، به ایران آمدند، نسلى با برکت در ایران بر جاى گذاشتند. البتّه ممکن است اندک مواردى از بقاع متبرّکه سندیت نداشته باشد؛ امّا عمده امام زادگانى که در ایران هستند، از نظر شجره، هیچ تردیدى درباره آنها وجود ندارد و نمى توان به خاطر چند مورد احتمالى، این حضور گسترده و قطعى را انکار کرد …
* وقتى تاریخ اسلام و سیره ائمّه (ع) براى بیدارگرى و بقاى اسلام را مرور مى کنیم، با صلح حسنى، ولایت عهدى رضوى و … برخورد مى کنیم، آیا مى توان سیاست جمعیتى حضرت موسى (ع) را هم راستا با این سیاست ها و میزان تأثیرش بر حفظ و بقاى اسلام را هم وزن آن اقدام ها دانست؟
بى گمان همین طور است. امام مجتبى (ع) بسته به شرایط، با پذیرش صلح و واگذارى حاکمیت به دشمن اسلام، خطّ اصیل اسلام را حفظ کرده و اجازه نمى دهند معدود شیعیان از بین بروند و این پاسخ خود حضرت در برابر انتقاد برخى شعیان تندرو و مخالف صلح بوده است که گفتند چرا اجازه دادید معاویه بر دنیاى اسلام مسلّط شود؟ و امام حسن (ع) در پاسخ آنها فرمودند:
«مثل من و شما، مثل موسى و خضر است. خضر کارهایى مى کرد که موسى حکمتش را در نمى یافت. یکى از حکمت هاى من براى پذیرش صلح جلوگیرى از کشتار شما، تنها شیعیان پدرم است و این همان چیزى است که دشمن مى خواست.»
یا حرکت امام حسین (ع) به تعبیر امام خمینى (ره) اسلام را بیمه کرد و از خطر نابودى رهاند. بنابراین اقدام امام کاظم (ع) براى جلوگیرى از نابودى نسل پیامبر (ع) و مسلمانان حقیقى که الگوى دیگران باشند، بود؛ به عبارت بهتر، اگر امام کاظم (ع) از این طریق اقدام به ازدیاد نسل نمى کردند و شمار شیعه افزایش نمى یافت، با آن جنایات دستگاه خلافت، قطعاً نسل پیامبر (ص) با خطر نابودى روبه رو مى شد و شیعه هم دیگر الگویى (منظور امام زادگان) براى تابعیت نمى یافت؛ چنان که در جریان قیام فخ، حدود ۲۰۰ تن از فرزندان رسول خدا (ص) به شهادت رسیدند و پیش از آن هم شمار فراوانى از نسل پیامبر (ص) به فاصله کوتاهى از این قیام به شهادت رسیده بودند. همچنین نقل است پس از عاشوراى حسینى، همه مردم مرتد شده بودند؛ جز سه، پنج یا هفت نفر. از این رو، امام سجّاد (ع) زحمات فراوان کشیدند تا شیعه را پرورش دهند. بنابراین، اگر امام کاظم (ع) این سیاست را در پیش نمى گرفتند، چیزى از نسل پیامبر (ص) باقى نمى ماند.
* امروز که شیعه در معرض نسل کشى و خطر نابودى، به ویژه توسط گروه هایى، مانند «داعش» قرار دارد، الهام از این سیره و عمل به آن،
چقدر مى تواند راه گشا بوده و نقشه دشمن و مزدورانش را نقش برآب کند؟
با کمال تأسّف باید گفت، شیعه و پیروان مذهب حقّ اهل بیت (ع) در سال هاى اخیر، آماج کینه توزى، هم از سوى دشمنانى، مانند استکبار جهانى به سرکردگى «آمریکا» و صهیونیسم بین الملل قرار گرفته است؛ چنان که هرگز جنایات صهیونیست ها علیه شیعیان مظلوم «لبنان» را در جریان تجاوزهاى مکرّر فراموش نمى کنیم که به قتل عامّ هزاران نفر از آنها انجامید و هم از دیگر سو، مورد هجمه تکفیرى هاى سلفى و وهابّى که به صراحت خود را دشمن شیعه معرفى مى کنند، قرار دارد. آنها به پیروان کوردل خود القا مى کنند هر کس هفت شیعه را بکشد، به بهشت مى رود و این گونه در «عراق»، «سوریه»، «یمن»، «بحرین» و مناطق شیعه نشین «عربستان» بدترین جنایات را در حقّ شیعه روا مى دارند و درصدد نابودى نسل پیروان اهل بیت (ع) هستند.
متأسّفانه اعمال سیاست نابه جاى کاهش و کنترل جمعیت در کشور، در سال هاى گذشته در کنار مشکلات اقتصادى، سبب شده است از این نظر در کشور با مشکل روبه رو باشیم و خطر پیرى، نسل آینده کشور را تهدید کند. از این رو، باید به عنوان تکلیف و با دیده ازدیاد پیروان مکتب اهل بیت (ع) مقابل این دشمنان کینه توز، به افزایش نسل مبادرت کرد و مسئولان امر هم، شرایط را براى زندگى مردم و امکان اداره فرزندان بیشتر فراهم کنند تا دغدغه داشتن فرزند با شرایط سخت زندگى، مانند اجاره نشینى و هزینه هاى بالاى بزرگ کردن فرزند، مانع از افزایش نسل شیعه نشود؛ البتّه مردم هم به عنوان شیعه ائمّه (ع) باید بدانند با تلاش و با هدف افزایش پیروان امیرالمؤمنین (ع) و اهل بیت (ع)، خدا هم به آنها عنایت و کمک مى کند که این وعده بر حقّ خداوند تعالى در قرآن کریم است:
«نَحْنُ نَرْزُقُهُمْ وَ إِیَّاکُمْ» ۱
پى نوشت:
______________________________
(۱). سوره اسراء (۸)، آیه ۳۱.
منبع: «نشریه زائر»، شماره ۲۵۵، شهریور ۱۳۹۶.
