موعود پایگاه اینترنتی موعود
در روايات ما به طور مکرر از دو غيبت آن حضرت سخن به ميان آمده و از سال‌ها پيش از تولد امام مهدی(عج) بر اين موضوع تصريح شده است که حضرتش دو غيبت خواهند داشت که هر يک با ديگری متفاوت است.
در اينجا به چند روايت که در اين زمينه وارد شده است، اشاره می‌کنيم:
ابو بصير خطاب به امام صادق(ع) عرض می‌کند: «ابوجعفر [حضرت باقر](ع) می‌فرمود که برای قائم آل محمد(ص)، دو غيبت است که يکی از ديگری کوتاه‌تر است. [نظر شما در اين مورد چيست؟]»
امام در پاسخ ابوبصير می‌فرمايد: «آری ای ابوبصير! [چنان‌که گفتی،] يکی از اين دو غيبت از ديگری طولانی‌تر خواهد بود».
امام صادق(ع) می فرمایند:
برای صاحب اين امر دو غيبت است که يکی از آنها چنان به درازا می‌کشد که بعضی می‌گويند: [آن حضرت] ديگر مرده است و بعضی ديگر می‌گويند: او به قتل رسيده است و بعضی هم می‌گويند: او ديگر رفته است….
نعمانی در کتاب الغیبة به تعريف غيبت صغرا و غيبت کبرا پرداخته است:
نخستين غيبت آن حضرت، غيبتی است که در آن، نمايندگانی از طرف امام به عنوان واسطه ميان مردم و آن حضرت منصوب شده‌اند که در ميان مردم آشکارا به سر می‌برند و به واسطه آنها مشکلات علمی مردم حل و پاسخ پرسش‌ها و معضل‌های آنها داده می‌شود. اين غيبت، غيبت کوتاهی است که مدت آن به سر آمده و زمان آن گذشته است.
غيبت دوم، غيبتی است که در آن، واسطه‌ها و نمايندگانی [که ميان مردم و امام عصر وجود داشتند]، به دليل مصلحتی که خداوند اراده کرده است، برداشته شده‌اند.
فهرست محتوا
فلسفه دو مرحله‌ای بودن غیبت
یکی از پرسش‌های مطرح درباره غیبت امام عصر(ع) این است که چرا آن حضرت دو غیبت داشته است؛ یکی غیبت صغرا و دیگری غیبت کبرا؛ چرا از همان ابتدا، غیبت کبرا آغاز نشد و آن حضرت پس از یک دوره غیبت هفتاد ساله، غیبت کبرای خود را شروع کرد؟
در پاسخ این پرسش، باید گفت: غیبت آخرین امام معصوم(ع) در روایات پیش‌بینی شده بود، ولی زمانی که امام حسن عسکری(ع) به شهادت رسید، شیعیان به دلیل پیشینه ۲۵۰ ساله‌ای که از حضور یازده امام معصوم(ع) در جامعه داشتند، به راحتی نمی‌توانستند غیبت کامل امام از جامعه را بپذیرند. به همین دلیل، برخی شیعیان پس از شهادت آن حضرت تا مدتی دچار حیرت و سرگردانی شدند.
بنابراین، لازم بود قبل از آغاز غیبت کبرا و قطع کامل ارتباط امام با جامعه، برای مدتی، رابطه امام با مردم به واسطه نایبان خاص ادامه داشته باشد، تا مردم به تدریج، آماده پذیرش غیبت کامل امام و مراجعه به فقها ـ به عنوان نایبان عامّ امام زمان(ع) ـ شوند.
به بیان دیگر، دوران غیبت صغرا، دوران تمرین و آماده سازی شیعیان برای ورود به دوران غیبت کبرا بود.
گفتنی است آماده کردن مردم برای ورود به دوران غیبت از سال‌ها پیش از غیبت امام مهدی(ع) یعنی از زمان امام هادی(ع) و امام حسن عسکری(ع) آغاز شده بود.
آماده کردن مردم برای غیبت کبری
امام هادی(ع) و امام حسن عسکری مأموریت داشتند به تدریج رابطه خود را با مردم کم کنند و آنها را در امور مختلف اعتقادی و فقهی، به فقها و محدّثان شیعه که در مراکز شیعه‌نشینی چون « قم» حضور داشتند ارجاع دهند تا به تدریج، مردم با این رویه خو بگیرند.
در کتب تاریخی آمده است:
امام هادی(ع) خود را از بسیاری از شیعیان پوشیده می‌‌داشت و جز تعداد اندکی از یاران خاص آن حضرت، ایشان را نمی‌دیدند و هنگامی که امر [امامت] به امام حسن عسکری(ع) منتقل شد، ایشان چه با یاران خاص خود و چه با مردم عادی از پشت پرده سخن می‌‌گفت
اینها همه مقدمه‌ای برای غیبت صاحب‌الزمان(ع) بود تا مردم با این شیوه خو بگیرند و غیبت را انکار نکنند.
از امام مهدی(ع) نیز درباره رفع سرگردانی مردم در توقیعی نقل شده است:
… و امّا در رویدادهایی [ که در آینده] پیش می‌آید، به راویان حدیث ما مراجعه کنید؛ زیرا آنها حجت بر شما هستند و من حجت خدا بر ایشان.
مفهوم غیبت، ناپيدا بودن امام
یکی از مفهوم های غیبت این است که امام مهدی(عج) در طول مدت غيبت خويش, از نظر جسمی از نظر مردم دور است و اگرچه آن حضرت در اين مدت، مردم را می‌بينند و از حال آنها باخبر می‌شوند، ولی کسی توان ديدن ايشان را ندارد.
نعمانی در کتاب الغيبة، چهار روايت نقل می‌کند که همه بيانگر همين صورت اول است. از جمله اين روايات چهارگانه، اين روايت امام صادق(ع) است که می‌فرمايد:
«[در زمان غيبت] مردم، امام خويش را نمی‌يابند. با اينکه او در موسم [ حج] حاضر می‌شود و مردم را می‌بيند، ولی کسی او را نمی‌بيند.»
اميرمؤمنان علی(ع) نيز در روايتی می‌فرمايد:
« حجت خدا بر روی زمين بر آن ايستاده است. در راه‌های آن حرکت می‌کند و در قصرها و خانه‌های آن داخل می‌شود. او شرق و غرب زمين را در می‌نوردد. سخنان مردم را می‌شنود و بر جماعت آنها سلام می‌کند. او مردم را می‌بيند، ولی کسی او را نمی‌بيند تا زمانی که وقت ظهور در رسد…»
حاصل روايات بالا اين می‌شود که در طول زمان غيبت امام عصر(عج) به کلی از ديدگان مردم غايب است و جز در موارد بسيار اندک و آن هم در مقابل بندگان خاص خداوند حاضر نمی‌شود.
مفهوم غیبت، ناشناس بودن امام
یکی از مفهوم های غیبت این است که اگرچه آن حضرت در طول زمان غيبت در ميان مسلمانان حضور می‌يابد و با آنها برخورد می‌کند، ولی کسی آن امام را نمی‌شناسد و به هويت واقعی ايشان پی نمی‌برد.
امام صادق(ع) درباره غيبت آن حضرت چنين می‌فرمايد:
«چگونه اين مردم، اين موضوع را که خداوند با حجتش همان گونه رفتار می‌کند که با يوسف رفتار کرد، انکار می‌کنند؟ همچنين چگونه انکار می‌کنند که صاحب مظلوم شما… در ميان ايشان رفت و آمد می‌کند… ولی او را نمی‌شناسند، تا زمانی که خداوند به او اجازه دهد که خودش را معرفی کند، همچنان‌که به يوسف اجازه داد، آن زمان که برادرانش از او پرسيدند: «آيا تو يوسف هستی؟» پاسخ دهد که «بلی، من يوسف هستم».
بنابراين فرض، برای حفظ امام مهدی(عج) از شر دشمنان لازم نيست که آن حضرت از نظر جسمی از جامعه دور و از ديدگان پوشيده باشد، بلکه همين قدر که ايشان در ميان مردم شناخته نشود و هويت حضرتش بر آنها پوشيده بماند، کفايت می‌کند.
شايد از همين روست که ائمه اطهار(ع) از مردم می‌خواستند نام و عنوان مهدی(عج) را پوشيده دارند و در پی شناسايی حضرتش نباشند.
آنچه معنای دوم را تأييد می‌کند، سخنان کسانی است که در زمان غيبت کبرا آن حضرت را ديده و حالات مختلفی را برای حضرتش برشمرده‌اند.
گاه در موسم حج و با لباس احرام؛
گاه در لباس تجار و شمايلی که مخصوص تجارت‌پيشگان است؛
گاه در صورت يک عرب معمولی که در بيابان‌ها راه را بر گم‌شدگان می‌نماياند و نظير آن. اين موضوع حکايت از اين دارد که حضرت مهدی(عج) از نظر ظاهری، با انتخاب پوشش‌های مختلف، هويت واقعی خود را از ديدارکنندگان پنهان داشته است.
سرّ غيبت پنهان است
در روايات معصومين(ع) و سخنان دانشوران بزرگ شيعه از موضوع‌های مختلفی به عنوان حکمت، فلسفه يا علت غيبت امام عصر(عج) ياد شده است؛ امّا بيشتر اموری که در روايات از آنها به عنوان علت يا سبب غيبت، ياد شده‌اند، بيان کننده فوايد، آثار و نتايج غيبت هستند و با وجود برطرف شدن برخی يا حتی همه اين علت‌ها نيز استمرار غيبت قابل تصور خواهد بود.
از همين روست که در برخی روايات آمده است که غيبت، یک راز از رازهای خداست و اين راز تا زمان ظهور ناگشوده خواهد ماند.
آيت الله صافی گلپايگانی، از صاحب‌نظران حوزه مهدويت در اين زمينه چنين می‌نويسد:
آنچه بگوييم راجع به اسرار غيبت، بيشتر مربوط به فوايد و آثار آن است؛ و الاّ علت اصلی آن بر ما مجهول است. و اين است معنای احاديث شريفه‌ای که در آنها تصريح شده به اينکه سرّ غيبت آشکار نشود؛ مگر بعد از ظهور.
منبع : درسنامه فرهنگ مهدوی و انتظار جلد اول منم مهدی (زندگی و شخصیت امام مهدی علیه السلام )
