موعود پایگاه اینترنتی موعود
علاوه بر آن چه در فرهنگ اسلامی در باب مفهوم انتظار بیان شده است، آثار اجتماعی این اصلف پرمعنا و شورانگیز به نحوی شایسته، اصالت و ابعاد تعالی بخش آن را متجلّی میسازد. به دیگر سخن، اگر پرسش شود که اعتقاد به این اصل چه فایدهای دارد یا اعتقاد و عدم اعتقاد به این اصل چه نقش مثبت یا منفی در رسالت، مسؤولیت و وظیفه ی فردی و اجتماعی ما دارد و اساساً در زندگی امروزی ما چه تأثیری میتواند به جای گذارد، حوزه دیگری از بحث انتظار، به عنوان فواید فردی و اجتماعی آن، در پیش روی ما گشوده میشود. در حقیقت، این استنتاج همانند برداشتی است که ما از عمل به اسلام واعتقاد به امامت قائلیم و آنها را موثردرشرایط وضعی خود دراین دنیا وهم چنین درآخرت می دانیم. دراین تحلیل،انتظاراز دو وجه منفی ومثبت آن ارزیابی می‌گردد.
درانتظارمنفی اعتقاد به غیبت امام مهدی علیه السلام وسرانجام ظهورایشان، بزرگترین سلاح برای دفاع ازوضع موجود و بزرگترین عامل برای توجیه فسادی است که بایک منحنی تصاعدی بالامی رود، زیرامعتقداست نجات بشرفقط درآخرالزمان محقق می‌شودونه حال، وآن هم به دست او ونه هیچ کس دیگر. امّا در انتظار مثبت، آماده باشف مستمرّی مطرح است که در تلاش مداوم برای دستیابی به وضع بهتر است. در این دیدگاه، انسان منتظفر، هر لحظه احتمال میدهد که زمان انقلاب نهایی فرا رسد و او خود را مسؤول و موظّف به شرکت در ا ین جهاد جهانی، که یقینی است، میداند. بدین ترتیب، مردمی‌که مجهز به اصل «انتظار»اند، از نیرومندترین سلاح برای نابودی فساد و بزرگترین ضربه برای کوبیدن ظلم و بیشترین انرژی برای حرکت به طرف آینده بهرهمند هستند. زیرا:
اوّلاً، انتظار در چنین تعریفی – امید به آینده و آماده باش و تلاش مستمر و تکامل جویی دائم در غریزه و فطرت آدمی است. گواه این امر نیز اعتقاد به منجی بشریت و ایجاد جامعه ی متکی به عدالت در بسیاری از اقوام و امم جهان است.
ثانیاً انتظار برآیند مثبت دو اصل متناقض «واقعیّت»، یعنی وضع موجود، و «حقیقت»، یعنی آرمان مطلوب، است. اگر واقعیّت باطل حاکم است و حقیقت نجاتبخش محکوم، راه خروج از این بنبست تنها به انتظار و اعتقاد به پیروزی قطعی و نهایی «جبههی حق» میسور و ممکن است؛ زیرا انتظار «نه» گفتن است به آنچه هست، و چشمداشت است به آیندهای روشن. سخن را در این مبحث با کلامی از امام صادق علیهالسّلام زینت میبخشیم که فرموده‌اند:
هرکس دوست دارد از یاران حضرت قائم علیه السّلام باشد بایستی انتظار او را داشته باشد، به نیکویی و پرهیزگاری رفتار کند. پس اگر به این حال، پیش از قیام او از دنیا برود، پاداش یاران مهدی را خواهد بفرد. بنابراین بکوشید و جدیت کنید و چشم به راه باشید که بر شما گوارا باد.۸
اما نحوه ی انتظار را، که در روایات مختلف نیز بدان اشاره شده است، میتوان در اصولی چون «خـودسـازی فردی»، «تـربیت هم نـوعان و گسترش معارف حقّه» و «فراهم سازی زمینه و ایجاد جامعه منتظر» بیان کرد.
یک) خودسازی فردی در زمینهی خودسازی باید خصائل و فضائلی را که برای یاران و یاوران امام زمانعلیهالسّلام برشمرده‌اند شناخت؛ آن گاه کوشید تا آنها را در خود ایجاد کرد. به نمونه هایی از روایات معصومین علیهم السّلام در این زمینه توجه، میکنیم: پرهیزگاران که به امام غائب میگروند نماز به پا میدارند و از دارایی خود میبخشند، به قرآن و کتابهای آسمانی پیشین ایمان و به جهان ابدی یقین دارند.۹ (مردمانی) فرمانبردار، اخلاص کیش، نیکوکار، عزّتمند، قناعت پیشه، دین باور، ستمدیده، بردبار، پاکزاد، نیکسرشت، پاکدل و خوش قلبند۱۰ که دلهایی سختتر از پولاد دارند و اگر بر کوهساری آهنین بگذارند از هم میپاشد۱۱. همچون مشک همواره خوشبویند و همچون ماه تابان پیوسته فروزان۱۲. از سرنیزه تیزترند و از شیر بیشه دلیرتر۱۳. آری، آنان «پارسایان شب» و «شیرمردان روز»اند۱۴. (هرکس بخواهد که به هنگام قیام حضرت مهدی علیه السّلام از یاران او باشد باید خود را به خصائص فوق بیاراید و) در ایّام غیبت، به آداب و عقاید دینی خویش تمسّک جوید و نگذارد شیطان در او شک و تردید راه دهد۱۵. شناخت و معرفت خویش راست و درست گرداند، ایمان و یقین خویش بیفزاید و تسلیم خاندان پیامبر شود به حدّی که در دلش چیزی نیابد که او را از فرمان آنها باز دارد۱۶….شیعیان را به این صفت بشناسید: تواضع، خشوع، امانت، بسیار در یاد خدا بودن، اهل نماز و روزه بودن، احترام به پدر و مادر، مهربانی کردن به همسایگان مستمند و بدهکار و نیز یتیمان و راستگو بودن. آنها قرآن تلاوت میکنند و زبانشان را کنترل میکنند۱۷. هم چینین دربارهی درخواست از خدای تعالی برای ظهور حضرت مهدی علیهالسّلام و دعا برای آن وجود شریف تأکید شده و برای آن فوائد بسیار ذکر گردیده است۱۸. پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله میفرمایند: از فضل بیکران خدای درخواست نمایید. همانا خداوند درخواست کنندگان را دوست دارد و برترین پرستش، چشم انتظاری برای فرج است۱۹.
دو) گسترش معارف حقّه و تربیت همنوعان اهمیت دفاع از معارف اهل بیت علیهم السّلام و گسترش آن معارف و تربیت مردمان را میتوان در این کلام گهربار حضرت هادی علیه السّلام به خوبی نشان داد: اگر پس از غیبت قائم ما نباشند دانشوارنی که مردم را به سوی او راهنما گردند و به پذیرش او فراخوانند و با برهانهای الاهی از دین او دفاع کنند و بندگان ناتوان خدا را در دامهای اهریمن و دیگر سرکشان و دشمنان رهایی بخشند، همانا هیچکس نمیماند مگر از دین خدا برمیگردد. لکن این عالمان، زمام دلهای شیعیان سفست ایمان را به دست میگیرند، همانگونه که کشتیبان فرمان کشتی را. اینان نزد خدا برترین مردمند۲۰. {mospagebreak}
سه) ایجاد جامعهی منتظر و فراهم سازی زمینه اسلام دینی است که همه ی ابعاد فردی و اجتماعی انسان را مورد توجه قرار داده است. احکام و ضوابط متعدد و متنوع شرع مقدس اسلام، که هدفی جز هدایت بندگان ندارد، در ایام غیبت کبری نیز تعطیل نمیماند و باید به نحو شایسته و متناسب با نیازهای جامعه، تبیین و اجرا گردد. در حقیقت، استقرار فرهنگ و ضوابط اسلامی و تبعیت از آن در جامع های که خود را منتظر قیام جهانی مهدی علیهالسّلام میداند امری ضروری و متناسب با اصل «انتظار» است. این آماده باش عمومی، در سطح اجتماعی و حتی در حدّ تدارک نظامی فردی، مورد توجه قرار گرفته است. امام صادق علیه السّلام میفرمایند: هریک از شما باید خود را برای قیام قائم مهیّا سازد، اگرچه به داشتن یک نیزه۲۱. در سطح اجتماعی قرآن کریم به نحوهی آمادگی مسلمانان در مقابل دشمنان اشاره کرده است، که از جمله وظایف حکومت اسلامی در زمان غیبت نیز به شمار میرود: برای ستیز با کافران و بدخواهان آن چه توانستید از هرگونه نیرو فراهم آوردید و نیز از مرکبان زینبسته و آماده، تا دشمن خدا و دشمنتان و دیگران را – که شما نمیشناسید و خدا به آنها داناست- به هراس افکنید. و بدانید آنچه در راه خدا بدهید، بیکم و کاست به شما پرداخت میشود و ستمی نخواهید دید۲۲. در همین راستا، مبارزه با ستم و مقابله با حاکمان ستمگر نه تنها به عنوان یک حقّ طبیعی برای مردم، بلکه به عنوان یک ضرورت دینی، و به ویژه الزام حیاتی برای دوران غیبت، از اهمّ زمینه های حفظ جامعه ی اسلامی از کژی و ناراستی و رویکرد مستمر آن به نیکی و صواب است. بدیهی است چنانچه جامعه ی مسلمانان بخواهد از حکومتی مشروع و حاکمی مأجور برخوردار باشد تا شایستگی مقام «جامعهی منتظر» را احراز کند باید به روشی عمل کند که در قرآن کریم و روایات ائمّهی اطهار علیهم السّلام بدان اشاره شده است. با آغاز دوران غیبت کبری، رهبری جامعه ی مسلمانان، با عنایت حضرت ولیّ عصر علیه السّلام و طبق اشاراه ایشان (برای کسب رهنمودهای اسلامی و مراقبت از حدود شرعی) بر عهدهی کسانی قرار میگیرد که راویان حدیثند و حجّت آن حضرت درمیان مردم: وَ امَّا الْحَوادفثف الواقفعهف، فَارجفعوا فیها افلی رفواهف حَدفیثنا، فَافنَّهفم حفجَّتی علیکم و اَنَا حجّهفاللهف … ۲۳ امّا در حوادث که در آینده پیش میآید، راویان حدیث ما ] فقیهان پارسا و مطیع اوامر امام زمان علیهالسّلام [ را مرجع خود قرار دهید که آنان حجّت من بر شمایند و من حجّت خداوندم…. ضوابط و شرایط این مراجع را نیز، حضرت صادق علیه السّلام تبیین فرموده‌اند: اما از دین شناسان، آن که نگهدار نَفْسف خویش، نگهبان ایمانش، مخالف هوسش، فرمانبردار خدا و مطیع امر مولایش بود، بر عموم مردم است که متابعتش کنند. بدیهی است برای چنین انتخابی، با توجه به شرایط انتخاب شونده، مردم ناآشنا با کمک کسانی که آگاهی و علم دارند و می دانند که عالمترین و متخصصترین و آشناترین فرد به این مکتب کیست، به این انتخاب مبادرت میورزند.
بدین ترتیب، جامعه ای که این چنین رهبری را انتخاب کند و خود را مقیّد به اجرای احکام شرع و آماده باش دائمی – از حیث اخلاقی، فرهنگی، سیاسی، اقتصادی و نظامی – برای ظهور حضرت مهدی علیهالسّلام سازد، شایسته عنوان «جامعه ی منتظر» است.
حسن ستاری
پی نوشت ها:
۱- زیارت آل یاسین
۲- کمالالدین، ج ۲، ص ۳۵۷-۳۵۸
۳- الغیبه، شیخ طوسی
۴- المحاسن، برقی، ص ۳۹۷
۵- الغیبه، طوسی، ص ۲۷۵
۶- بحارالانوار، ج ۲۵، ص ۱۲۲
۷- بقره / ۶۴
۸- غیبت نعمانی، باب ۱۱، حدیث ۱۶
۹- به نقل از روایات امام صادق علیهالسّلام درتفسیر نوالثقلین، ج ۱، ص ۳۱
۱۰- کمالالدّین، باب ۴۳، حدیث ۱۹
۱۱- الزامالنّّاصب، ج۱، ص۶۷
۱۲- کمالالدّین، ج۱، ص۶۷
۱۳- بحارالانوار، ج۵۲، باب ۳۷، حدیث ۱۷
۱۴- منتخبالاثر. فصل۹، باب ۳، حدیث۱
۱۵- پیامبراکرم صلیالله علیه و آله و سلّم کمالالدّین، مقدّمهی مؤلّف، ص ۵۱
۱۶- حضرت سجّاد علیهالسّلام کمالالدّین، باب ۳۱، حدیث ۸
۱۷- حضرت امام باقر علیه السّلام، اصول کافی، ج۲، ص ۷۴
۱۸- برای آشنایی بیشتر در این زمینه به کتاب ارزشمند مکیالالمکارم فی فوائد الدّعا للقائم علیهالسّلام، اثر محمّدتقی موسوی همدانی مراجعه کنید.
۱۹- صحیح ترمذی، ج ۵، ص ۲۲۵
۲۰- محجّهالبیضاء، ۱، ص ۳۲
۲۱- غیبت نعمانی، ص ۱۷۳
۲۲- انفال / ۶۱
۲۳- وسائلالشیّعه، ج ۱۸، ص۱۰۱
