موعود پایگاه اینترنتی موعود
جنبههای اخلاقی تغییر جهانی آب و هوا
اشاره:
شاید در هیچ دوره از دوران‌های بی‌شماری که کره خاک در عمر طولانی خود شاهد آنها بوده، چون عصر ما، جهان این‌گونه دست خوش بحران‌ها و التهاب‌های گوناگون و فراگیر نبوده است؛ بحران‌های سیاسی، اقتصادی، فرهنگی، اخلاقی، زیست‌محیطی و…. فقط کافی است یکی از روزنامه‌های صبح یا عصر را ورق بزنید تا در صفحات مختلف آن با نمودهای مختلفی از این بحران‌های فزاینده روبه‌رو شوید.
جنگ، نبردهای داخلی، کودتا، نسل‌کشی، جنایت علیه بشریت، تروریسم، قاچاق زنان و کودکان، تجارت مواد مخدر، قحطی، گرسنگی، فقر، شکاف طبقاتی، قتل، جنایت، ناامنی، آدم‌ربایی، شکنجه، روسپی‌گری، هم‌جنس‌بازی، سقط جنین، گرم شدن کره زمین، کمبود منابع آب، خشک‌سالی، زلزله، بیماری‌های کشنده و… سرفصل خبرهایی است که هر روز از گوشه و کنار جهان مخابره می‌شود.
راستی چه اتفاقی افتاده است، بشر در چه باتلاق خود ساخته‌ای گرفتار آمده که هرچه بیشتر دست و پا می‌زند بیشتر در آن فرو می‌رود؟
آیا برای این بحران‌های فراگیر جهانی می‌توان پایانی تصور کرد، آیا بشر متمدن خواهد توانست راهی برای برون رفت از این بحران پیدا کند؟ آیا این همه بحران و التهاب، این همه ظلم و بی‌عدالتی، این همه فساد و تباهی، این همه… برای بازگشت انسان از راهی که برای اراده جهان در پیش گرفته کافی نیست؟! آیا وقت آن فرا نرسیده که بشر این فرموده پروردگار حکیم را مورد توجه قرار دهد که:
به سبب آنچه دست‌های مردم فراهم آورده، فساد در خشکی و دریا نمودار شده است، تا [سزای] بعضی از آنچه را که کرده‌اند که به آنان بچشاند، باشد که بازگردند.
آری، وقت بازگشت فرا رسیده است. دیگر وقت آن رسیده که بشر با اعتراف به عجز و ناتوانی خود در مهار این بحران‌ها و اظهار پشیمانی از پشت کردن به «ولیّ خدا» ـ که تنها نجات‌بخش او از این همه ظلم و فساد و تباهی است ـ سر به آستان پروردگار خویش ساید و ناله سر دهد که:
خداوندا! به سبب آنچه دست‌های مردم فراهم آورده، فساد در خشکی و دریا نمودار شده است، پس ولیّ خود و پسر و دختر پیامبرت را ـ که هم نام رسول توست ـ بر ما آشکار ساز، تا آن که همه مظاهر باطل را نابود سازد و حق را ثابت گرداند.
در سلسله مقالاتی که با عنوان «جهان در بحران» تقدیم شما خوانندگان عزیز شده، نمادهای مختلف بحران‌هایی که امروز جهان با آنها دست به گریبان است، مورد بررسی قرار می‌گیرد تا عمق و گستردگی این بحران‌ها بیش از پیش روشن شود و عجز و ناتوانی انسان امروز در مهار آنها افزون از گذشته معلوم گردد. باشد تا از این رهگذر همه ما به ضرورت ظهور آخرین حجت برای پایان دادن به همه این آشفتگی‌ها، سرگردانی‌ها، رنج‌ها و بلاها واقف و فرج آن حضرت را با همه وجود از خداوند متعال خواستار شویم.
در نهمین قسمت از این مقالات به بررسی بحران تغییر جهانی آب و هوا می‌پردازیم؛ تغییرات شدید آب و هوایی در چند دهه گذشته، کره خاکی ما را با فجایع زیست محیطی مختلفی نظیر: بالا آمدن آب اقیانوسها، طوفانها و تندبادهای ساحلی، زیر آب رفتن جزایر و جنگلهای ساحلی و همچنین افزایش گازهای گلخانهای روبه رو نموده است.
از سوی دیگر با افزایش تعداد سیلابها و قحطیها در نقاط مختلف گیتی، این فجایع زیست محیطی تنها در دهه ۹۰، بیش از ۶۰۰ میلیارد دلار خسارت اقتصادی وارد نموده است. «لیونل هورست» سفیر جزیره کوچک «آنتیگو و بربودا» در سازمان ملل طی یک سخنرانی به بررسی دلایل و آثار تغییر جهانی آب و هوا از لحاظ اخلاقی میپردازد.
من در نظر دارم سخنرانی خود را با موضوع «جنبههای اخلاقی تغییر آب و هوای جهانی» ارائه نمایم. با مباحث ارائه شده، شما میتوانید به تغییرات عظیمی‌که در دنیا اتفاق افتاده و به ویژه جزیره زادگاه من را تحت تأثیر قرار داده است، بیشتر آشنا شوید. در وضعیت کنونی، منافع کشورهای کوچک بیش از دیگران نادیده گرفته می‌شود. من آینده کره خاکی را با پیدایش کشمکشهایی بین کشورهای مختلف در مورد مسائل زیست محیطی و امنیت حیات پیشبینی میکنم.
سرنوشت کشور کوچک و جزیرهای ما (آنتیگو و بربودا) بیش از هر جا، به تصمیمات کشورهای هلند و انگلیس وابسته بوده است. در حوزه «کارائیب»، ۵۱۰ سال پس از آن صبح شوم ماه اکتبر که با ورود «کریستف کلمب» همراه بود، اینک محیط زیست ما با چالشهای زیادی رو به رو شده است. جویندگان ثروت از همه جا برای به دست آوردن طلا و منابع طبیعی به مناطق ما هجوم آوردند. در آن زمان، مباحث اخلاقی در تجارت دنیای نو جایی نداشت، تجارت برده جهت ثروتاندوزی بیشتر، قرنها مردم ما را آزار داد. گذشته به ما نشان داد که عدالت و آزادی و اخلاق و درست‌کاری باید در کنار ثروتاندوزی، مدّنظر جامعه قرار گیرد.
آیا ما میتوانیم زمین را نجات دهیم؟
آیا خانواده انسانها میتوانند به گونهای سیستم تولید ثروت جامعه را سازماندهی نمایند که نه تنها توسعهای متوازن و برابر را برای امروز رقم زند بلکه دنیایی را برای نسلهای آینده به ارث گذاریم که از دنیای به ارث رسیده به ما بهتر باشد؟ آیا ما میتوانیم از سخاوت امروز زمین بهره گیریم، بدون اینکه در فرداها، توانایی نسلهای آینده در بهرهمندی مشابه با ما، به خطر افتد؟
به نظر میرسد، گناهی متوجه رفتارهای انسانی که به تغییرات جهانی آب و هوا منجر می‌شود، نباشد. چه چیزی میتواند معصومانهتر از پخت غذا، دوش گرفتن، گرم کردن خود در زمستان، رفتن به محل کار با قطار شهری و روشن کردن کامپیوتر ما باشد؟ اما همه این کارهای ما، به نوعی تخریب محیط زیست را به ارمغان میآورد.
ما فقدان اصولی اخلاقی را در میان رهبران جوامع صنعتی میبینیم که علیرغم مشاهده نتایج کارهای گذشته و فعلی خود، حاضر به رها کردن رفتارهای خود نیستند؛ آسمان آبی متعلق به ایالات متحده یا کانادا یا اروپا نیست. آسمان متعلق به همه موجودات زنده است، اما حیات ما به دلیل خودداری کشورهای ثروتمند از یافتن جایگزینهایی غیرآلوده کننده در بخش انرژی و رد نسنجیده «پروتکل کیوتو» از سوی آمریکا، در معرض تهدید و خطر قرار گرفته است.
نگاهی به چالشهای فراروی جهان
بسیاری از جزیرهها و مناطق ساحلی دنیا به دلیل گرمای آب و هوای جهانی و افزایش سطح آب اقیانوسها، در معرض نابودی قرار گرفتهاند. به دلیل تولید روزافزون گازهای گلخانهای و مواد منتشره در اتمسفر زمین، دمای زمین رو به فزونی نهاده است.
شورای بینالمللی تغییر آب و هوا «آی، پی، سی، سی» (IPCC) هشدار داده است که جزیرهها و سواحل، به سرعت در معرض قربانی شدن تمدنها قرار گرفتهاند. همچنین این شورا هشدار داده که نیمی از جنگلهای ساحلی که نقش مهمی در مقابله با طوفانهای اقیانوسی داشته، نابود گردیده است. همچنین نرخ نابودی گونههای جانوری و پرندگان کره خاکی به ۱۰۰ تا ۱۰۰۰ برابر نرخ طبیعی آن بالغ گردیده است.
جزایر کارائیب بیش از همه جا قربانی تغییرات آب و هوا شده‌اند. در سالهای ۱۹۲۰ تا ۱۹۴۰ و در یک دوره ۲۰ ساله، جزایر کارائیب با ۷۰ مورد طوفان و تندباد و یا ۳/۵ مورد در هر سال روبه‌رو بوده است، اما بین سالهای 1944 تا ۱۹۸۰ و در دورهای ۳ ساله، این جزایر با ۱۹۶ طوفان و تندباد روبه‌رو گردیده که معادل ۵/۵ واقعه در سال است و در دهه ۹۰ جزایر کارائیب به طور متوسط با ۱۳ طوفان و تندباد سالانه روبه‌رو بوده است.
این طوفانها و تندبادها، به همراه سیلها و قحطیها، افزایش دمای محیطی و سایر اتفاقات مربوط به آب و هوا را به وجود آورده است. IPCC هشدار داده است که همه این وقایع، در صورت عدم تغییر در شیوههای مصرف سوخت و عادات تولید زبالههایی که بازیافت نمیشوند، اتفاق میافتد؛ اما علیرغم همه این هشدارها، این روندها تغییر ننموده و حتی بدتر شده است.
همان طور که میدانیم، این بلایا به منطقه کارائیب محدود نشده است. در سراسر دنیا، بلایای طبیعی دهه ۹۰ منجر به ۶۰۰ میلیارد دلار آمریکا خسارت اقتصادی شده است.
نکته مهم این که، این رقم، ۵ برابر خسارات وارده در دهه ۷۰ و بیش از ۱۵ برابر خسارات وارده در دهه ۵۰ میلادی است. در دهه ۵۰، ما شاهد ۲۰ فاجعه بزرگ بودیم و این رقم در دهه ۷۰ به ۴۷ مورد رسید؛ این فجایع بزرگ در دهه ۹۰ به ۸۶ مورد افزایش یافت. همچنین بین سالهای ۱۹۸۵ تا ۱۹۹۹ بیش از ۵۶۰۰۰۰ نفر در فجایع طبیعی جان سپردهاند. اگر چه همه این تلفات در بلایای مرتبط با جریانهای آبی نبوده است.
روابط انرژی در میان کشورها
آیا کشورهای کوچک میتوانند در سایه اتحاد خود، کشورهای بزرگ را از روند فعلی آلوده نمودن کره خاکی و به مخاطره‌انداختن حیات در آن، منصرف نمایند؟ روشن است که کشورهای کوچک نمیتوانند؛ زیرا کشورهای توسعه یافته و بزرگ چنان درهم تنیده و متحد گردیدهاند که اعتراضات کشورهای کوچک اثر محسوسی بر آنها ندارد.
صنعت نفت امروزه یک تجارت روزانه ۴ میلیاردی دلار است. فروش محصولات نفتی در سال ۲۰۰۰ به عنوان درصدی از کل فعالیتهای اقتصادی در آن سال، از درصد ارزش فروش بردگان و تولیدات آنان، به نسبت کل فعالیتهای اقتصادی در سال ۱۸۰۰ فراتر رفته است. در سال ۲۰۰۰، اقتصاد بر مبنای سوختهای فسیلی در اوج خود بود. در سال ۱۸۰۰ نیز اقتصاد جهانی بر پایه بردهداری، در اوج خود بود.
دلایل ضداخلاقی بودن بردهداری روشن است، اما در همان زمان، ثروتمندان قدرتمند با مبارزههایی که علیه بردهداری به وقوع میپیوست، مخالف بودند. هماینک نیز در سال ۲۰۰۲، سوزاندن سوختهای فسیلی چندان غیراخلاقی به حساب نمیآید. امروزه نیز دارندگان سوختهای فسیلی و صنایع نفتی، ثروتمندتر از اسلاف بردهدار خود و همچنین قدرتمندتر و مرتبط‌تر به هم گردیدهاند، اما این وضعیت هم تغییر خواهد یافت و روزی آیندگان، اعمال و کارهای ما را تحقیر مینمایند.
ایمان به آینده
بله، تغییرات بزرگی در حال وقوع هستند. ما ایمان داریم که انسانهای مطلع و آگاه کشورهای توسعه یافته، در ترغیب رهبران، قانونگذاران، نمایندگان پارلمان و هم‌وطنانشان جهت ایجاد تغییر در وضعیت کنونی و جستجو جهت دستیابی به انرژیهای نو فعالیت خواهند نمود.
امروزه یکی از مهمترین اولویتها، کاهش وابستگی به سوختهای فسیلی و افزایش اتکا بر منابع غیرآلاینده انرژی است.
زمانی برای تغییر شرایط
تمدن انسانی تنها ۰۰۰/۱۰ سال قدمت دارد، اما همه این تغییرات آب و هوایی، در چند دهه اخیر به وجود آمده است. در قرن بیستم، کشورهای توسعه یافته، علاوه بر پیشرفتهای مختلف صنعتی خود، به تجارب خطرناکی نیز دست زدند. چرا ما باید آسمانی را که پس از میلیونها سال به دست ما رسیده است، این چنین با ترکیبات کربن و ذرات گرد و غبار آلوده نماییم؟ بیشک باید مسیر زندگی کنونی ما تغییر یابد.
پی‌نوشت:
* برگرفته از سیاحت غرب (مجله مرکز پژوهش‌های اسلامی صدا و سیما)، ش۲۸، صص۱۵۹ـ۱۵۵. به نقل از: WWW.Opendemocracy.net
ماهنامه موعود شماره ۶۰
