اعتکاف و توسل از دیدگاه آیت الله العظمی تبریزی(ره)

یکی از اموری که فقیه بزرگوار، میرزا جواد تبریزی(ره) به آن علاقه فراوان داشت، شب زنده داری، توسل و مراسم معنوی و ملکوتی اعتکاف بود. مرحوم میرزا، شب زنده داری، توسل و مراسم ملکوتی اعتکاف را در سازندگی و کسب معنویت و نیل به درجات کمال مؤثر می‌دانست.

ایشان در سنین جوانی، هنگامی‌که در قم مشغول تحصیل بودند، علاوه بر شب زنده داری و توسل، با عده‌ای از طلّاب معتکف می‌شدند و شیرینی آن روزها را تا آخرین لحظات عمر خود احساس می‌کردند. ایشان آن روزها را بهترین دوران می‌دانستند و می‌فرمودند: اشخاص، به‌ویژه طلّاب باید قدر جوانی خود را بدانند و در ایام تحصیل با جدیت به درس اشتغال داشته باشند و در این مدت برای سازندگی و غلبه بر نفس اماره خود تلاش کنند. یکی از راه‌های موفقیت، اعتکاف است. اعتکاف فرصتی است الهی برای رسیدن به کمال و کسب درجات معنوی.

آیت الله العظمی میرزا جواد تبریزی(ره) اگر شخصی (به‌ویژه طلبه جوان) را در حال شب زنده‌داری، توسل یا اعتکاف مشاهده می‌کردند، بسیار خوشحال می‌شدند و می‌فرمودند: «فرزندم ! با جدّیت درس بخوان و هنگامی‌که در مثل این مکان‌ها (محلّ اعتکاف) هستی، از خدا کمک بخواه و اهل‌بیت‌(ع) را واسطه قرار بده و به آنان متوسل شو که آنان سفینه نجات‌اند. فرزندم! در مقابل انجام این اعمال عبادی توقّعی نداشته باش و امر را به خدا واگذار کن. اعمال را خالصانه انجام بده و با پروردگار منّان معامله کن.

در هر حال کسانی که در راه تهذیب نفس، کسب کمال، تقرّب به خداوند و رستگار شدن در آخرت گام بر می‌دارند، باید مشکلاتی را تحمل کنند، زیرا دنیا، محلّ امتحان است و هر کس به طریقی امتحان می‌شود. در شب زنده‌داری‌ها، توسلات و مراسم اعتکاف باید دعا کرد. دسته جمعی دعا کنید و دست‌های خود را خالصانه و با تواضع بالا ببرید و بگویید: پروردگارا! آرزوی ما این است که فقط به دین خدمت کنیم. ما را بپذیر و از مخلصان درگاه ولایت قرار بده».

مرحوم میرزا(ره) دوست داشتند افراد در تمام مراحل زندگی مانند یک معتکف زندگی کنند. آن حالت معنوی که انسان در این چند روز اعتکاف برایش حاصل می‌شود، نقطه شروعی باشد برای زندگی سالم و همراه با معنویت و اخلاص.

انسان باید همواره و در هر حال خدا را ناظر اعمال خود بداند. اگر انسان بدین مرحله رسید که خدا را ناظر دانست دیگر آنچه را در اعتکاف کسب کرده است از دست نخواهد داد. چه اشخاصی که به واسطه این توسل‌ها و شرکت در این مجالس به درجات عالی رسیدند و چه خدمت‌ها به دین کردند. آیت‌الله تبریزی(ره) همواره می‌فرمود: «انسان تا در دنیاست باید برای آخرت خود کاری کند و حسنات ذخیره کند. شب و روز بکوشد اثری از خود برای مذهب باقی بگذارد و این را باید از خدا بخواهد و یکی از مکان‌های کسب توفیق، همین مجالس اعتکاف است».

انسان در این مکان معنوی چند روزی خود را از لذت‌های دنیوی دور می‌کند تا به اجری نائل شود و ان‌شاءالله نائل خواهد شد. معتکف با حضور خود در اعتکاف می‌خواهد بگوید: خدایا! خود شاهدی که ما می‌خواهیم آن‌گونه باشیم که تو دوست داری، امّا چه کنیم که گاهی شیطان بر ما غلبه می‌کند و در آن لحظات به تو پناه می‌بریم. شیطان از راه‌های مختلف انسان را وسوسه می‌کند. شیطان قسم یاد کرده که به هر شکل ممکن افراد را گمراه کند، مگر آنان که برای خدا خالص شدند.

خالص شدن، یعنی دل از غیر بریدن. تا انسان فرصت دارد باید تلاش کند که برای خدا خالص شود تا شیطان نتواند در وجود او نفوذ کند و او را به گمراهی بکشد. جوانی فرصتی است الهی که باید از آن بهره کافی برد و اگر در جوانی، تهذیب به معنی واقعی صورت نگیرد جبران آن بعد‌ها مشکل خواهد شد. شیطان القا می‌کند، تو هنوز جوان هستی و فرصت داری توبه کنی. او را تحریک می‌کند تا او را مبتلا کند. اگر انسان آلوده شد جبران آن مشکل خواهد شد و چه بسا فرصت از او فوت شود و جبران آن ممکن نباشد که خسران دنیا و آخرت را به دنبال خواهد داشت.

عزیزان معتکف از خدا بخواهید پروردگار متعال شما را لحظه‌ای به خودتان وا مگذارد و همواره شما را تحت حمایت حضرت ولیّ‌عصر(عج) حفظ و هدایت کند. ایشان در مواقع مختلف می‌فرمود: «باید مؤمنان به‌خصوص طلّاب کاری نکنند که دل امام زمان(عج) به درد آید. بدانید هر کاری که می‌کنید هرچند بسیار ناچیز، چه آن کار توسل و دعا یا دفاع از مذهب یا تقویت عقیده یا خدمت به مردم و…، مدّ نظر امام زمان(عج)است و او ناظر بر اعمال است. به اذن باری تعالی، بارها و بارها آن بزرگوار دستگیر بوده و خواهد بود. او همواره حافظ وپشتیبان شماست».

ایشان می‌فرمودند: طلبه باید از ابتدا با انس به معنویت گام اساسی بردارد و اگر جوان، خود را در آن دوران ساخت، از خدا و اهل بیت (ع) کمک خواست و به ریسمان آنان چنگ زد، در آینده موفق خواهد شد، زیرا در جوانی ریشه انسان تقویت می‌شود. اگر طلبه به دنبال معنویت و معرفت رفت، یعنی علاوه بر جدّیت در درس، در تهذیب نفس هم تلاش کرد، موفق خواهد شد، ولی اگر آن را عقب انداخت و روزها و شب‌های خود را به مسائل دیگر گذراند، نمی‌تواند توفیقی بیابد و خدمتی انجام دهد. در هر حال باید این فرصت‌ها را غنیمت بشمارد و از خدا کمک بخواهد تا او را موفق بگرداند. عزیزانی که موفق به مراسم اعتکاف می‌شوند، زیاد توسل کنند. در این مجالس بیشتر حالت التماس و گریه داشته باشید و مجالس را با ذکر، دعا و بیان فضایل اهل بیت(ع) بگذرانید. ملتزم به دعاهایی شویم که خیلی‌ها آنها را خواندند و نتیجه گرفتند و چه مراتب معنوی خوبی یافتند و توفیق پیدا کردند به دین خدمت کنند و اثری از خود باقی بگذارند.

یکی از مؤمنان می‌گفت: صبح قبل از نماز مشاهده کردم که مرحوم میرزا در حال حرکت به طرف حرم مطهر کریمه اهل بیت، حضرت معصومه(س) و در حال زمزمه است. این شخص می‌گوید: از پشت سر به ایشان نزدیک شدم و سعی کردم ببینم چه چیزی زمزمه می‌کنند. دیدم آن بزرگوار به زبان آذری خطاب به امام زمان(عج) می‌گوید: «یا حجّت بن الحسن العسکری(عج) همان طور که علّامه امینی(ره) در مقابل ضریح مقدّس امیرالمؤمنین، علی بن ابیطالب(ع) می‌ایستاد و اشک می‌ریخت و زمزمه می‌کرد: من سرباز شما هستم، من خادم شما هستم. من کوچک و ناچیزم همان کلمات را من هم می‌گویم».

این حکایت نشانگر ارتباط بالای آن مرحوم(ره) با اهل بیت و روح والای ایشان است که چگونه در هر فرصت و در هر موقع، ارتباط معنوی برقرار می‌کردند و با اخلاص، ائمه(ع) را واسطه قرار می‌دادند و از آنان مدد می‌جستند.

مرحوم میرزا تأکید به خواندن ادعیه می‌کرد به‌خصوص حدیث شریف کسا، زیارت عاشورا و زیارت جامعه و می‌فرمود: «به واسطه این دعاها ارتباط معنوی کسب کنید، زیرا دعا سلاح مؤمن است و راه نجات و عدّه‌ای جاهل ممکن است حرف‌هایی بزنند که نهایت آن تضعیف دعاها باشد. به این گونه افراد اعتنا نکنید که ادعیه موجود مجرّب است و خیلی‌ها به واسطه خواندن این دعاها مقاماتی کسب کردند. خودمان آثار آنها را دیده‌ایم.

خدا توفیق می‌داد، شب جمعه در کنار مرقد سیّدالشّهدا(ع) زیارت عاشورا می‌خواندیم و آثار آن را در زندگی‌مان مشاهده می‌کردیم و بزرگانی که سکّاندار تشیّع بوده و هستند اگر به شرح حال آنها نظر شود، این مقام را کسب نکردند مگر با توسل و تهجّد. حال که فرصت باقی است از دست ندهید و از هر محفل معنوی ممکن استفاده کنید که هر توسلی علوّ درجه است.

دعا، مصداق بارز «و ابتغوا إلیه الوسیله» است. با توسل به اهل بیت(ع) و واسطه قرار دادن آنان، در جهت قبولی اعمال، کسب کمال، توفیق خدمت و نیل به آخرت جاویدان تلاش کنید. اعتکاف، خود دارای لذت و حلاوتی است که هرگاه انسان یاد کند، احساس آرامش و سبکی می‌کند. بکوشید هنگام خروج از اعتکاف با مدد از پروردگار متعال آن حالت حفظ شود و این حالت همیشه در شما زنده بماند، با ذکر و توسل بخواهید که روز به روز بر معنویّتتان اضافه شود.

دنیا، دار فناست. همه چیز و همه کس یک روزی فانی می‌شود و جای بازگشتی نخواهد بود. برای خود توشه‌ای ذخیره کنید تا در آخرت حسرت نخورید. گاهی خداوند توفیقی به انسان می‌دهد که باید قدر آن را بداند و از جمله آن توفیقات، حضور در مجلس اعتکاف، توسل و دعاست.۱

ماهنامه موعود شماره ۱۰۱

پی‌نوشت:

۱. برگرفته از: پایگاه اینترنتی: روزنامه جام جم.