موعود پایگاه اینترنتی موعود
پژواک فریاد بیداری عاشورا سال ۶۱ ق. چهارده قرن است که بر تمام فضای مادّی و معنوی زندگی شیعه طنین‌انداز است. با این باور که «کُلُّ یُومٍ عاشورا وَ کُلُّ ارضٍ کربلا»
بازتاب امواجی که از تالاب قتلگاه طف آغاز شد، هر روز با گستره‌ای عظیم‌تر و دایره‌ای وسیع‌تر تمام گیتی را به هیجان آورده و خون سیّد و سالار شهیدان هر روز پررنگ‌تر و گرم‌تر در رگ‌های انسان‌های تشنۀ حقیقت جریان می‌یابد و روح پرتلاطم انسان‌های آزاده و عدالت‌طلب را سیراب می‌کند. امروز شیعه با نگاهی سرخ به آن واقعه عظیم به هیجان آمده و فضای زندگی را بر مستکبران و ستمگران عالم تیره و تار کرده است.
امّا هنوز این سؤال در ذهن بشریّت بیدار مطرح است که چرا و به چه دلیل امام(ع) خون خود، فرزندان، برادران و یاران باوفایش را نثار کرد و فرزندان، دختران، زنان و مادران را به اسارت فرستاد؟
فرمایشات، نامه‌ها، روایات بازمانده از امام حسین(ع) و زیارت‌ها و دعاهای مربوط به عاشورا، بیانگر مسائل فراوانی است که قابل تأمّل و دقّت است:
زنده کردن سیرۀ پیامبر(ص) و امیرالمؤمنین(ع)، امربه معروف و نهی از منکر، رفع فتنه‌ها، مبارزه با بدعت‌ها و … چشم‌اندازهایی است که در قیام امام(ع) مطرح شده است.
در میان زیارت‌ها و دعاها، عبارت زیبایی از «زیارت اربعین» پرده از حقیقت دیگری برمی‌دارد که بسیار قابل تأمّل و تعمّق است:
«اللَّهُمَّ إِنِّی أَشْهَدُ … وَ بَذَلَ مُهْجَتَهُ فِیکَ لِیَسْتَنْقِذَ عِبَادَکَ مِنَ الضَّلَالَۀِ وَ الْجَهَالَۀِ؛ ۱
خداوندا من شهادت میدهم که … و جانش را در راه تو بذل و ایثار کرد تا بندگانت را از گمراهی، نادانی، تاریکی، شکّ و شبهه نجات بخشید.»
یا در تعبیر کوتاهی در «زیارت ناحیۀ مقدّسه» می‌خوانیم: «السّلام علی الحسین الذی سمحت نفسه بمهجّته؛ سلام بر حسینی که نفس خویش را با خون دلش نثار کرد.»
عبارت بسیار عمیق، سنگین و قابل تأمّل است، خونِ دلِ جانانِ هستی ایثار می‌شود برای چه؟
ابتدایی‌ترین احساسی که از این عبارت در جان انسان‌های آزاده به وجود می‌آید، این است که:
۱. انسانیّت، عظمت، عزّت و سربلندی خویش را در طول قرون و اعصار مدیون خون حسین(ع) و یاران و فرزندان اوست.
۲. انسان‌های حقیقت‌بین و دل‌سوخته از این همه ایثار و فداکاری، شرمنده‌اند و در غم و اندوه این ماتم عظما غوطه‌ور که انسان‌ها در طول چهارده قرن چه پاسخ شایسته‌ای به این همه ایثار داده‌اند؟….
بُعد مهمّ دیگر این فراز از زیارت، پاسخ به همان سؤال اوّل است که هدف از این همه ایثار چیست؟ و این هدف تا چه‌اندازه عظیم و سنگین است که خون دل بهترین و محبوب‌ترین بنده الهی در راه رسیدن به آن نثار می‌شود؟
در تعبیر اوّل می‌فرماید: «خون دلش را در راه تو داد تا بندگانت را از جهالت و نادانی برهاند.»
جهالت چیست؟
جهالت را در مقابل عقلانیّت، علم و دانش معنا می‌کنند و انسان جاهل، یعنی انسان دور از علم و دانش و عقل و عصر جاهلیّت یعنی عصر نادانی، بی‌هویّتی، گمراهی، بی‌قانونی و … سرگردانی و حیرت و …. سیری در روایات، درباره جاهلیّت و مفهوم آن، بیانگر واقعیّت آن است:
۱. حضرت علی(ع) در بخشی از خطبۀ ۹۵ «نهج البلاغه» و در روایت دیگری شبیه آن جایگاه جاهلیّت جهانی قبل از اسلام را با این مشخّصات بیان می‌فرماید: «مردم دنیا غرق در فتنه و جهل و فساد، هوا و هوس‌های سرکش، تکبّر و خودخواهی، سبک مغزی و نژاد پرستی، حیرت و اضطراب، جنگ و غارت و خونریزی، وحشت و ترور، نیرنگ و چپاول، عصبیّت جاهلی، تبرّج و برهنگی، قماربازی و شراب‌خواری و رباخواری، بی هویّتی و بی قانونی، بردگی و اسارت هم‌نوع و بی رهبری الهی و هدایت و … بودند.» اینها مشخّصه عصر جاهلیّتی بود که قرآن از آن به جاهلیّت اولی نام می‌برد.
۲. و از همان حضرت در «غررالحکم» نقل شده که: «جهل زندگانی را می‌میراند و موجب ابدی شدن شقاوت و بدبختی می‌شود.»
۳. امام صادق(ع) می‌فرمایند: «کسی که شراب بنوشد چهل شبانه روز نمازش مورد قبول واقع نمی‌شود و اگر در روز چهلم بمیرد به مرگ جاهلیّت مرده است، مگر آنکه توبه کند که خدا می‌پذیرد.»۲
۴. رسول اکرم(ص) در قسمتی از «خطبۀ غدیر» می‌فرماید: «به خدا قسم خداوند به انبیا و رسولان، درباره من بشارت داده، من آخرین انبیا و رسولانم و من حجّت خدا بر همه مخلوقات آسمان‌ها و زمینم، هر کس در این موضوع شک کند، کافر است، آن هم کفر جاهلیّت اوّل و کسی که در این گفتارم تردید کند در همه چیز تردید کرده و تردید کننده در آن در آتش جهنم است.»۳
۵. حارث بن مغیره می‌گوید به امام صادق(ع) عرض کردم: آیا پیامبر (ص) فرموده‌اند: «کسی که بمیرد و امامش را نشناسد به مرگ جاهلیّت مرده است؟» حضرت فرمودند: «آری.» پرسیدم: آیا جاهلیّت جاهلان و سفها یا جاهلیّتی که امامش را نشناخته؟ حضرت فرمودند: «جاهلیّت کفر و نفاق و گمراهی.»۴
۶. و از رسول اکرم(ص) نقل شده که فرمودند: «کسی که منکر قائم از فرزندان من در زمان غیبتش بشود به مرگ جاهلیّت می‌میرد.»۵
امام حسین(ع) و یارانش خون دل خویش را در راه خدا نثار کردند که انسان را از آن همه جهالت، سفاهت، بی‌خردی و بی‌هویّتی نجات دهند و در فضای حاکمیّت و رهبری الهی و علم و عدالت‌گستری تربیت نمایند.
و چه زیبا در روایات مربوط به رسالت بزرگ الهی امام عصر(عج) به عنوان صاحب اصلی و منتقم خون جدّ بزرگوارش می‌خوانیم.
از امام باقر(ع) پرسیدند: هرگاه قائم قیام کند با چه روشی با مردم رفتار می‌کند؟ حضرت فرمودند: «به سیره و روشی که رسول خدا عمل می‌کرد، تا اسلام را پیروز گرداند.» راوی پرسید: سیره رسول خدا(ص) چگونه بود؟ حضرت می‌فرماید: «آنچه را که در جاهلیّت بود باطل کرد و با مردم به شیوه عدل مواجه شد. این چنین امام عصر(عج)، زمانی که قیام کند، آنچه را که در عصر جاهلیّت و آرامش و تن‌آسایی در اختیار مردم بود، باطل می‌کند و با مردم به عدل رفتار می‌نماید.»
ضلالت یعنی چه؟
در ادامه همان زیارت اربعین می‌خوانیم: «و من حیره الضلاله …؛ تا انسان را از سردرگمی ضلالت و گمراهی نجات دهد.»
ضلالت به معنای انحراف از حق، گمراهی، گم کردن راه یا گم شدن خود انسان در خود است؛ از خداوند در سوره حمد می‌خواهیم ما را از گمراهان و گمشدگان قرار ندهد و در بسیاری از آیات قرآن، کفر، فسق، اسراف، ظلم و معصیّت و … از مصادیق ضلالت و گمراهی شمرده شده است.
۱. امیرمؤمنان (ع) در برخورد با خوارج در نهروان به آنها هشدار می‌دهد که: «آن کس که شما را فریب داد، کار را به زیان شما تمام کرد». پرسیدند: ای امیرمؤمنان چه کسی آنها را فریفت؟ فرمود: «شیطان گمراه شده و نفس فرمان دهنده به بدی».
۲. حضرت علی (ع) در سخنی دیگر می‌فرمایند: «کسی که به هدایت الهی هدایت یافت، ارشاد شده است و آن کس که هدایت را در غیر هدایت الهی جست‌وجو کرد، گمراه شده است. کسی که از غیراهل هدایت طلب هدایت کند، گمراه خواهد شد.»
۳. و همچنین در خطبۀ ۹۷ نهج البلاغه می‌فرماید: «بنگرید به اهل بیت پیامبرتان(ص)، ملازم علایم و نشانه‌های آنها باشید … از آنها پیشی نگیرید که گمراه می‌شوید و از آنها عقب نمایند که به هلاکت می‌افتید.»
۴. و در خطبۀ ۱۹۴ می‌فرماید: «شما را از منافقان برحذر می‌دارم، زیرا آنها گمراهان گمراه کننده و لغزندگان لغزاننده هستند.»
۵. و در عبارت‌های جامع دیگری می‌فرماید: «ساده‌ترین چیزی که بنده به وسیله آن گمراه می‌شود آن است که حجّت الهی را نشناسد، همان حجّتی که خداوند او را شاهد بر بندگان خود قرار داده و فرمان داده که از او اطاعت کنند و ولایت او را بر آنها واجب گردانیده است.»۷
۶. و در حدیث ثقلین از رسول خدا(ص) بارها نقل شده که: «من در بین شما دو چیز سنگین و گرانبها باقی می‌گذارم، کتاب خدا و عترتم (اهل بیتم) اگر به آنها تمسّک جویید هرگز گمراه نمی‌شوید و این دو از هم جدا نمی‌شوند تا در قیامت در کنار حوض کوثر به من بپیوندند.»
رسالت پیامبر(ص) برا ی نجات انسان از جهل و بی‌خبری و ضلالت و گمراهی آغاز شد، در غدیر به کمال رسید؛ امّا در سقیفه بنی ساعده تمام کفر و جاهلیّت و عصبیّت و گمراهی در برابر انسان رها شده از بردگی‌ها و بدبختی‌ها به پاخاست و همه نیروهای اهریمنی خویش را بسیج کرد و در آن دوران غفلت‌زده فریاد بیدارگر صدیقۀ کبرا(س)، جهاد و مبارزه بی‌امان امام علیّ بن ابی‌طالب(ع)، روشن‌گری امام مجتبی(ع) و یاران باوفای آنها و شهادت همۀ آن عزیزان، زمینه‌ای شد برای ایثار و بذل خون دل امام مظلوم، حضرت ابا عبدالله الحسین(ع)، یاران، برادران و فرزندان شهیدش و اگر امروز در دنیای ما کورسویی از آگاهی، بصیرت، عدالت و آزادگی وجود دارد، مدیون آن همه ایثارگری آنهاست و از کربلا و از ظهر عاشورا تا قیام فرزند منتقم آن عزیز این خون‌ها خواهد جوشید و در ظهور آن ذخیره محبوب الهی انسان از جهل، بی‌خبری، ضلالت و گمراهی و از بند همۀ شیاطین نجات خواهد یافت و دنیا سرتسلیم و رضا به عبودیت خدا خواهد سپرد.
«اللّهمّ جدّد به ما امتحی من دینک»
اسماعیل حاجیان
پی‌نوشت‌ها:
۱. کامل الزّیارات، ص ۲۲۸.
۲. کافی، ج ۶، ص ۴۰۰.
۳. مستدرک وسائل الشّیعه، ج ۱۸، ص ۱۸۴.
۴. کافی، ج ۱، ص ۳۷۷.
۵. بحارالانوار، ج ۵۶، ص ۷۳.
۶. نهج البلاغه، ح ۳۲۳.
۷. کافی، ج ۲، ص ۴۱۵.
