طاعت و بندگی در منش حضرت عباس (ع)

سیدجواد حسینی
واژه «عباس» از نظر لغوی به معنای «بسیار ترش رو» است. و یا به معنای شیری که شیران دیگر از او فرار کنند. انتخاب این نام نشان دهنده توان، قدرت، شجاعت و صلابت آن بزرگوار است.

جمال حق ز سر تا پاست عباس // به یکتایی قسم، یکتاست عباس
خدا داند که از روز ولادت // امام خویش را می خواست عباس
علم در دست، مشک آب بردوش // که هم سردار و هم سقاست عباس
نه در دنیا بود باب الحوائج // شفیع خلق در عقباست عباس
هنوز از تشنه کامان شرمگین است // ببین در علقمه تنهاست عباس
اگرچه زاده ام البنین است // و لیکن مادرش زهراست عباس

حضرت ابوالفضل العباس علیه السلام در روز چهارم شعبان سال ۲۶ ه. ق(۱) در مدینه منوره دیده به جهان گشود.
پدر بزرگوارش علی بن ابی طالب قنداقه او را در بغل گرفت و پس از خواندن اذان در گوش راست و اقامه در گوش چپ، نام او را عباس گذارد.
مادر بافضیلتش فاطمه معروف به «ام البنین» دختر حزام بن خالد کلابی بود. (۲)
واژه «عباس» از نظر لغوی به معنای «بسیار ترش رو» است. و یا به معنای شیری که شیران دیگر از او فرار کنند. (۳) انتخاب این نام نشان دهنده توان، قدرت، شجاعت و صلابت آن بزرگوار است. لذا مورخان نوشته‌اند «سماه امیرالمومنین علیه السلام بالعباس لعلمه بشجاعته وسطوته و صولته وعبوسته فی قتال الاعداء وفی مقابله الخصماء؛ علی علیه السلام او را به این خاطر عباس نامید که به شجاعت، قدرت، صلابت و شهامت او در جنگ با دشمنان و در رویارویی با جنگجویان آگاهی داشت.» (۴)
گاهی هم حضرت امیر علیه السلام قنداقه عباس را می‌گرفت، آستین او را بالا می زد و بازوانش را می‌بوسید و گریه می‌کرد و می فرمود: «دستهای او در راه یاری برادرش حسین قطع می‌شود.» (۵)
حضرت عباس القاب مختلفی دارد که هر یک بیانگر بخشی از مقام، عظمت و سجایای اخلاقی اوست. «ممقانی» شانزده لقب برای او برشمرده است؛ مانند:
۱. ابوالفضل؛ یعنی پدر فضایل (و یا او پسری به نام فضل داشت)؛
۲. ابوالقربه؛ که سقا و آبرسان بود؛
۳. قمر بنی هاشم؛ چون دارای چهره ای زیبا بود. صاحب مقاتل الطالبین می نویسد:
«عباس، زیبا و نیک منظر بود، وقتی بر اسبی درشت هیکل سوار می‌شد، پاهایش به زمین کشیده می‌شد و به او قمر بنی هاشم می‌گفتند!» (۶)
استاد مرتضی مطهری می‌گوید:
«عباس اندامی‌بسیار بلند و قامتی رشید و زیبا داشته که امام حسین علیه السلام از نگاه کردن به او لذت می‌برد.» (۷)
۴. عبد صالح (بنده شایسته)؛
۵. المواسی (ایثارگر)؛
۶. الفادی (فداکار)؛
۷. الحامی (حمایت کننده)؛
۸. الواقی (نگهبان و محافظ)؛
۹. الساعی (تلاشگر)؛
۱۰. باب الحوائج (وسیله برآمدن حاجات)؛
۱۱. حامل اللواء (پرچمدار)؛
و…
عباس با لبابه دختر عبید الله بن عباس (پسر عموی پدرش امام علی علیه السلام) ازدواج کرد و از او دو فرزند به نام عبیدالله و فضل(۸) داشت.

طاعت و بندگی
آنچه بیشتر از چهره حضرت عباس در ذهنها به تصویر کشیده شده و زبانها گویای آن است شجاعت اوست و حال آنکه قبل از همه چیز آن حضرت یک بنده سراپا تسلیم الهی است، و تمام عظمتها و ارزشهای او زیر سایه همین بندگی و اطاعت محض الهی قرار دارد که به نمونه هایی اشاره می‌کنیم:

۱. بنده صالح خدا: امام صادق علیه السلام این لقب گران سنگ را به او داد؛ چنان که در زیارتنامه آن حضرت می خوانیم:
«السلام علیک ایها العبد الصالح المطیع لله…؛ سلام بر تو ای بنده صالح و فرمان بر خدا» (۹)
۲. آثار سجده بر پیشانی: قرآن یکی از نشانه های بندگان مخلص خدا را آثار سجده در پیشانی آنها می داند:
«سیماهم فی وجوههم من اثر السجود»؛ (۱۰) «نشانه های آنها در صورتهایشان بر اثر سجده های زیاد [در پیشگاه الهی نمایان] است.»
و حضرت عباس این گونه بود؛ در تاریخ می خوانیم:
«وبین عینیه اثر السجود؛ [در پیشانی] و بین چشمان او اثر سجده [نمایان] بود.» (۱۱)
نقل شده که روی قاتل عباس که از طایفه «بنی دارم» بود، سیاه شده بود. علت را از او پرسیدند. گفت: «من مردی را که در وسط پیشانی او اثر سجده بود کشتم که نامش عباس بود.» (۱۲)
و جعفر نقدی درباره او چنین می‌گوید: «و هو من عظماء اهل البیت علما وورعا ونسکا وعباده؛ او از بزرگان اهل بیت است از نظر دانش و پارسایی و نیایش و عبادت» (۱۳)
این ویژگی عباس برای تمامی‌شیعیان درس بزرگی است تا بندگی خدا را در راس همه کارهای خود قرار دهند و راز و نیاز و عبادتهای شبانه و سجده های طولانی برای خدا را در زندگی خویش هرگز فراموش نکنند.
بسوزان دلی را که سوزی ندارد // سحر کن شبی را که روزی ندارد
الهی به آن سر که شور تو دارد // به آن دل که در سینه، نور تو دارد
به شوق شهیدان در خون // به اشک یتیمان محنت کشیده
به نام عزیزی که نام از تو دارد // به ملک ولایت، مقام از تو دارد
چنان کن که شرمنده، فردا نباشم // سرافکنده در پیش زهرا نباشم

پی نوشت:

۱) برخی سال تولد او را سال ۲۴ ه. ق دانسته‌اند، ر. ک: حسین اسدی، اسوه های عاشورا.
۲) منتهی الامال، ج ۱، ص ۱۳۶.
۳) معارف و معاریف، ج ۷، ص ۲۰۶.
۴) جعفر نقدی، زینب کبری، ص ۱۲.
۵) معالی السبطین، ج ۱، ص ۲۶.
۶) تنقیح المقال، ج ۲، ص ۱۲۸.
۷) علامه مرتضی مطهری، حماسه حسینی، ج ۲، ص ۱۱۸.
۸) منتهی الامال، ج ۱، ص ۱۳۷ – ۱۳۸. برخی نوشته‌اند که او دو فرزند دیگر به نام محمد و قاسم داشت که در کربلا به شهادت رسیدند. ر. ک: الوقایع و الحوادث، ملبوبی، ج ۳، ص ۳۰.
۹) مفاتیح الجنان، زیارتنامه حضرت عباس، ص ۷۱۵.
۱۰) فتح/۲۸.
۱۱) ذریعه، ص ۱۲۲.
۱۲) الوقایع والحوادث، ج ۲، ص ۳۰؛ سوگنامه آل محمد صلی الله علیه و آله، ص ۲۹۳.
۱۳) زینب کبری علیها السلام، ص ۱۲.

منبع : ماهنامه اطلاع رسانی، پژوهشی، آموزشی مبلغان شماره۴۶.