پایتخت حکومت جهانی امام عصر(ع) مسجد کوفه خواهد بود امّا این امر باعث کاستن از رونق حج نخواهد شد. در منابع روایی درباره کراهت سکونت در شهر مکّه گفت وگو به میان آمده که علل متعددی برای آن می توان برشمرد، اما از همه مهم تر و قابل فهم تر برای مردم زمانی خواهد بود که طیّ الارض، طیّ الهواء و طیّ الماء یک اتفاق عادی خواهد شد و بسیاری از مردم جهان با استفاده از این توانایی ها می توانند مسافت های طولانی را طی کنند. از همین رو امام عصر(ع) قوانین خاصی را برای زوّار و حجّاج وضع میکنند که از آن جمله می توان به ممنوعیت خواندن نماز مستحبی در مسجد الحرام اشاره کرد تا بقیه بتوانند به اعمال واجب خود برسند.
اشاره:
شبه جزیره حجاز و کشور عربستان افتخار ظهور اسلام را قرن ها پیش یافت و از همین رو، در سال های متمادی پس از آن، همواره مورد توجه مسلمانان بوده است. سالانه در ایام حج مسمانان جهان، از هر رنگ و زبانی، چند روزی را کنار هم گرد آمده، به انجام مناسک حج می پردازند. با توجه به روایاتی که در دست داریم، در آستانه ظهور و پس از آن، این کشور به جهت اتفاقاتی که در آن رخ می دهد توجه بیشتری را به خویش معطوف خواهد ساخت و نقش قابل توجهی خواهد یافت. در این نوشتار به بررسی این موضوع می پردازیم.
۱. پیش از ظهور
بخشی از تحولات و اتفاقاتی که در عربستان رخ می دهد، ناشی از حوادث اجتماعی و طبیعی داخلی است و بخشی متأثر از حملات و هجوم بیگانگان، به ویژه سفیانی است که مجموعاً شرایط ملتهب و کاملاً بی ثباتی را در عربستان به وجود می آورند و این دیار را مهیّای ظهور امام عصر(ع) میکنند.
۱ـ ۱. تحولات داخلی عربستان: روایات منابع شیعه و سنی در مورد طلیعه ظهور حضرت مهدی(ع) در حجاز، بر پیدایش خلأ سیاسی و کشمکش بین قبائل بر سر فرمانروایی همداستانند. این حادثه در پی مرگ پادشاه یا خلیفه ای رخ می دهد که با مردن او گشایش و توسعه در امور به وجود می آید. نام وی در برخی روایات، «عبدالله» ذکر شده است. بعضی از روایات مرگ او را در روز عرفه تعیین میکنند، که حوادثی پیاپی آن، در حجاز تا خروج سفیانی، ندای آسمانی، درخواست نیرو از سوریه از جانب حجاز و سرانجام ظهور حضرت مهدی(ع) به وقوع می پیوندد.۱ از امیرالمؤمنین علی بن ابی طالب(ع) نقل شده است، که فرمود: «سه پرچم به مخالفت با یکدیگر برافراشته میشود؛ پرچمی در مغرب، پرچمی در عربستان و پرچمی در شام. فتنه و جنگ بین آنها یک سال طول میکشد»۲ امام صادق(ع) در این زمینه می فرماید: «هرکس مرگ عبدالله را برای من تضمین کند، من ظهور قائم(ع) را برای او ضمانت میکنم»، سپس فرمود: «وقتی عبدالله درگذشت، مردم بعد از او با کسی برای حکومت توافق نمیکنند. و این اختلاف و درگیری به خواست خدا تا ظهور صاحب الامر(ع) ادامه مییابد و فرمانروایی های چند ساله پایان یافته و حکومت چند ماهه و چندین روزه فرا می رسد»، سؤال کردم: آیا این ماجرا به طول می انجامد؟ فرمود: «هرگز».۳ نیز فرمود: «زمانی که مردم در سرزمین عرفات در حال وقوف میباشند، سواری بر شتری سبک سیر به آنجا وارد میشود و مرگ خلیفه را خبر می دهد؛ با مرگ او فرج آل محمد(ص) و گشایش کار تمام مردم فرا می رسد».۴
روایاتی که درگیری بر سر تاج و تخت در حجاز را بعد از کشته شدن این فرمانروا توصیف میکند فراوان است. اینک نمونه هایی از آن را یادآور میشویم. حضرت رضا(ع) فرمود: «از جمله نشانه های فرج، حادثه ای است که بین حرم مکه و مدینه رخ می دهد»، پرسیدم: آن حادثه چیست؟ فرمود: «تعصّب قبیله ای بین دو حرم به وجود می آید و فلانی از خاندان فلان، پانزده رئیس قبیله را به قتل می رساند».۵ احادیث شریف ما از آشوبی که در میان حاجیان طی مراسم حج رخ خواهد داد، خبر می دهند که در واقع دنباله اختلافات اهالی حجاز بر سر پادشاهی آن دیار است.
امام صادق(ع) فرمودند: «مردم با هم حج میکنند و وقوف در عرفاتشان را هم با همدیگر و بدون امام انجام می دهند. هنگامیکه در منا هستند، فتنه سختی برمی خیزد و همه قبایل برهم میشورند. جمره عقبه از خون رنگین میشود. مردم وحشت زده گشته، به کعبه پناهنده میشوند».۶
از این حدیث می توان فهمید که مردم در آن زمان چندان روابط صمیمانه ای با هم ندارند که بلافاصله پس از انجام مناسک حج یا حتی پیش از اتمام آنها طی انجام «رمی جمرات در منا» که بخشی از مناسک حج است، دسته دسته شده و شورش ها شکل میگیرد. حاجیان غارت میشوند، اموالشان به تاراج می رود و خودشان هم کشته میشوند و پرده های نوامیس مردم دریده میشود.
سهل بن حوشب از رسول مکرم(ص) نقل کرده است که: «در ماه رمضان صدایی خواهد بود و در ماه شوال درگیری و در ذیقعده قبایل با هم به جنگ می پردازند و نشانه آن تاراج (در) حج است. جنگی در منا به پا میشود و کشتار زیادی طی آن رخ می دهد و چنان خونی به جریان می افتد که به جزیره (جمره) می رسد».۷ عبدالله بن سنان هم از امام صادق(ع) روایت کرده است: «مردم چنان دچار مرگ و کشتار میشوند که به حرم پناه میبرند پس (از آن) منادی راست گویی ندا در می دهد که برای چه جنگ و کشتار به پا کرده اید؟ سرور شما فلانی است».۸
۱ـ۲. حمله اجانب و بیگانگان به عربستان: علاوه بر آشوب های داخلی، اتفاقی که تحولات عربستان را جدی تر میکند حمله بیگانگان است که در دو قالب سپاه خیر و شر به این کشور روانه میشوند. بخشی از سپاه سفیانی، پس از جنایاتی که از شام تا عراق انجام دادهاند، ۹ به شبه جزیره عربستان و به خصوص شهر مدینه رو میکنند. در نسخه خطی «فتن» ابن حماد، از ابی قبیل نقل شده است که گفت: «سفیانی، سپاه خود را به مدینه، می فرستد و به آنها دستور می دهد، هر کس از بنی هاشم در آنجاست، حتی زنان باردار را بکشند! و این کشتار در برابر عملکرد شخصی هاشمی است که با یاران خود از مشرق خروج کرده است. سفیانی میگوید: تمام این بلاها و کشته شدن یاران من فقط از ناحیه بنی هاشم است. پس فرمان به کشتار آنان می دهد به طوری که دیگر کسی از آنها در مدینه شناخته نمیشود، آنان و حتی زنانشان سر به بیابان ها و کوه ها میگذراند و به سوی مکه میگریزند. چند روزی دست به کشتار آنها می زند سپس دست نگه می دارد و هر کس از آنان یافت شود وحشت زده است تا اینکه نهضت مهدی(ع) در مکه آشکار شود و هر کس که به آنجا آمده گرد آن حضرت جمع میشود».۱۰ هتّاکی سفیانی به مسجد النبی(ص) نیز کشیده میشود.۱۱ امام صادق(ع) در جای دیگر فرمودند: «سفیانی لشکری را به مدینه گسیل می دارد که آنجا را خراب و قبر مطهر [حضرت رسول(ص)] را منهدم میکنند و استران و چهارپایان آنها در مسجدالنبی(ص) مدفوع خود را می ریزند».۱۲
سپاه سفیانی به دنبال خبر ظهور امام عصر(ع) روانه مدینه شده بود و به دنبال ایشان میگشتند. در ادامه بیشتر به موضوع خواهیم پرداخت.
۲. ظهور امام عصر(ع):
مهم ترین حادثه ای که در این ایام اتفاق می افتد ظهور امام عصر(ع) است.
۲ـ ۱. صیحه آسمانی و ظهور اصغر: پیش از این، در مقاله «از ظهور تا قیامت» به تفصیل درباره آغاز و زمان ظهور امام عصر(ع) سخن گفته ایم. در اینجا به اجمال یادآور میشویم که، ظهور امام(ع) با صیحه آسمانی جناب جبرئیل، فرشته آسمانی در بامدادان بیست و سوم ماه مبارک آغاز شده و عده ای محدود از یاران و اطرافیان حضرت از این موضوع با خبر میشوند و نام و یاد ایشان بر زبان ها جاری شده، مردم از این موضوع با هم به گفت و گو می پردازند. درباره مکان و مسکن امام عصر(ع) در این روزها، روایات سخنی نگفتهاند اما با توجه به آنکه پس از اطلاع سفیانی از اینکه ایشان در مدینه هستند و به این شهر حمله ور میشوند، می توان گفت: این روزها امام(ع) در مدینهاند و به برقراری رابطه و مذاکره با اطرافیان و آشنایان می پردازند و پرده حجاب را از رخسار خویش و چشم دیگران برداشتهاند.
به تصریح برخی از محققان، در شرایطی که به سر میبریم، پرونده کاملی از امام عصر(ع) نزد سیستم های اطلاعاتی جهان وجود دارد.۱۳ با توجه به روایاتی که بیان کننده شباهت آن حضرت(ع) به رسول خدا(ص) هستند۱۴و اوصافی که به زیبایی و دقت درباره این دو معصوم(ع) در روایات بیان شده است۱۵ می توان تصویری دقیق از امام عصر(ع) را ترسیم نمود و به دنبال ایشان به جست وجو پرداخت.
۲ـ ۲. وهابیت و تشیع: نکته بسیار مهمیکه پس از ظهور اصغر امام عصر(ع) از روایات می توان برداشت نمود، موضوع تقابل جهانی و گفتمانی تشیع و و هابیت است. محتوای صیحه آسمانی و جهانی جناب جبرئیل در بامدادان ظهور، به دفاع از امام عصر(ع) و تشیع و همچنین ندای ابلیس در شامگاه همان روز در دفاع از سفیانی و جریان مشابه وهابیت، می تواند این احتمال را به طور جدی به ذهن متبادر میکند که در آن هنگام جریان های مختلف فکری شرق و غرب جایگاه چندانی نزد مردم جهان نخواهند داشت و اذهان عمومی مردم به اسلام و دو گرایش غالب شیعی و وهابی معطوف خواهد بود.
ابوحمزه میگوید: از امام باقر(ع) پرسیدم: آیا شورش سفیانی از علایم حتمی ظهور است؟ حضرت فرمودند: «آری، ندا هم حتمی است… از حضرت پرسیدم: این ندا چگونه خواهد بود؟ فرمودند: «یک منادی اول روز ندا می دهد که حق با آل علی(ع) و شیعیان اوست و در انتهای روز شیطان ندا می دهد که حق با عثمان و شیعیان اوست و در این زمان یاوه گویان (باطل گرایان) دچار تردید میشوند».۱۶
۲ـ۳. شهادت نفس زکیه اول و خروج امام از مدینه: از روایات چنین بر می آید که حکومت رو به زوال حجاز در تعقیب بنی هاشم و پیروانشان در حجاز و به ویژه در مدینه، دست به تلاش و کوشش می زند و جوانی را که به عنوان نفس زکیه میباشد تنها به جرم اینکه نامش «محمد بن حسن» است و حضرت مهدی(ع) نزد مردم به این نام مشهور است، میکشد یا بدین جهت که وی از مؤمنان شایسته ای است که با حضرت مهدی(ع) ارتباط دارد: «سپاه سفیانی، مردی را که نامش محمد و خواهرش فاطمه است، تنها به دلیل اینکه نام او محمد و نام پدرش حسن است به قتل می رساند»!
در چنین موقعیتی بحرانی، امام مهدی ـ روحی فداه ـ مانند حضرت موسی(ع) بیمناک و نگران از مدینه خارج میشود و طبق روایات رسیده، یکی از یارانش آن حضرت را همراهی میکند که نام او در روایتی «منصور» و در روایتی دیگر «منتصر» آمده است. روایتی نیز میگوید: «حضرت مهدی(ع) با میراث رسول الله، در حالی که شمشیر او را در دست و زره وی را بر تن و پرچم در دست دیگر و عمامه پیامبر را بر سر و ردای او را در بردارد، از مدینه خارج میگردد».۱۷
۲ـ۴. ظهور اکبر و قیام
الف ـ ورود امام(ع) به مکه: امام(ع) پس از خروج از مدینه به مکه وارد میشوند. مفضل بن عمر در روایت طولانی، از امام صادق(ع) نقل کرده است که فرمود: «سوگند به خدا ای مفضل، گویا اکنون او ـ حضرت مهدی(ع) ـ را میبینیم که وارد مکه میشود، در حالی که عمامه ای زرد فام بر سر نهاده، کفش مخصوص پیامبر(ص) را پوشیده، چوبدستی او را در دست گرفته و چندین بزغاله لاغر را پیشاپیش خود میبرد تا آنها را به خانه خدا می رساند، اما هیچ کس او را در آنجا نمیشناسد».۱۸ سند این روایت ضعیف است، مگر اینکه بسیج شدن تجهیزات و عوامل دشمنان جهت جستجوی آن حضرت و در حالت اختفا و پنهانی به سربردن وی، که شباهت به غیبت صغرا و پنهانی آن دارد، بتواند دلالت این روایت و مانند آن را جبران کند.۱۹ در جایی دیگر آمده: «وقتی بازار تجارت کساد، راه ها ناامن و فتنه ها زیاد شود، هفت تن از علمای مناطق مختلف که با هر یک از آنان بیش از سیصد و اندی نفر، دست بیعت دادهاند، بدون قرار قبلی رهسپار مکه میشوند و در آنجا یکدیگر را ملاقات کرده، از هم می پرسند: انگیزه آمدن شما به مکه چیست؟ میگویند: به جست وجوی این مرد آمدیم که امید است این فتنه ها به دست با کفایت او آرام گیرد و خداوند قسطنطنیه را به دست او آزاد نماید، ما او را با نام خود و نام پدر و مادرش و ویژگی هایش میشناسیم. این هفت دانشمند بر سر این گفته با یکدیگر توافق میکنند و به جستجوی آن حضرت در مکه می پردازند. (او را دیده) از او می پرسند: آیا شما فلانی پسر فلان هستی؟ میگوید: «نه، بلکه من مردی از انصار هستم» تا آنکه از آنها جدا میشود. اوصاف او را برای اهل اطلاع برمیشمرند و میگویند: او همان دوست و محبوب شماست که در جستجویش هستید و اکنون رهسپار مدینه گشته است، در پی او به مدینه می روند ولی او به مکه باز میگردد، به دنبال او به مکه می آیند و او را در مکه مییابند و می پرسند: شما فلانی فرزند فلان هستی و مادر تو فلانی دختر فلان است و درباره شما این نشانه ها آمده است و شما را یک بار از دست دادیم، اکنون دست تان را بدهید تا با شما بیعت کنیم. میگوید: «من صاحب الأمر شما نیستم، من فلانی فرزند فلان انصاری هستم با ما بیایید تا شما را به دوست و محبوبتان راهنمایی کنم»، آنگاه از ایشان جدا میشود و آنها او را در مدینه می جویند ولی او بر عکس خواسته آنها به مکه رفته است. از این رو به مکه می آیند و حضرت را در کنار رکن مییابند و میگویند: گناه ما و خون های ما به گردن توست اگر دستت را ندهی که با تو بیعت کنیم، زیرا ارتش سفیانی در تعقیب ماست و مردی حرام زاده بر آنها فرمانروایی دارد، آنگاه حضرت بین رکن و مقام می نشیند و دست خود را جهت بیعت به آنان می دهد و با وی بیعت میکنند و خداوند محبت و عشق او را در دل مردم می افکند و با گروهی که شیران روز و زاهدان شب اند به حرکت خود ادامه می دهد».۲۰
ب ـ شهادت نفس زکیه (دوم): طبق روایات و وضع اجتماعی و روند آن، هنگام ظهور حضرت مهدی(ع) نیروهای فعال و مؤثری بدین ترتیب در مکه وجود دارد:
۱. حکومت حجاز؛ با وجود ضعفی که دارد نیروهای خود را جهت رویاروئی با ظهور احتمالی آن حضرت بسیج میکند، ظهوری که مسلمانان چشم انتظار آن از مکه هستند و فعالیت های خود را بدین جهت در موسم حج افزایش می دهند.
۲. شبکه های امنیتی ابر قدرت ها؛ که در راستای تأیید و پشتیبانی از حکومت حجاز و نیروهای سفیانی فعالیت میکنند یا به صورت مستقل اوضاع حجاز، به ویژه مکه را مراقب اند.
۳. نیروهای امنیتی سفیانی؛ که در تعقیب فراریان مدینه از چنگال حکومت وی میباشد و پیوسته اوضاع را جهت ورود لشکر سفیانی در موقعیت مناسب، زیر نظر داشته تا هرگونه قیام و نهضت امام مهدی(ع) را از ناحیه مکه، سرکوب نماید.
در برابر این تحرکات مخالف، ناگزیر یمنی ها در مکه و حجاز دارای نقش خواهند بود، به ویژه از آن رو که حکومت زمینه ساز آنها، چند ماه قبل از ظهور تأسیس میشود، همچنان که یاران ایرانی امام(ع) نیز در مکه حاضر میشوند، بلکه حضرت دارای یارانی از خود مردم حجاز و مکه و حتی بین نیروهای رژیم حجاز میباشد.
در چنین فضای موافق و مخالف، امام مهدی ـ ارواحناه فداه ـ برنامه نهضت خویش را از حرم شریف اعلان نموده، بر مکه استیلا پیدا میکند. البته طبیعی است که روایات، جزئیات این برنامه را مشروحاً بیان نمیکند، مگر آن مقدار که در پیروزی انقلاب مقدس، سودمند و مؤثر است یا لااقل ضرر و زیانی به بار نیاورد.
بارزترین حادثه ای که روایات آن را بیان میکند، این است که حضرت مهدی(ع) در ۲۴ یا ۲۳ ذیحجه یعنی پانزده شب پیش از ظهور خویش جوانی از یاران و خویشان را جهت ایراد بیانیه خود به سوی اهل مکه اعزام می دارد، اما طولی نمیکشد بعد از نماز در حالی که پیام حضرت مهدی(ع) یا فرازهایی از آن را برای مردم خوانده، دشمنان به او حمله ور شده و به طرز وحشیانه ای وی را در داخل مسجد الحرام بین رکن و مقام به قتل می رسانند و این شهادت فجیع در آسمان و زمین اثر میگذارد.
این واقعه حرکتی آزمایشی است که فایده های بسیاری را در بر دارد از جمله چهره درنده خوئی حکّام حجاز و نیروهای کافر حامی وی را برای مسلمانان آشکار می سازد و نیز این حادثه تلخ، زمینه را برای نهضت حضرت مهدی(ع) که بیش از دو هفته بعد از آن حادثه طول نخواهد کشید فراهم می سازد و در اثر این جنایت وحشیانه و شتاب زده، پشیمانی و ضعف بر تمام تشکیلات حکومتی آن سامان، سایه می افکند.
خبرهای مربوط به شهادت این جوان نیک سرشت در مکه، در منابع شیعه و سنی به طور متعدد و در منابع شیعه بیشتر است که نام او را غلام (نوجوان) و نفس زکیه نامیده است و برخی روایات نام وی را محمد بن حسن ذکر کرده.۲۱ در روایتی مرفوع۲۲ و طولانی که آن را ابوبصیر از امام صادق(ع) نقل کرده، آمده است که فرمود: «قائم به یاران خود می فرماید: ای دوستان من، اهل مکه مرا نمی خواهند ولی من برای اتمام حجت، نماینده خود را به سوی آنان می فرستم تا آن گونه که شایسته من است، حجت را بر آنها تمام کند… از این رو یکی از یاران خود را فرا خوانده، بدو میگوید به مکه برو و این پیغام را به مردم آن سامان برسان و بگو: ای مردم مکه من پیام آور فلانی به سوی شما هستم، که چنین میگوید: ما خاندان رحمت و کانون رسالت و خلافت الهی و از سلاله محمد(ص) و از تبار انبیا میباشیم. از آن زمان که پیامبر ما به ملکوت اعلا پیوست تا امروز در حقّ ما ظلم شد و بر ما ستم ها رفت و حقوق مسلم ما پایمال گردید اینک ما از شما یاری می خواهیم و شما ما را یاری نمایید. وقتی آن جوان این سخنان را ابلاغ میکند، بر او هجوم می آورند و او را بین رکن و مقام به شهادت می رسانند، او همان «نفس زکیه» است. چون این خبر به اطلاع امام می رسد به یاران خود می فرماید: نگفتم به شما که اهل مکه ما را نمی خواهند؟ یاران، حضرت را رها نمیکنند تا آنکه قیام می نماید و از کوه طوی با سیصد و سیزده نفر به تعداد رزمندگان جنگ بدر، فرود می آید تا آنکه وارد مسجدالحرام شده، در مقام ابراهیم چهار رکعت نماز میگزارد و آنگاه به حجرالاسود تکیه می دهد و پس از حمد و ستایش خدا و ذکر نام و یاد پیامبر و درود بر او، لب به سخن میگشاید، به گونه ای که کسی از مردم چنین سخن نگفته باشد».۲۳
ج ـ سرآغاز قیام: با شهادت نفس زکیه و پیامیکه او ابلاغ کرده بود، موضوع ظهور اهمیت و جایگاه بالاتری نسبت به قبل نزد مردم منطقه و جهان پیدا میکند. در پی آن، فراخوان گردهم آیی سیصد و سیزده یار اصلی و ممتاز امام عصر(ع) داده میشود. یونس بن ظبیان نقل میکند که امام صادق(ع) فرمودند: «شب جمعه، خداوند متعال مَلَکی را به آسمان دنیا می فرستد. وقتی که فجر طلوع کرد، آن ملک بر عرش خدا که بالای بیت المعمور قرار گرفته، می نشیند و برای هر کدام از پیامبر، حضرت علی، امام حسن و امام حسین(ع) یک منبر نورانی میگذارد و ایشان هم از آنها بالا می روند و ملائکه و پیامبران و مؤمنان هم در مقابل ایشان جمع میگردند و به دنبال آن درهای آسمان گشوده میشود و پس از زوال خورشید (هنگام ظهر) پیامبر(ص) می فرمایند: بار پروردگارا! این وعده ای است که در کتاب خویش دادی وگفتی: «خداوند به آن دسته از شما که ایمان آورده و عمل صالح انجام دادهاند وعده داده است که آنها را همانند پیشینیان حاکمان زمین و دین مرضی خویش کند».۲۴ پس از ایشان، ملائکه و پیامبران هم، چنان میگویند. آن چهار نور مقدس به سجده می افتند و رسول خدا(ص) می فرمایند: پروردگارا غضب نما که حریمت دریده شد و برگزیدگانت شهید و بندگان صالحت خوار گشتند. پس خداوند آنچه را که بخواهد میکند که آن روز معلوم است.۲۵
د ـ اجتماع لایه اصلی یاران امام(ع): امام علی(ع)در این زمینه تعبیر جالبی دارند که به ما در درک چگونگی اجتماع یاران قائم(ع) یاری میکند. ایشان می فرمایند: «چون وقت آن برسد، آقای بزرگوار و پیشوای دین مستقر و پا برجا گردد. پس [یاران] نزد آن بزرگوار گرد آیند، چنان که پاره های ابر در فصل پاییز گرد آمده و به هم می پیوندند». ۲۶
تشبیه جمع شدن یاران آن حضرت به جمع شدن ابرهای پاییزی، نشان از سرعت اجتماع و به هم پیوستن آنها دارد؛ چنان که در روایتی که در همین زمینه از امام باقر(ع) نقل شده، آمده است: «یاران قائم(ع) سیصد و سیزده مرد از فرزندان عجم (غیر عرب) هستند. گروهی از آنان به هنگام روز به وسیله ابر حرکت میکنند و با نام خود و نام پدر و خصوصیات نسبشان شناخته میشوند. گروهی دیگر از آنها در حالی که در بستر خود آرمیدهاند، بدون قرار قبلی در مکه بر آن حضرت وارد میشوند».۲۷
ه ـ گونه شناسی یاران امام(ع) از حیث عرب و عجم: به تصریح روایات، اکثر یاران امام عصر(ع) عجم و غیر عرب هستند و یکی از مشکلات جدی امام(ع) در نبردها با اعراب خواهد بود تا جایی که از ایشان با تعبیر شمشیر برّان عرب یاد شده است.۲۸
و ـ اعلان جهانی: مفضل بن عمر از امام صادق(ع) در این رابطه، روایت کرده است: «در آن روز (عاشورا) وقتی خورشید طلوع کرد و نورافشانی نمود، کسی از قرص خورشید به زبان عربی فصیح، خطاب به مردم فریادی میکشد که تمام آنها که در آسمان ها و زمین ها هستند، میشنوند: «تمامی مخلوقات! این مهدی آل محمد(ع) است» و او را به نام و کنیه جدش رسول الله(ص) و نسبش می خواند و گوش هر زنده ای این صدا را میشنود. تمام مخلوقات در بیابان ها، شهرها، دریاها و خشکی ها بدان روی میکنند و با هم در این رابطه گفت وگو میکنند و از هم درباره آنچه شنیدهاند می پرسند».۲۹
صبح شنبه عاشورای موعود که بناست حضرت ظهور کنند، وارد مسجدالحرام میشوند و دو رکعت نماز، رو به کعبه و پشت به مقام به جا می آورند و پس از دعا به درگاه الهی، نزدیک کعبه رفته، با تکیه بر حجرالاسود، رو به جهانیان کرده، اولین خطبه تاریخی خویش را چنین انشاء میکنند: پس از حمد خداوند و سلام و صلوات بر آستان با عظمت پیامبر اکرم و خاندان بزرگوارشان ـ سلام الله علیهم اجمعین ـ ایشان چنین می فرمایند: « ای مردم! ما برای خداوند [از شما] یاری می طلبیم و کیست که ما را یاری کند؟ آری، ما خاندان پیامبرتان محمد مصطفی(ص) هستیم و سزاوارترین [و نزدیک ترین] مردم نسبت به خدا و ایشان. هر کس با من در رابطه با آدم محاجّه کند، من سزاوارترین [و نزدیک ترین] مردم نسبت به اویم و همین طور راجع به نوح، ابراهیم، محمد(ص) و دیگر پیامبران و کتاب خداوند که به هر کدام از دیگر مردم اولی هستم. مگر خداوند متعال در کتابش نفرموده است:«به درستی که خداوند، آدم و نوح و خاندان ابراهیم و خاندان عمران را بر جهانیان برگزید؛ خاندانی که برخی از آنها از بعضی دیگرند و خداوند شنوا و داناست».۳۰ من بازمانده آدم و ذخیره نوح و برگزیده ابراهیم و عصاره وجود محمد(ص) هستم…. هر کس درباره سنت رسول الله(ص) با من محاجه کند، من سزاوارترین مردم نسبت به آن هستم.
هر کس را که امروز کلام مرا میشنود، به خداوند متعال قسم می دهم که به غایبان [این سخنان را] برساند، به حقّ خداوند متعال و رسول گرامی اش و حقّ خودم، از شما می خواهم [به ما رو کنید] که من حقّ قرابت و خویشاوندی رسول الله(ص) را بر گردن شما دارم که شما ما را یاری کنید و در مقابل آنها که به ما ظلم میکنند، حمایت کنید که اهل باطل به ما دروغ بستند…. از خدا بترسید و خدا را درباره ما در نظر داشته باشید، ما را خوار نکنید و یاریمان کنید تا خداوند متعال شما را یاری کند».۳۱
سپس حضرت دست هایشان را به آسمان بلند کرده، با دعا و تضرع این آیه را به درگاه الهی عرضه می دارند: «أمّن یجیب المضطرّ إذا دعاه ویکشف السّوء؛ کیست آنکه وقتی شخص مضطر دعایش کند، او را پاسخ داده و بدی را از او برطرف کند؟۳۲
۳. پس از ظهور
۳ـ۱. بیعت یاران
پس از آنکه حضرت گفتار خویش را به پایان میبرند، شرطه های حرم تلاش میکنند که ایشان را همانند نفس زکیه به شهادت برسانند یا حداقل اسیر کنند که اصحاب حضرت، قدم پیش نهاده، شرّ آنها را از امام(ع) دفع میکنند. جناب جبرئیل هم پشت به کعبه به عنوان اولین نفر با امام(ع) بیعت میکند و پس از او، سیصدوسیزده تن یار حضرت و دیگر یاوران با ایشان عهد و پیمان میبندند. امام صادق(ع) به مفضل بن عمر فرمودند: «ای مفضل! حضرت مهدی(ع) پشتش را به حرم میکند و دستش را که سفیدی خیره کننده ای دارد، جهت بیعت دراز میکند و می فرماید: این دست خدا و از سوی خدا و به فرمان خداست و سپس این آیه را تلاوت میکنند: «آنها که با تو بیعت میکنند، در حقیقت با خدا بیعت کردهاند، دست قدرت الهی مافوق قدرت آنهاست و هر که بیعتش را بشکند به ضرر خودش است».۳۳ اوّلین کسی که دست حضرت(ع) را میبوسد، جبرئیل است و به دنبال او، ملائکه و نجبای اجنّه و سپس برگزیدگان. مردم هنگام صبح در مکه می پرسند: این مردی که اطراف کعبه است، کیست؟ و این جمعیتی که با او هستند کیانند و آن نشانه بی سابقه ای که دیشب دیدیم چه بود؟ که این جریان حوالی طلوع آفتاب اتفاق می افتد».۳۴
محمدبن مسلم نیز از آن حضرت نقل کرده که فرمودند: «گویی جبرئیل که به صورت پرنده ای سفید درآمده، اولین مخلوق خداوند است که با آن حضرت بیعت میکند و پس از آن، سیصدوسیزده نفر بیعت خواهند کرد. هر که در این مسیر امتحان خود را پس داده باشد، در آن ساعت می آید، که برخی در رختخواب شان ناپدید میشوند که حضرت علی(ع) فرمودند: «ناپدید شدگان در رختخواب هایشان» و این گفته الهی است: «در خیرات با هم مسابقه دهید که هر کجا باشید، خداوند همه شما را می آورد». ۳۵
مفادّ این پیمان نامه و بیعت را حضرت علی(ع) چنین بیان کردهاند: «از یارانش پیمان میگیرد که: دزدی، زنا و فحاشی به هیچ مسلمانی نکنند، خون کسی را به ناحق نریزند، به حریم دیگران جفا و تجاوز نکنند، به خانه ای حمله نبرند، تنها به حق و به جا، افراد را بزنند، هیچ طلا، نقره، گندم یا جویی را [برای خویش] انبار نکنند، مال یتیم را نخورند، به آنچه نمی دانند شهادت ندهند، هیچ مسجدی را خراب نکنند، آنچه را که مست کننده است، ننوشند، خز و ابریشم نپوشند، در مقابل طلا سر فرود نیاورند، راه را نبندند و ناامن نکنند، همجنس بازی نکنند، گندم و جو را انبار نکنند، به کم، راضی و طرفدار پاکی و گریزان از نجاسات باشند، امر به معروف و نهی از منکر کنند، لباس های خشن بپوشند و خاک را متّکای خویش سازند و آن گونه که شایسته خداوند است در راهش جهاد کنند. آن حضرت خود نیز متعهد میشود که همانند آنها قدم برداشته، لباس بپوشد و سوار مرکب شود و آنگونه باشد که آنها می خواهند و به کم راضی باشد و به کمک خداوند متعال جهان را همان طور که از جور پر شده است، از عدالت آکنده سازد، خداوند را آنگونه که شایسته است عبادت کند و هیچ حاجب و دربانی اختیار نکند».۳۶
پس از اتمام مراسم بیعت، جبرئیل برخاسته، به نام حضرت در دنیا بانگ می زند. ابان بن تغلب از امام صادق(ع)، روایت کرده است: «اولین کسی که با حضرت مهدی(ع) بیعت میکند جبرئیل است. به صورت پرنده ای سفید رنگ فرود آمده، با ایشان بیعت میکند. سپس یک پایش را روی کعبه و پای دیگرش را روی بیت المقدس می نهد و با صدایی گویا و فصیح ندا در می دهد: فرمان خداوند رسید، درباره آن شتاب نکنید».۳۷
پس از بیعت جناب جبرئیل(ع) دیگران نیز با آن حضرت(ع) بیعت کرده، مهیای اقدامات جهانی میشوند.
۳ـ۲. فراخوان لایه دوم یاران (سپاه ده هزار نفری): مفضل بن عمر از امام صادق(ع) چنین روایت کرده است: «خداوند متعال جبرئیل را می فرستد تا اینکه به نزد او بیاید؛ بر حجر اسماعیل در نزدیک کعبه فرود آمده، به او میگوید: به چه دعوت میکنی؟ حضرت مهدی(ع) او را باخبر کرده، جبرئیل پاسخ می دهد: من اولین کسی هستم که با تو بیعت میکنم، دستت را دراز کن. پس دستش را بر دست حضرت [به نشان بیعت] میکشد. سیصد و اندی مرد هم به نزد او می آیند و با او بیعت میکنند. او هم آنقدر در مکه می ماند که ده هزار نفر اصحابش جمع شوند و پس از آن به سوی مدینه حرکت میکند».۳۸
۳ـ ۳. خسف بیدا: یکی از نشانه های حتمی و قطعی ظهور کهاندکی پس از اعلان جهانی (صیحه) اتفاق می افتد، فرورفتن بخشی از سپاه سفیانی در بیابانی نزدیک مکه است. حدیفـ[ بن یمان از وجود مقدس پیامبراکرم(ص) نقل میکند: «… سپاه دوم وارد مدینه میشوند و سه شبانه روز آنجا را تاراج میکنند. سپس به قصد مکه از آن شهر خارج میشوند تا اینکه به بیابان (بیداء) می رسند. خداوند متعال جبرئیل را می فرستد و به او میگوید: برو آنها را محو کن. او هم ضربه ای با پایش به زمین می زند و خداوند متعال آنها را در زمین فرو میبرد. جز دو نفر از آنها نجات نمییابند که هر دو از قبیله جهینه هستند و برای همین گفتهاند خبر یقینی و مسلّم نزد جهینه ای هاست. سپس حضرت این آیه قرآن کریم را تلاوت کردند: «ولوتری إذ فزعوا…».۳۹
۳ـ۴. حرکت به سمت مدینه: بعد از وقوع حادثه فرو رفتن لشکریان سفیانی، روایات نقش نظامی دیگری را برای سفیانی در حجاز ذکر نمیکند، با توجه به اینکه این ماجرا پایان بخش نقش او در حجاز خواهد بود. اما احتمال دارد نیروهایی برای او در مدینه باقی بماند که با قوای حکومت (خاندان فلان) کار زار کند و روایات خاطرنشان می سازد که حضرت مهدی(ع) پس از معجزه فرو رفتن قوای دشمن، با سپاه خود که متشکّل از چند ده هزار نفر رزمنده است برای آزاد سازی مدینه راهی آنجا شده، با دشمنان خود در آنجا درگیر میشود. به هر حال آن حضرت مهدی(ع) مدینه را فتح و حجاز را آزاد و نیروهای دشمن را منکوب می سازد و لشکر سفیانی هر کجا که رویاروی او باشد، از حجاز تا عراق و شام، شکست می خورد. روایات یک نبرد یا بیشتر را یاد میکند که در عراق بین لشکر سفیانی از طرفی و سپاهیان مهدی(ع) و یاران خراسانی وی از ناحیه دیگر اتفاق می افتد.۴۰
۳ـ ۵. حرکت به سمت عراق و بقیه نقاط جهان: امام(ع) پس از بازپس گیری شبه جزیره، رو به منطقه بین النهرین و عراق نموده، با همراهی ایرانیان این منطقه را از سفیانیان بازپس میگیرند.
حضرت باقر(ع) فرمود: «قائم ما، نهضت خویش را از مکه آغاز میکند. پرچم و شمشیر رسول خدا(ص) و دیگر نشانه های پیامبر و درخشش گفتار محمدی(ص) با اوست. پس از نماز شامگاه فریاد بر می آورد: ای مردم! شما که در دیدگاه خدا و زیر فرمان و اراده او هستید، به هوش باشید. به خدا ایمان آورید که پیامبران را با مشعل کتاب و قانون و برهان های روشن، فرستاده است. خدا شما را فرمان می دهد که برای او شریک قرار ندهید و پاسدار دین و گفتار پیامبر باشید. زنده بدارید آنچه را قرآن زنده کرده است و نابود سازید آنچه را قرآن از بین برده است. قلبتان به خاطر هدایت و نجات گمراهان بتپد. من شما را به سوی خدا و پیامبر می خوانم، که برنامه های قرآن را اجرا کنید. باطل را بکوبید و راه و روش پیامبر را به پا دارید. پس از این گفتار، یارانش که ۳۱۳ نفر میباشند، مانند ابر های پراکنده پاییزی، به هم می پیوندند. آنها مردانی هستند که در شب به راز و نیاز با خدا زندهاند و در روز، شیران بیشه شجاعت اند. خداوند نخست حجاز را برای او میگشاید و او زندانیان بنی هاشم را آزاد می سازد، پرچم های سیاه کوفه به زیر می آید، و به عنوان نشانه بیعت، به سوی امام قائم فرستاده میشود. در این هنگام است که امام سپاه را به شرق و غرب جهان می فرستد تا بیداد و بیدادگران را ریشه کن سازند، و کشورها برای او گشوده میگردد و به دست او استانبول (دروازه غرب) فتح میشود».۴۱
۴. دوره استقرار حکومت جهانی
پایتخت حکومت جهانی امام عصر(ع) مسجد کوفه خواهد بود امّا این امر باعث کاستن از رونق حج نخواهد شد. در منابع روایی درباره کراهت سکونت در شهر مکّه گفت وگو به میان آمده که علل متعددی برای آن می توان برشمرد، اما از همه مهم تر و قابل فهم تر برای مردم زمانی خواهد بود که طیّ الارض، ۴۲ طیّ الهواء۴۳ و طیّ الماء۴۴ یک اتفاق عادی خواهد شد و بسیاری از مردم جهان با استفاده از این توانایی ها می توانند مسافت های طولانی را طی کنند. علاوه بر این، حتی طیّ طریق عادی با چنان امنیتی خواهد بود که یک زن بدون آنکه دچار مشکلی شود و کسی متعرض او شود، مسیر شام تا حجاز را پیاده در می نوردد و به بیت الله الحرام می رسد. به همین دلیل در ایام حج، شهر مکه مملو از جمعیت خواهد بود؛ از همین رو امام عصر(ع) قوانین خاصی را برای زوّار و حجّاج وضع میکنند که از آن جمله می توان به ممنوعیت خواندن نماز مستحبی در مسجد الحرام اشاره کرد تا بقیه بتوانند به اعمال واجب خود برسند.۴۵
محمود مطهری نیا
پی نوشت ها:
۱. ر. ک: کورانی، عصر ظهور، ص۲۹۳.
۲. ص۸۴، باب ۱، ۳۳.
۳. بحارالانوار، ج۵۲، ص۲۱۰.
۴. همان، ج۵۲، ص۲۴۰.
۵. همان، ج۵۲، ص۲۱۰.
۶. الممهدون للمهدی(ع)، ص۶۰؛ یوم الخلاص، ص۵۷۰.
۷. منتخب الاثر، ص۴۵۱؛ بشارهالاسلام، ص۳۴، یوم الخلاص، ص۵۳۲؛ بیان الائمّه(ع)، ج۱، ص۴۳۳ و ج۲، ص۳۵۵.
۸. الغیبـ[ نعمانی، ص۱۷۸؛ در این زمینه ر. ک: عصر ظهور، ص۲۹۳.
۹. تفصیل این مطلب و جنایات و کشتارگاه هایی را که سفیانی در شهرهای مختلف عراق از خون شیعیان به راه می اندازد در کتاب شش ماه پایانی، نوشته استاد مجتبی الساده مطالعه نمایید.
۱۰. نسخه خطی، فتن، ابن حماد، ص۸۹، به نقل از: عصر ظهور، ص ۱۴۵.
۱۱. تفصیل بیشتر این مطلب را در ضمن حوادث ماه محرم کتاب شش ماه پایانی مطالعه نمایید.
۱۲. الزام الناصب، ج۲، ص۱۶۶؛ یوم الخلاص، ص۷۰۱.
۱۳. برای نمونه ر.ک: عصر ظهور، ص۱۷.
۱۴. برای نمونه ر. ک: إعلام الوری بأعلام الهدی، ص۳۹۸.
۱۵. ر. ک: فصل نامه انتظار، شماره پنجم.
۱۶. الارشاد، ج۲، ص۳۷۱؛ الغیبـه، شیخ طوسی، ص۲۶۶؛ إعلام الوری، ص ۴۲۹.
۱۷. تفصیل این مطلب را در کتاب عصر ظهور، ص۳۰۰ به بعد مطالعه کنید.
۱۸. بشارهالاسلام ص۲۶۷، به نقل از: بحارالانوار.
۱۹. عصر ظهور، ص۳۰۱.
۲۰. عصر ظهور، ص۳۰۲ به نقل از: نسخه خطی ابن حماد، ص۹۵.
۲۱. عصر ظهور، ص۳۱۱.
۲۲. روایتی است که از بین سلسله سند و یا آخر آن یک یا چند نفر راوی حذف شده باشد.
۲۳. نسخه خطی ابن حماد، ص۹۱ بنابر نقل عصر ظهور، ص۳۱۲.
۲۴. اشاره به آیه نازل شده در روز غدیر: «الیوم أکملت لکم دینکم و أتمیت علیکم نعمتی و رضیت لکم الإسلام دیناً» یعنی اسلام را مسلط و خوف آنها به آرامش تبدیل کند.
۲۵. الغیبـه نعمانی، ص۱۸۴؛ بحارالانوار، ج۵۲، ص۲۹۷.
۲۶. فیض الاسلام، ترجمه و شرح نهج البلاغه، ص۱۲۰۲، ح۱.
۲۷. همان، ص۳۶۹، ح۱۵۷.
۲۸. ر. ک: الغیبـه نعمانی، ص۲۳۵.
۲۹. یوم الخلاص، ص۵۴۳؛ المهدی(ع) من المهد الی الظهور، ص۳۴۱.
۳۰. سوره آل عمران(۳)، آیه ۳۳.
۳۱. الغیبـه نعمانی، ص ۱۲۱؛ بحارالانوار، ج۵۲، ص۲۲۳؛ بشارهالاسلام، ص ۱۰۲.
۳۲. سوره نمل (۲۷)، آیه ۶۲.
۳۳. سوره فتح (۴۸)، آیه ۱۰.
۳۴. بشارهالاسلام، ص۲۶۸؛ الزام الناصب، ج۲، ص۲۵۷؛ یوم الخلاص، ص۳۲۰.
۳۵. الغیبـه نعمانی، ص۲۱؛ منتخب الاثر، ص۴۲۲؛ تاریخ ما بعد الظهور، ص۲۶۵.
۳۶. منتخب الاثر، ص۴۶۹؛ الزام الناصب، ج۲، ص۲۰۵؛ یوم الخلاص، ص۲۹۲؛ تاریخ ما بعد الظهور، ص۲۴۴.
۳۷. بحارالانوار، ج۵۲، ص۲۸۳؛ بشاره الاسلام، ص۲۵۹؛ یوم الخلاص، ص۳۱۹؛ المهدی(ع) من المهد الی الظهور، ص۳۴۰؛ السفیانی، ص۱۴۵.
۳۸. بشاره الاسلام، ص۲۲۷؛ منتخب الاثر، ص۴۶۸.
۳۹. بحارالانوار، ج۵۲، ص۱۸۷؛ منتخب الاثر، ص۴۵۶؛ بشار\الاسلام، ص۲۱؛ یوم الخلاص، ص۶۷۳.
۴۰. عصر ظهور، ص۱۵۰.
۴۱. ابن حماد، الفتن (نسخه خطی)، ص۵۹، به نقل از: معجم احادیث الامام المهدی(ع)، ج۳، ص۲۹۵، ح۸۳۲.
۴۲. کرامتی از بزرگان که به سبب آن مسافتی زمینی در مدّتی کوتاه در نور دیده میشود.
۴۳. همانند طی الارض با این تفاوت که حرکت در آسمان خواهد بود.
۴۴. همانند طی الارض با این تفاوت که حرکت بر روی آب خواهد بود.
۴۵.تفصیل بیشتر این مطلب را در کتاب چشم اندازی به حکومت جهانی حضرت مهدی(ع)، نوشته حجّت الاسلام و المسلمین طبسی مطالعه نمایید.