جهان در بحران-۲

• اشاره:

شاید در هیچ دوره از دورانهای بیشماری که کره خاک در عمر طولانی خود شاهد آنها بوده، چون عصر ما، جهان این‌‌گونه دستخوش بحرانها و التهابهای گوناگون و فراگیر نبوده است؛ بحرانهای سیاسی، اقتصادی، فرهنگی، اخلاقی، زیست محیطی و…. فقط کافی است یکی از روزنامه‌‌های صبح یا عصر را ورق بزنید تا در صفحات مختلف آن با نمودهای مختلفی از این بحرانهای فزاینده روبه‌‌رو شوید.

جنگ، نبردهای داخلی، کودتا، نسل‌‌کشی، جنایت علیه بشریت، تروریسم، قاچاق زنان و کودکان، تجارت مواد مخدر، قحطی، گرسنگی، فقر، شکاف طبقاتی، قتل، جنایت، ناامنی، آدم‌‌ربایی، شکنجه، روسپیگری، هم‌‌جنس‌‌بازی، سقط جنین، گرم شدن کره زمین، کمبود منابع آب، خشکسالی، زلزله، بیماریهای کشنده و… سرفصل خبرهایی است که هر روز از گوشه و کنار جهان مخابره می‌‌شود.

راستی چه اتفاقی افتاده است؟ بشر در چه باتلاق خود ساخته‌‌ای گرفتار آمده که هر چه بیشتر دست و پا می‌‌زند بیشتر در آن فرو می‌‌رود؟

آیا برای این بحرانهای فراگیر جهانی می‌‌توان پایانی تصور کرد؟ آیا بشر متمدن خواهد توانست راهی برای برون رفت از این بحران پیدا کند؟ آیا این همه بحران و التهاب، این همه ظلم و بی‌‌عدالتی، این همه فساد و تباهی، این همه… برای بازگشت انسان از راهی که برای اراده جهان در پیش گرفته کافی نیست؟! آیا وقت آن فرا نرسیده که بشر این فرموده پروردگار حکیم را مورد توجه قرار دهد که:
ظهر الفساد فی البرّ و البحر بما کسبت أیدی الناس
لیذیقهم بعض الذی عملوا لعلّهم یرجعون.۲

به سبب آنچه دستهای مردم فراهم آورده، فساد در خشکی و دریا نمودار شده است، تا [سزای] بعضی از آنچه را که کرده‌‌اند به آنان بچشاند، باشد که بازگردند.

آری، وقت بازگشت فرا رسیده است. دیگر وقت آن رسیده که بشر با اعتراف به عجز و ناتوانی خود در مهار این بحرانها و اظهار پشیمانی از پشت کردن به «ولیّ خدا» – که تنها نجات‌‌بخش او از این همه ظلم و فساد و تباهی است – سر به آستان پروردگار خویش ساید و ناله سر دهد که:

خداوندا! به سبب آنچه دستهای مردم فراهم آورده، فساد در خشکی و دریا نمودار شده است، پس ولیّ خود و پسر دختر پیامبرت را – که همنام رسول توست – بر ما آشکار ساز، تا آنکه همه مظاهر باطل را نابود سازد و حق را ثابت گرداند.۳

در سلسله مقالاتی که از این پس با عنوان «جهان در بحران» تقدیم شما خوانندگان عزیز می‌‌شود، نمادهای مختلف بحرانهایی که امروز جهان با آنها دست به گریبان است، مورد بررسی قرار می‌‌گیرد تا عمق و گستردگی این بحرانها بیش از پیش روشن شود و عجز و ناتوانی انسان امروز در مهار آنها افزون از گذشته معلوم گردد. باشد تا از این رهگذر همه ما به ضرورت ظهور آخرین حجت برای پایان دادن به همه این آشفتگیها، سرگردانیها، رنجها و بلاها واقف و فرج آن حضرت را با همه وجود از خداوند متعال خواستار شویم.

در مقاله پیش رو، که در واقع گزارش سازمان بهداشت جهانی است، شما با یکی دیگر از اابعاد بحرانهای فزاینده‌ای که جان با آن روبروست آشنا می‌شوید.

سخن اصلی این گزارش این است که: اگر چه علم پزشکی جدید در سالیان گذشته به واسطه مقابله با برخی بیماریهای عفونی و همه‌‌گیر و گاه ریشه‌‌کنی آنها همواره به خود بالیده، اما ظهور مجدد این نوع بیماریهای به ظاهر نابود شده و نیز پیدایش برخی بیماریهای جدید، پزشکی و نیز حوزه سلامت بشری را با چالشی جدی مواجه ساخته است.
این گزارش را با هم می‌خوانیم.

تا چندی پیش، نوعی خوش‌‌بینی حکایت از آن داشت که مبارزه طولانی مدت بشر برای به کنترل درآوردن بیماریهای عفونی، تقریباً با موفقیت به پایان رسیده است. دیگر آبله ریشه‌‌کن شده است و فلج اطفال، جذام، چاگاس و کزاز در نوزادان در آستانه نابودی کامل قرار دارد. همچنین آمارها حکایت از آن دارد که هشتاد درصد کودکان جهان در سالهای اخیر در برابر تعدادی از بیماریهای کشنده، مصونیت یافته‌‌اند و داروهای ضد میکروب تولید شده، به نحوی مؤثر، بیماریهای عفونی بی‌‌شماری را به کنترل درآورده‌‌اند.

اما این‌‌گونه خوش‌‌بینیها هم‌‌اکنون در حال رنگ باختن‌‌اند؛ زیرا بررسیها بیانگر آن است که همه ساله به رغم این‌‌گونه تلاشها، باز هم حیات بشر با مرگ میلیونها نفر در اثر برخی از این‌‌گونه بیماریها همراه شده است. بنابراین نه تنها مبارزه  برای به کنترل درآوردن این بیماریها پایان نیافته، بلکه به مرحله‌‌ای بحرانی نیز رسیده است. هم‌‌اکنون، بیماریهای عفونی به عنوان مهم‌‌ترین عامل مرگ و میر در سراسر جهان شناخته می‌‌شوند، به‌‌طوری که حداقل ۱۷ میلیون از ۵۲ میلیون مورد مرگ سالانه جهان را به خود اختصاص داده است. علاوه بر این جمعیت ۱۷ میلیونی که حدود ۹ میلیون نفر آنها را کودکان تشکیل می‌‌دهند، بیش از نیمی از جمعیت ۵/۷۲ میلیارد نفری جهان نیز در معرض بسیاری از بیماریهای بومی قرار دارند.

در حال حاضر، بیماریهایی همچون وبا که تصور می‌‌شد از لحاظ جغرافیایی محدود شده‌‌اند، در مناطقی که به عنوان مناطق ایمن شناخته می‌‌شوند، دوباره در حال شیوع و گسترش است. اگر چه تعدادی از بیماریهای عفونی به‌‌طور کامل به کنترل درآمده‌‌اند، اما برخی بیماریها همچون مالاریا و سل که همواره در گذشته نیز به عنوان بزرگ‌‌ترین دشمنان بشریت شناخته می‌‌شدند، دوباره ظاهر شده‌‌اند و مبارزه‌‌ای دیگر علیه آنها از سر گرفته شده است. اهمیت کنترل بیماریهای عفونی، زمانی آشکار می‌‌گردد که دریابیم نقش عوامل عفونی در گسترش تعداد قابل توجهی از انواع سرطانها کاملاً اثبات شده است.

بیماریهای جدید؛ تهدیدهای جدید
همراهی بیماریهای جدید و نوظهور با گسترش سریع عوامل مقاوم در برابر آنتی‌‌بیوتیکها و نیز افزایش میزان حشرات ناقل مقاوم در برابر حشره‌‌کشها، به چالشهایی رعب‌‌آور برای سلامت بشریت تبدیل شده‌‌اند.

بیماریهای جدید از ایدز گرفته تا بیماریهای معمولی، همه و همه با عفونتهای ویروسی در ارتباط هستند. از آنجا که در بسیاری از این‌‌گونه بیماریها، منبع عفونت هم‌‌چنان ناشناخته مانده است، در نتیجه راه معالجه خاصی نیز تا کنون برای آنها یافت نشده است.

هم‌‌اینک ظهور نوعی مقاومت علیه آنتی بیوتیکها در محیط بیمارستانها در سراسر جهان به پدیده‌‌ای تهدید کننده برای کارکنان حاضر در این‌‌گونه محیطها تبدیل شده است. در چنین شرایطی است که بسیاری از آنتی‌‌بیوتیکهای قوی، بی‌‌اثر شده‌‌اند و این معضل زمانی تشدید می‌‌شود که داروهای جدید محدودی در حال جایگزین شدن آنها است. واقعیت آن است که در چنین مبارزه‌‌ای این میکروبها از بشریت پیشی جسته‌‌اند و هر لحظه نیز فاصله بین توانایی آنها در مسیر جهش یافتن و تبدیل به گونه‌‌های مقاوم در برابر داروها و توانایی بشر برای مقابله با آنها در حال افزایش است.

اینها نمونه‌‌هایی از رویدادهایی است که در روند کنترل بیمایهای همه‌‌گیر در حال ظهور و بروز است؛ روندی که به رغم کشف آنتی بیوتیکها، گسترش واکسیناسیون، توسل به مجموعه‌‌ای از اقدامات بهداشتی و نیز درک بهتری از ماهیت بیماریهای عفونی، باز هم ادامه دارد.

بهای یک شکست
ظهور مجدد بیماریهای عفونی، زنگ خطری است که حکایت از آن دارد که در صورت عدم دستیابی به راهکارهای جدید، امنیت جهانی در حوزه سلامت و رفاه با تهدیدی جدی روبرو خواهد شد.

این‌‌گونه بیماریها، خواه در مناطق خاصی ظهور یابند، همچون مالاریا و تب دنگ که در کشورهای در حال توسعه رواج بسیاری یافته‌‌اند، و خواه گستره‌‌ای جهانی را به خود آلوده سازند، همانند هپاتیت و یا بیماریهایی چون ایدز که از طریق تماس جنسی قابل انتقال هستند و یا اصلاً بیماریهایی که به‌‌وسیله مواد غذایی انتقال می‌‌یابند که هم مردم کشورهای فقیر و هم مردم کشورهای غنی را متأثر از خود می سازند، می‌‌توانند تهدیدهایی جدی برای سلامت جهانی محسوب شوند. از جمله بیماریهای عفونی رایج که امروزه به بحرانهایی در عرصه جهانی تبدیل شده‌‌اند، می‌‌توان به موارد زیر اشاره نمود:

مالاریا: این بیماری که خطرناک‌‌ترین بیماری قابل انتقال از حشرات است، همه ساله ۵۰۰ میلیون نفر از مردم جهان را مبتلا می‌‌سازد و حداقل دو میلیون نفر از این جمعیت را به کام مرگ فرو می‌‌برد.

عفونتهای تنفسی: این‌‌گونه عفونتها نیز همه ساله حدود چهار میلیون نفر از کودکان را از پای درمی‌‌آورد. سل نیز که نوعی بیماری قابل انتقال محسوب می‌‌شود، همه ساله مرگ حدود سه میلیون نفر را با خود دارد. نکته قابل توجه درباره این بیماری آن است که یک سوم جمعیت جهان حامل باسیلهایی هستند که به تولید سل می‌‌انجامند.

اسهال: این بیماری که عمدتاً توسط آب و غذای آلوده منتشر می‌‌شود، همه ساله ۳ میلیون کودک را در سراسر جهان از پای درمی‌‌آورد.

وبا: این بیماری نیز از جمله بیماریهای همه‌‌گیری است که هنوز هم آسیای جنوب شرقی تا خاورمیانه و نیز آفریقای غربی و آمریکای جنوبی را آلوده خود می‌‌سازد.

ایدز: ویروس HIV حامل بیماری ایدز و عمدتاً از طریق روابط جنسی در حال گسترش است. هم‌‌اکنون ۲۴ میلیون بزرگسال به این بیماری مبتلا هستند و ۴ میلیون نفر نیز تا کنون به واسطه ابتلا به این بیماری جان باخته‌‌اند. تنها در سال ۱۹۹۵ بیش از ۳۳۰ میلیون مورد جدید از بیماریهایی که محصول روابط جنسی بوده‌‌اند، شناسایی شده‌‌اند.

هپاتیت: امروزه هپاتیت به عنوان یکی از جدی‌‌ترین مشکلات در عرصه جهانی شناخته می‌‌شود. هم‌‌اکنون حداقل ۳۵۰ میلیون نفر در جهان حامل هپاتیت B هستند و ۱۰۰ میلیون نفر حامل نوع C آن هستند و حداقل یک چهارم این جمعیت در آینده به واسطه این عارضه کبدی مرگ را تجربه خواهند نمود. تنها در سال ۱۹۹۵ بالغ بر ده میلیون مورد بیمار سرطانی که عامل ابتلایشان به سرطان، انواع ویروسها (خاصه ویروس هپاتیت B و C)، باکتریها و انگلها است، شناسایی شدند. برآوردهای سازمان بهداشت جهانی حکایت از آن دارد که کنترل بیماریهای عفونی می‌‌تواند از ۱۵درصد موارد جدید سرطان جلوگیری به عمل آورد.

فقر و گسترش بیماریهای عفونی
فقر در حال گسترش است و از همین‌‌رو است که صدها میلیون نفر از مردم به واسطه شرایط زندگی‌‌شان در معرض ابتلا به بیماریهای عفونی‌‌اند. بیش از یک سوم جمعیت جهان، هم‌‌اینک در فقر شدید به‌‌سر می‌برند و تقریباً یک سوم کودکان جهان به سوءتغذیه مبتلا هستند. هم‌‌چنین نیمی از مردم جهان از دسترسی منظم به ضروری‌‌ترین داروهای موجود محروم‌‌اند.

تداوم افزایش جمعیت جهان، که البته با رشد سریع شهرنشینی نیز همراه شده است، به معنای سکونت میلیونها نفر در محیطهای غیر بهداشتی مملو از جمعیت است که در چنین شرایطی کمبود آب سالم و فقدان بهداشت کافی می‌‌تواند زمینه‌‌ساز بیماریهای عفونی گردد. همین تمرکز شدید جمعیت در چنین مناطق شهری است که می‌‌تواند به خطر ابتلا به بیماریهای تنفسی و نیز بیماریهایی که از طریق آب و غذا قابل گسترش‌‌اند، دامن بزند.

از سویی دیگر در نتیجه تغییر رفتارهای جنسی، انسانها در معرض ابتلای به بیماریهای جنسی مختلفی هستند. هم‌‌اکنون تقریباً در سراسر جهان همه روزه یک میلیون نفر به بیماریهای گوناگون جنسی مبتلا می‌‌شوند که عمده آنها را جوانان تشکیل می‌‌دهند، بیماریهایی عفونی و همه‌‌گیر که در شرایط دنیای امروز با گسترش قابل توجهی همراه شده‌‌اند.

تغییرات شکل گرفته در عرصه تجارت جهانی غذا نیز به خلق شرایطی جدید برای ظهور و گسترش بیماریهای عفونی دامن زده است. حمل احشام، نحوه تهیه، تولید و ذخیره محصولات غذایی، نحوه عرضه و بالاخره رفتارهای تغییر یافته در خورد و خوراک بشری از زمینه‌‌های اصلی این بحران محسوب می‌‌شوند.

تغییر و تحولات اجتماعی در گروههای سنی خاص نیز از جمله عوامل تسهیل ابتلا به بیماریهای عفونی محسوب می‌‌شود. به عنوان مثال می‌‌توان به نحوه گردهم آمدن کودکان در مهد کودکها و یا نحوه نگهداری و زندگی سالمندان در مراکز نگهداری آنها اشاره نمود؛ محیطهایی که به افزایش خطر ابتلا به این‌‌گونه بیماریها کمک بسیاری می‌‌کند.

گسترش مناطق زیستی بشر، میلیونها نفر را در معرض عوامل ناشناخته و یا کمتر شناخته شده قرار می‌‌دهد. تأثیرات حاصله از تغییرهای جوی نیز می‌‌تواند شرایط مساعدی را برای گسترش بیماریهای عفونی به‌‌وجود آورد. اگر چه امروزه داروهای ضد باکتریایی به داروهایی فراگیر تبدیل شده‌‌اند، اما در همین حال، تداوم تکامل و سازگاری میکروبها با محیطزیست نیز هم‌‌چنان ادامه دارد؛ به نحوی که همواره شاهد افزایش مقاومت آنها در برابر این‌‌گونه داروها بوده‌‌ایم.

به دلایل مذکور است که بیماریهای عفونی به یک چالش جهانی تبدیل شده است؛ چالشی که هزینه‌‌های اقتصادی و اجتماعی این بیماریها فراتر از آن است که افراد، خانواده‌‌ها و جوامع بتوانند از آن چشم‌‌پوشی نمایند. از آنجا که دلایل چنین بحرانی، چند بعدی است، مخاطب ما نبایستی صرفاً به افرادی که فعالیتهایشان در حوزه سلامت بشری متمرکز شده است، محدود گردد؛ چرا که این بحران، خود محصول معضلاتی سیاسی، اجتماعی و زیست محیطی و از همه مهم‌‌تر تا حد زیادی نتیجه معضل و بحرانی است که به دست بشریت خلق شده و به عنوان محصول جانبی دنیای مدرن شناخته می‌‌شود.

برگرفته از: www.twnside.org به نقل از ماهنامه سیاحت غرب، ش۸، صص ۸۸ -۹۳.

ماهنامه موعود شماره ۵۲