موعود پایگاه اینترنتی موعود
اشاره:
در قسمت اول این مقاله، پس از بیان مقدماتی در زمینه «زندگی‌بخشی قیام مهدوی» و نقل آیات و روایاتی که بر این موضوع دلالت می‌کنند، به بررسی مراتب و درجات حیات پرداخته و گفتیم که در نگره قرآنی،
زندگی (حیات) از سه مرتبه یا درجه برخوردار است: زندگی دنیوی، زندگی اخروی و زندگی ناشی از ایمان و عمل صالح، که از آن تعبیر به «حیات طیبه» می‌شود. و سرانجام پس از بررسی مراتب سه گانه حیات
نتیجه گرفتیم که: به اعتقاد ما آن زندگی که وعده تحقق آن در عصر ظهور داده شده است، چیزی جز همین «حیات طیبه» نیست.
در این قسمت از مقاله به بررسی چگونگی تحقق این حیات طیبه و اثار و پیامدهای تحقق آن در انسان و جهان می‌پردازیم.
۱. چگونگی تحقق حیات طیبه
برای روشن شدن این مطلب که چگونه با ظهور امام مهدی(ع) حیات طیبه محقق می‌شود لازم است که مقدماتی را یادآور شویم:
-۱ -۱ آب منشأ و سرچشمه حیات: قرآن کریم از یک سو، «آب» را به عنوان اصل حیات و مبدأ پیدایش زندگی بر کره خاکی معرفی کرده، می‌فرماید:
…. و جعلنا من الماء کل شیء حیّ.۱
و هر چیز زنده‌ای را از آب پدید آوردیم.
و از سوی دیگر نزول آب (باران) از آسمان را مایه زنده شدن دوباره زمین دانسته، می‌فرماید:
و الله أنزل من السماء ماء فأحیا به الأرض بعد موتها إنّ فی ذلک لأیه لقوم یسمعون.۲
و خدا از آسمان آبی فرود آورد و با آن زمین را پس از مردنش زنده گردانید، قطعاً در این [امر] برای مردمی‌که شنوایی دارند، نشانه‌ای است.
و سرانجام در آیه‌ای دیگر، آراسته شدن زمین به زیور گیاهان را ناشی از درآمیختن نزولات آسمانی با آنها دانسته، می‌فرماید:
إنّما مثل الحیاه الدنیا کماء أنزلناه من السماء فاختلط به نبات الأرض ممّا یأکل الناس و الأنعام حتّی إذا أخذت الأرض زخرفها و ازّیّنت…۳.
در حقیقت، مَثَل زندگی دین بسان آبی است که آن را از آسمان فروریختیم، پس گیاه زمین – از آنچه مردم و دامها می‌خورند – با آن درآمیخت، تا آنگاه که زمین پیرایه خود را برگرفت و آراسته گردید….
همه این آیات دلالت بر این دارند که آغاز و استمرار زندگی انسانها و دیگر موجودات در زمین بدون وجود آب امکان پذیر نبوده و نخواهد بود.
-۲ -۱ تشبیه امامان معصوم(ع) به آب: در تعدادی از روایات، امامان معصوم(ع) به آب تشبیه شده‌اند، از جمله در روایاتی که در تأویل این آیه شریفه:
قل أرأیتم إن أصبح ماؤکم غوراً فمن یأتیکم بماء معین.۴
بگو: «به من خبر دهید، اگر آب [آشامیدنی] شما [به زمین] فرو رود، چه کسی آب روان برایتان خواهد آورد؟
از امام موسی بن جعفر(ع) نقل شده است، می‌خوانیم:
إذا فقدتم إمامکم فلم تروه فماذا تصنعون.۵
هرگاه امامتان را نیابید و او را نبینید چکار خواهید کرد؟
إذا غاب عنکم إمامکم فمن یأتیکم بإمام جدید.۶
هرگاه امامتان از نظرتان غایب شود، چه کسی امام جدیدی برایتان خواهد آورد؟
همچنین در روایت دیگری که از امام علی بن موسی الرضا(ع) در ذیل همین آیه شریفه وارد شده، آمده است:
ماؤکم أبوابکم أی الأئمّه و الأئمّه أبواب الله بینه و بین خلقه.۷
«آب شما» ابواب شما، یعنی امامان هستند، امامان ابواب الهی بین او و بین آفریدگان اویند.
با توجه به روایات یادشده می‌توان گفت:
همچنان‌که خداوند، آب را مایه حیات مادی انسانها قرار داده و تنها به وسیله نزول باران رحمت الهی است که زمین مرده و گیاهان خشکیده روح و حیات تازه‌ای می‌یابند، امامان معصوم(ع) را نیز مایه حیات معنوی
آنها قرار داده و تنها به برکت وجود آنهاست که آدمیان می‌توانند از زندگی پاکیزه معنوی بهرهمند شوند.
به بیان دیگر همچنان‌که آغاز و استمرار حیات مادی انسانها تنها به مدد وجود آب امکان‌پذیر شده است، حیات معنوی یا حیات طیبه آنها نیز تنها به یمن بهره‌مندی از چشمه‌سار زلال ولایت امامان معصوم(ع) محقق
می‌شود و انسانها هرچه بیشتر خود را در معرض این چشمه‌سار قرار دهند از شور و نشاط و سرزندگی معنوی بیشتری نیز بهرهمند می‌شوند.
با مشخص شدن نقش امامان معصوم(ع) در تحقق حیات معنوی انسانها می‌توان به تصوری روشن از چگونگی تحقق حیات طیبه در عصر ظهور رسید. توضیح آنکه در این عصر – که عصر تجلی کامل ولایت الهی
است – خداوند متعال به برکت وجود ولی الله الاعظم، ارواحنا له الفداء، همه حجابها و موانعی را که پیش روی انسانها وجود دارد برمی‌دارد و آنها را به مراتب بالای ادراک، آگاهی و ایمان نائل می‌سازد تا جایی که
همه مظاهر شرک، کفر، گناه، ظلم، بی‌عدالتی از زمین رخت بر می‌بندد و انسانها مستغرق در یاد و نام خداوند می‌شوند. اینجاست که آن حیات پاکیزه که انسانها قرنها به دنبالش بودند، محقق شده و آدمی
امکان نیل به مراتب عالی کمال را پیدا می‌کند.
برخی از روایاتی که در آنها به نقش محوری ولی خدا در تحولات عصر ظهور اشاره شده به شرح زیر است:
۱. در نخستین روایت، امام باقر(ع) به نقش حضرت مهدی(ع) در رشد عقلانی و ارتقای درک انسانها اشاره کرده، می‌فرمایند:
إذا قام قائمنا وضع الله یده علی رؤس العباد فجمع بها عقولهم و کملت به أحلامهم [أخلاقهم].۸
هنگامی‌که قائم ما به پا خیزد خداوند دستش را بر سر بندگان می‌گذارد و بدین وسیله عقلهای آنها افزایش یافته و خردهای [خلقهای] آنها به کمال می‌رسد.
۲. در روایت بعدی که از رسول گرامی اسلام(ص) نقل شده است، محوریت عبودیت خداوند در عصر ظهور و برطرف شدن همه خوی و خصلتهای حیوانی مورد توجه قرار گرفته و تأکید شده که همه این آثار به برکت
وجود حجت خدا، حضرت مهدی(ع) است:
یفرّج الله بالمهدی عن الأمّه. یملاء قلوب العباد عباده یسعهم عدله. به یمحق الله الکذب و یذهب الزمان الکلب و به یخرج ذلّ الرقّ من أعناقکم.۹
خداوند به وسیله مهدی برای امت گشایش حاصل می‌کند. او دلهای بندگان را با عبادت پر می‌کند و عدالتش را بر آنها دامن‌گستر می‌سازد. خداوند به وسیله او دروغ و دروغگویی را ریشه‌کن می‌کند و خوی درندگی
و ستیزه‌جویی را از بین می‌برد و طوق ذلت و بردگی را از گردن شما بر می‌دارد.
۳. و سرانجام در آخرین روایت، امام رضا(ع) به این مطلب که خداوند در عصر ظهور به وسیله امام مهدی(ع) زمین را از همه مظاهر ظلم و جور پیراسته می‌سازد، اشاره کرده، می‌فرماید:
یطّهّر الله به الأرض من کل جور و یقدّسها من کل ظلم… فإذا خرج أشرقت الأرض بنور ربّها و وضع میزان العدل بین الناس فلا یظلم أحد أحداً.۱۰
خداوند به وسیله قائم، جهان را از هر گونه ناروایی پاکیزه و از هر گونه ستم پیراسته می‌سازد… آنگاه که او قیام کند، زمین به نور پروردگارش روشن می‌شود، میزان عدل را در میان مردم برپا می‌سازد و هیچکس
به دیگری ستم روا نخواهد داشت.
بر این اساس می‌توان گفت که تحقق حیات پاکیزه و معنوی در عصر ظهور چیزی جز اثر تجلی ولایت ولیّ الله بر زمین نیست و همه آنچه در این عصر محقق می‌شود تنها از برکت وجود ایشان است، که چون آبی
زلال سرزمینهای تفتیده جان آدمیان را روح و حیات تازه‌ای می‌بخشد.
۲. آثار تحقق حیات طیبه
تا کنون روشن شد که با ظهور امام مهدی(ع)، زندگی تازه‌ای که سراسر نور و روشنایی، پاکی و پاکیزگی، درستی و درستکاری، خرد و خردورزی، راستی و راستگویی، عدالت و عدالت‌ورزی، عبادت و بندگی و …
است، بر جهان جان انسانها، حاکم می‌شود، حال می‌خواهم ببینیم که این زندگی جدید چه آثار و پیامدهایی بر جهان پیرامون انسانها بر جای می‌گذارد و با حاکمیت آن چه تحولی در جهان طبیعت رخ می‌دهد.
برای روشن شدن این موضوع ابتدا لازم است که نگاهی داشته باشیم به برخی از آیاتی که در آنها به نوعی رابطه حیات معنوی و مادی انسانها و تأثیر تقوا و پاکدامنی بر افزایش بهره‌مندی آدمیان از نعمتهای این
جهان، اشاره شده است:
۱. در نخستین آیه، خداوند متعال به صراحت تمام اعلام می‌کند که اگر مردم آنچنان که باید ایمان آورده و پرهیزکاری پیشه می‌کردند، دروازه‌های برکت آسمان و زمین بر آنها گشوده می‌شد:
ولو أن أهل القری آمنوا و اتقوا لفتحنا علیهم برکات من السماء و الأرض و لکن کذّبوا فأخذناهم بما کانوا یکسبون.۱۱
و اگر مردم شهرها ایمان آورده و به تقوا گراییده بودند، قطعاً برکاتی از آسمان و زمین برایشان می‌گشودیم ولی تکذیب کردند، پس به [کیفر] دستاوردشان [گریبان] آنها را گرفتیم.
۲. در آیه دیگر نیز خداوند پایداری بر راه راست را موجب بهره‌مندی از آب گوارا دانسته، می‌فرماید:
و أن لو استقاموا علی الطریقه لأسقیناهم ماء غدقاً لنفتنهم فیه و من یعرض عن ذکر ربّه یَسلکه عذاباً صعداً۱۲
اگر [مردم] در راه راست پایداری ورزند قطعا آب گوارایی بدیشان نوشانیم تا در این باره آنان را بیازماییم و هر کس از یاد پروردگار خود دل بگرداند، وی را در قید عذابی [روز] افزون درآورد.
۳. در سومین آیه، خداوند متعال به نقل از حضرت نوح(ع) آمرزش‌خواهی را مایه نزول بارانهای پی‌درپی و فراوانی اموال و نعمتهای گوناگون معرفی کرده، می‌فرماید:
فقلت استغفروا ربّکم إنّه کان غفّارا یرسل السماء علیکم مدراراً و یمددکم بأموال و بنین و یجعل لکم جنات و یجعل لکم أنهاراً. ۱۳
و گفتم : از پروردگارتان آمرزش بخواهید که او همواره آمرزنده است [تا] بر شما از آسمان باران پی در پی فرستد و شما را با اموال و پسران یاری کند و برایتان باغها قرار دهد و نهرها برای شما پدید آورد.
با توجه به آیات یاد شده و آیات و روایات فراوان دیگری که در آنها تأکید شده همه نعمتهای مادی دنیا برای انسان، به عنوان خلیفه خدا بر زمین، آفریده شده است.۱۴ می‌توان گفت:
با تحولی که در عصر ظهور در جهان جان انسانها رخ می‌دهد، درهای زمین و آسمان گشوده شده و آنها با گشاده‌دستی تمام همه نعمتهای خود را بر آدمیان جاری می‌کنند، یعنی زمانی که انسان از در آشتی با
خدای خود بر می‌آید و رابطه خود را با خدای خود اصلاح می‌کند، آسمان و زمین، گیاهان و جانوران، آب و خاک، ابر و باد، ماه و خورشید و دیگر مخلوقات خداوند در خدمت این انسان در می‌آیند و بی هیچ دریغی
همه آنچه در توان دارند، به پای او می‌ریزند.
و این همان مطلبی است که در فرموده پیامبر گرامی اسلام(ص) نیز بدان تصریح شده است:
یتنعّم أمّتی فی زمن المهدی نعمه لم یتنعّموا قبلها قطّ یرسل السماء علیهم مدراراً و لا تدع الأرض شیئا من نباتها الّا أخرجته. ۱۵
امت من در زمان مهدی از نعمتهایی برخوردار می‌شوند که هرگز پیش از آن از آنها برخوردار نبوده‌اند؛ آسمان بر آنها باران پی درپی می‌فرستد و زمین همه گیاهانش را [برای آنها] می‌رویاند.
بنابراین شاید بتوان گفت:
همه تحولاتی که در عصر ظهور در طبیعت رخ می‌دهند، همه برکاتی که در این عصر نازل می‌شوند، همه نعمتهایی که در این دوران بر مردمان عرضه می‌گردد و سرانجام همه رفاه و آسایش مادی که پس از ظهور
رخ می‌نماید، چیزی جز آثار تحول انسان و نیل او به حیات طیبه، به عنوان مهم‌ترین فلسفه ظهور نیست.
پی‌نوشت‌ها:
۱. سوره انبیاء (۲۱) ایه ۳۰.
۲. سوره نحل (۱۶) آیه ۶۵؛ همچنین ر.ک: سوره بقره (۲)، آیه ۱۶۴؛ سوره عنکبوت (۲۶)، آیه ۶۳.
۳. سوره یونس(۱۰)، آیه ۲۴.
۴. سوره ملک (۶۷)، آیه ۳۰.
۵. شیخ صدوق، کمال الدین و تمام النعمه، ج۲، ص۳۶۰.
۶. محمدبن یعقوب کلینی، الکافی، ج۱، ص۳۳۹، ح۱۴.
۷. علی‌بن ابراهیم قمی، تفسیر القمی، ج۲، ص۳۷۹.
۸. محمدبن یعقوب کلینی، همان، ص ۲۵، ح۲۱.
۹. شیخ طوسی، کتاب الغیبه، ص۱۱۴؛ محمدباقر مجلسی، بحارالانوار، ج۵۱، ص۷۵، ح۲۹.
۱۰. محمدباقر مجلسی، همان، ص ۳۲۱ – ۳۲۳، ح۲۹.
۱۱. سوره اعراف (۷)، آیه ۹۶.
۱۲. سوره جن (۷۲)، آیه ۱۶.
۱۳. سوره نوح (۷۱) آیه ۱۰ – ۱۲.
۱۴. ر.ک. آیه ۲۹ از سوره بقره که می‌فرماید: «هو الذی خلق لکم ما فی الارض جمیعا؛ اوست آن کس که آنچه در زمین است، همه را برای شما آفرید».
۱۵. محمد باقر مجلسی، همان، ج۵۱، ص۸۳.
ماهنامه موعود شماره ۵۲
