آشنایی با تجويد (۱)

کلام در زبان عرب از بیست و هشت حرف تشکیل مى‌شود. و براى پیدا کردن مخرج هر یک از آن‌ها باید آن حرف را ساکن نموده و یک همزه مفتوحه بر سر آن بگذاریم مثلاً ب و ت را می‌گوئیم أب و أت با این عمل مخرج ب و ت معلوم مى‌شود. این بیست و هشت حرف از چهار موضع و هفده محل خارج مى‌گردند:
موضع اول: حَلق که داراى سه محل و شش حرف می‌باشد.
موضع دوم: زبان کوچک که داراى دو محل و دو حرف می‌باشد.
موضع سوم: دهان که داراى هشت محل و شانزده حرف می‌باشد.
موضع چهارم: لب که داراى چهار محل و چهار حرف می‌باشد.
اینک شرح آن‌ها: گفتیم حلق داراى سه محل می‌باشد. از انتهاى حلق شروع کنیم.
اول محل ه و ء است و در وسط حلق محل ح و ع و نزدیک به دهان محل خ و غ مى‌باشد. و براى آن‌که بیشتر در ذهن بماند به این شعر توجه فرمائید:
حرف حلقى شش بود اى نور عین = ها و همزه حا و عین و خا و غین
موضع دوم: زبان کوچک که مخرج ق و ک می‌باشد.
موضع سوم: دهان را گفتیم که داراى هشت محل و شانزده حرف می‌باشد.
محل اول: (ج ش ى) این سه حرف را شجرى گویند چون در موقع تلفظ دهان باز مى‌شود.
محل دوم: (ض) براى اداء حرف ضاد باید تمام طول کنار زبان بطور طبیعى به کنار دندان‌هاى پهلو تماس گیرد.
محل سوم: (ل) براى اداء لام تمام سر زبان با پشت لثه بالا تماس مى‌گیرد.
محل چهارم: (ن) براى اداء نون هم تمام سر زبان با پشت دندان‌ها و لثه بالا تماس می‌گیرد.
محل پنجم: (ر) براى اداء حرف (راء) تمام سر زبان را پشت لثه بالا بطورى که نچسبد بلکه با آن مماس قرار گیرد، قرار می‌دهیم.
محل ششم: (ز، س، ص) براى اداء این سه حرف سر زبان را پشت دندان‌هاى ثنایاى بالا تماس می‌دهیم ولى زبان را نمى‌چسبانیم.
محل هفتم: (ث، ذ، ظ) باز هم سر زبان را با پشت دندان‌هاى بالا تماس می‌دهیم ولى زبان را نمى‌چسبانیم.
محل هشتم: (ت، د، ط) که این سه حرف هم از پهناى سر زبان با پشت دندانهاى بالا اداء مى‌شوند.
موضع چهارم: موضع لب می‌باشد و آن داراى چهار محل و چهار حرف می‌باشد.
محل اول: (ف) که مخرج آن از تیزى دندانهاى ثنایاى بالا تا شکم لب زیرین مى‌باشد.
محل دوم: (ب) مخرج آن ترى هر دو لب هنگامى که بر روى هم گذارده شوند مى‌باشد.
محل سوم: (م) و مخرج آن خشکى هر دو لب هنگامى که بر روى هم گذارده شوند مى‌باشد.
محل چهارم (و) مخرج آن از میان دو لب است به صورتی که بهم نخورند.