نگاهی به موضوع امام مهدی در كلام اهل بيت (ع)

اندیشه مهدویت و ظهور، یکى از اصیل ترین اندیشه هاى اسلامى است و بنیانگذار آن پیامبر اکرم صلى الله علیه و آله است. آن حضرت، خود عقیده به ظهور حضرت مهدى (عج) را در جدول عقاید اسلامى قرار داد، به همین جهت، این موضوع به طور یکسان در منابع شیعه و سنى منعکس گردیده است. اهل بیت پیامبر علیهم السلام نیز این اندیشه و اعتقاد را در جامعه اسلامى تبلیغ کرده‌اند.

مى توان ادعا کرد که هیچ مسأله اسلامى همانند عقیده مهدویت و ظهور، از قطعیت و سابقه تاریخى برخوردار نیست.
حضرت مهدى (عج) به عنوان دوازدهمین جانشین پیامبر صلى الله علیه و آله در روایات شیعه و سنى مطرح و معرفى شده است. این معرفى چنان دقیق و مشخص است که قابل انطباق بر فرد دیگرى جز شخص آن حضرت نیست که از فرزندان فاطمه علیها السلام و امام حسین علیه السلام و نام پدرش امام حسن عسکرى علیه السلام مى باشد.
او آخرین حجت الهى از سلسله انبیا و اوصیاست که با ظهورش جهان را پر از عدل و داد مى سازد. او هم اکنون به عنوان یک امام زنده، ولى غایب، در روى زمین زندگى مى کند و در زمان پدرش و بعد از او در غیبت صغرى و کبرى مشاهده شده است.
گفتار اهل بیت علیهم السلام درباره امامت مهدى (عج)
۱- امیر مؤمنان علیه السلام
– کمیل بن زیاد مى گوید: حضرت على علیه السلام دستم را گرفت و به سوى قبرستان کوفه برد. هنگامى که به صحرا رسیدیم، آهى کشید و فرمود:
… آرى، هرگز زمین از کسى که به حجت الهى قیام کند خالى نمى شود؛ خواه ظاهر باشد و آشکار یا ترسان و پنهان! تا دلایل و نشانه هاى روشن خداوند باطل نگردد، ولى آن ها چند نفرند و کجا هستند؟! سوگند به خدا، تعداد آنان کم و ارزش و مقامشان نزد خدا بسیار است … آنان جانشینان خدا در روى زمین و دعوت کنندگان به دین او هستند.
کلام امیر مؤمنان على علیه السلام در مورد «حجتِ ترسان و پنهان خدا» اشاره به امام غایب (عج) است.
– عبدالعظیم حسنى از امام جواد علیه السلام و او از پدران گرامى اش از امیر مؤمنان علیه السلام این گونه نقل کرده است:
قائم ما غیبتى طولانى خواهد داشت، شیعیانِ زمان غیبتش را همانند گله اى مى بینم که دنبال چراگاه است، ولى آن را نمى یابد. آگاه باشید هر کدام از آنان بر دینش ثابت و استوار بماند و به خاطر طول غیبت قائم (ع) دلش سخت نگردد، روز قیامت با من و هم پایه من خواهد بود …..

۲- حضرت زهرا علیه السلام
جابر بن عبدالله مى گوید: براى تبریک ولادت امام حسن علیه السلام نزد سرورم حضرت فاطمه علیها السلام رفتم، در دستش صحیفه اى از دُرّ سفید دیدم.
عرض کردم: اى بهترین زنان عالم! این صحیفه چیست؟ فرمود:
در این صحیفه نام امامان و پیشوایان از فرزندان من نوشته شده است.
عرض کردم: ممکن است آن را به من دهید تا نگاه کنم؟ فرمود:
اى جابر! اگر اشکال نداشت مى دادم، امّا جز پیامبر صلى الله علیه و آله یا وصى یا اهل بیت نبىّ نمى تواند به این لوح دست بزند. به تو اجازه مى دهم که فقط به آن نگاه کنى.
جابر مى گوید: نگاه کردم دیدم نام پیامبر صلى الله علیه و آله و امامان و نام پدر و مادر هر کدام در آن نوشته شده است. مشخصات آخرین امام، عبارت بود از:
ابوالقاسم م ح م د بن حسن، حجت خدا برآفریدگانش، مادرش کنیزى به نام نرجس است.
۳- امام حسن علیه السلام
ابو سعید مى گوید: امام حسن علیه السلام خطاب به مردم مى فرمود:
… آیا نمى دانید که هر یک از ما بیعت طاغوت زمانش را بر گردن دارد جز قائم، همان کسى که روح خدا عیسى بن مریم پشت سرش به نماز مى ایستد.
از این رو، خداوند ولادتش را پنهان خواهد کرد و شخص او از دیده ها غایب خواهد بود تا این که قبل از خروج، بیعت کسى را بر گردن نداشته باشد. او نهمین از فرزندان حسین و فرزند سرور کنیزان است، خداوند عمرش را طولانى مى کند، سپس به قدرتش او را در سیماى جوان زیر چهل سال ظاهر مى کند تا همه بدانند خداوند بر هر کارى تواناست.
۴- امام حسین علیه السلام
عبدالرحمان بن ثابت مى گوید: امام حسین علیه السلام فرمود:
دوازده نفر (امام و پیشوا) از ما اهل بیت است، نخستین آن ها امیر مؤمنان على بن ابى طالب علیه السلام و آخرین شان نهمین از فرزندان من و قائم به حق است.
خداوند زمین را بعد از مرگش توسط او زنده مى کند و دین حق را به وسیله او بر تمام دین ها چیره مى گرداند، گرچه براى مشرکان ناپسند باشد. او غیبتى خواهد داشت که در آن گروهى از دینشان (از عقیده به امامت آن حضرت)
برمى گردند و عده اى بر دینشان ثابت و استوار مى مانند؛ این گروه (توسط مخالفان) آزار مى شوند و به آنان گفته مى شود: اگر راست مى گویید، این وعده (ظهور مهدى) کى خواهد بود؟ آگاه باشید، آن ها که در زمان غیبتش در برابر اذیت و آزار (مخالفان) صبر پیشه کنند (و از عقیده به امامت مهدى (عج) دست برندارند)، همانند کسانى اند که در کنار رسول خدا صلى الله علیه و آله با شمشیر جهاد مى کردند.
۵- امام سجاد علیه السلام
سعید بن جبیر مى گوید: امام زین العابدین علیه السلام فرمود:
ولادت قائم ما از مردم پوشیده مى ماند، به گونه اى که تعدادى از مردم مى گویند: هنوز متولّد نشده است و آن (غیبت قائم و پوشیده بودن ولادتش) براى این است که وقتى ظهورکرد، بیعت هیچ طاغوتى را بر گردن نداشته باشد.
۶- امام محمد باقر علیه السلام
محمد بن مسلم مى گوید: از امام باقر علیه السلام شنیدم که فرمود:
قائم ما (عج) با (ایجاد) بیم و هراس (در دل دشمنانش) یارى مى شود، به پیروزى تأیید مى گردد … شعاع سطلنت و حکومتش به شرق و غرب زمین مى رسد، خداوند به وسیله او دینش را بر تمام دین ها پیروز مى کند، گرچه براى مشرکان ناپسند باشد، خرابى ها از روى زمین برچیده شده و همه جا آباد شود، روح خدا عیسى بن مریم علیه السلام فرود آمده و پشت سرش نماز مى گزارد ….
۷- امام صادق علیه السلام
مَسْعَده مى گوید: نزد امام صادق علیه السلام بودم که پیرمرد قد خمیده اى با عصا وارد شد و به آن حضرت سلام کرد. سپس دستش را بوسید و گریه کرد. امام صادق علیه السلام فرمود: پیرمرد چرا گریه مى کنى؟ او عرض کرد:
فدایت شوم اى پسر رسول خدا صلى الله علیه و آله! صد سال است که در انتظار قائم شما هستم؛ با خودم مى گویم این ماه ظهور مى کند، امسال مى آید، امّا سنّم بالا رفته و اجلم نزدیک شده و مى بینم براى شما اهل بیت حوادث ناخوشایندى رخ مى دهد، یا کشته مى شوید یا تبعید و آواره مى گردید، ولى دشمنانتان غالب و پیروزند؛ بنابراین چرا گریه نکنم.
مسعده مى گوید: با شنیدن سخنان او چشمان امام صادق علیه السلام پر از اشک شد و فرمود:
اى پیرمرد! اگر خداوند به تو عمرى دهد که قائم ما را ببینى، در بهشت برین با ما خواهى بود و اگر قبل از آن مرگت رسید، روز قیامت با خاندان محمد صلى الله علیه و آله محشور خواهى شد … اى پیرمرد! قائم ما، فرزند حسن بن على بن محمد بن على بن موسى است و موسى فرزند من است، ما دوازده نفر همه پاک و معصومیم … اى پیرمرد! سوگند به خدا، اگر از دنیا فقط یک روز مانده باشد، خداوند آن را طولانى مى کند تا قائم ما اهل بیت خروج نماید ….
۸- امام موسى کاظم علیه السلام
یونس بن عبدالرحمان مى گوید: نزد امام موسى کاظم علیه السلام رفتم و
عرض کردم: اى فرزند رسول خدا! آیا قائم به حق تو هستى؟ فرمود:
من قائم به حقم، اما آن قائمى که زمین را از لوث وجود دشمنان خدا پاک مى کند و آن را از عدل و داد پر مى نماید، آن سان که از ظلم و جور پر شده است، پنجمین از فرزندان من است که غیبتى طولانى خواهد داشت ….
۹- امام رضا علیه السلام
رَیَّان بن صَلْت مى گوید: به امام رضا علیه السلام عرض کردم: آیا صاحب این امر تو هستى؟ فرمود:
من صاحب امر هستم، امّا آن کس نیستم که زمین را از عدل و داد پر مى کند، آن گونه که از ستم پر شده است؛ چگونه من هم او باشم با ضعفى که در اندامم مشاهده مى کنى، در حالى که وقتى قائم خروج کند، در سن پیرمردان و در سیماى جوانان است، بدنى نیرومند دارد، به گونه اى که قوى ترین درخت را مى تواند با دست از زمین برکند … او چهارمین از فرزندان من است، خداوند او را از دیده ها مى پوشاند تا روزى که آشکار شده، زمین را از عدل و داد پر کند، همان گونه که از ظلم و جور پر شده است.
۱۰- امام جواد علیه السلام
عبدالعظیم حسنى گوید: به امام جواد علیه السلام عرض کردم: امیدوارم قائم خاندان محمد صلى الله علیه و آله شما باشى، همان کسى که زمین را از عدل و داد پر مى کند، آن سان که از ظلم و جور پر شده است. فرمود:
اى ابوالقاسم! همه ما (امامان) قائم به امر خدا و هدایتگر مردم به سوى دینش هستیم، اما آن قائمى که خداوند توسط او زمین را از لوث وجود کافران پاک مى گرداند و از عدل و داد پر مى نماید، کسى است که ولادتش از مردم پوشیده مى ماند و شخص او از دیده ها پنهان مى شود و بر مردم حرام است نام (مخصوص) او را ببرند، او همنام و هم کنیه رسول خداست ….
۱۱- امام هادى علیه السلام
ابى دُلْف مى گوید؛ از امام على النقى علیه السلام شنیدم که فرمود:
امام و پیشواى بعد از من فرزندم حسن است و بعد از او فرزندش قائم (عج) است، همان کسى که زمین را از عدل و داد پر مى کند آن گونه که از ظلم و جور پر شده است.
۱۲- امام عسکرى علیه السلام
موسى بغدادى مى گوید: از امام حسن عسکرى علیه السلام شنیدم که فرمود:
گویا شما را مى بینم که در مورد جانشین بعد از من اختلاف دارید. آگاه باشید هر که به امامان بعد از رسول خدا عقیده مند باشد، ولى امامت فرزندم را انکار نماید، همانند این است که به نبوت تمام پیامبران و رسولان اقرار کند و منکر نبوت رسول خدا باشد (چنین فردى در حقیقت منکر همه پیامبران است)؛ زیرا پیروى از آخرین امام، مانند پیروى از اولین امام است و آن که آخرین امام را انکار نماید، همانند این است که اولین امام را منکر شده است.
آگاه باشید، فرزندم غیبتى خواهد داشت که مردم در آن (نسبت به امامتش) به شک مى افتند، جز آن ها که خداوند حفظشان کند.
گفتنى است که روایات اهل بیت علیهم السلام در زمینه امامت حضرت مهدى (عج) فراوان و بیش از حد شمارش است؛ آنچه ذکر شد، نمونه اى مختصر، گویا و روشن است و تأمل در آن ها این مطلب را اثبات مى کند که امامان علیهم السلام عنایت خاصى داشتند که امامت حضرت مهدى (عج) در جامعه مطرح شود تا خاتمیت وصایت را اعلام کنند، آنان هم چنین از فتنه هایى که ممکن است دامنگیر مردم زمان غیبت شود، خبر داده‌اند تا آنان هشیار گردند و فریب شیاطین جن و انس را نخورده و در امامت امام غایب (عج) تشکیک ننمایند.
از این رو، هر بار که شیعه اى به امام زمان خویش مراجعه و از ظهور حضرت مهدى (عج) سؤال مى کرد، آن امام با دلدارى او و بیان مطالبى در مورد آن حضرت موجب آرامش وى مى گردید و روحیه امید و انتظار را در وجود او تقویت مى کرد و با عبارات گوناگون، بر حتمیت و قطعیت ظهور حضرت حجت (عج) تأکید مى ورزید. تمام سؤال و جواب ها حکایت از این دارد که شیعه همواره در انتظار ظهور روزشمارى مى کرده و این خود قطعیت مسأله مهدویت و ظهور را در فرهنگ و اندیشه مردم نشان مى دهد.
در بیشتر روایات مربوط به حضرت مهدى (عج) بر این مطلب تأکید شده که گسترش عدل و داد در روى زمین، پس از ظهور آن حضرت است؛ همان چیزى که جامعه بشرى همیشه تشنه آن بوده و تبهکاران و ستمکاران، تنها شعار آن را سر داده‌اند. امامان علیهم السلام با تأکید بر این که عدل و داد توسط حضرت مهدى (عج) در پهنه گیتى مستقر خواهد شد، به ما
گوشزد کرده‌اند که استقرار عدل و داد درتمام گیتى از کسى غیراز امام عصر (عج) ساخته نیست و توانایى هاى روحى اى که خداوند در وجود آن حضرت نهاده، در حدّى است که مى تواند رهبرى جهان را به دست گرفته، عدالت را در تمام گیتى گسترش دهد و چه بسا مردم جهان نیز طى قرن ها تجربه به این مطلب برسند که تحقق عدالت واقعى جز از یک رهبر الهى بر نمى آید که این خود موجب سرخوردگى آنان از رهبران فاسدشان گردیده، از روى اضطرار و بیچارگى دست به سوى آسمان دراز کنند و از خداوند مدد جویند و این خود گامى دیگر در تحقق شرایط ظهور باشد.

پی نوشت:

1. على نورى، على رضا، شناخت حضرت مهدى (عج)، ۱جلد، زمزم هدایت – قم، چاپ: سوم، ۱۳۸۵.
2. نهج البلاغه، فیض الاسلام، حکمت ۱۳۹.
3. بحارالانوار، ج ۵۱، ص ۱۰۹.
4. على نورى، على رضا، شناخت حضرت مهدى (عج)، ۱جلد، زمزم هدایت – قم، چاپ: سوم، ۱۳۸۵.
5. کمال الدین و تمام النعمه، ج ۲- ۱، ص ۳۰۷.
6. هر یک از امامان ما، در عصر خود در شرایطى زندگى مى کردند که طاغوتى رهبرى جامعه رابه دست داشت، امّا وقتى امام غایب علیه السلام ظهور کند، تمام رهبران فاسد را نابود مى کند و خود زمام رهبرى جهان را به دست مى گیرد؛ از این رو، بیعت هیچ فرمانروایى بر گردن آن حضرت نیست.
7. بحارالانوار، ج ۵۱، ص ۱۳۲.
8. ۸در گمراهى مردم مرگ و در هدایتشان حیات و زندگى است.
9. منتخب الاثر، ص ۲۰۵.
10. بحارالانوار، ج ۵۱، ص ۱۳۵.
11. منتخب الاثر، ص ۲۹۲.
12. منتخب الاثر، ص ۲۵۴.
13. بحارالانوار، ج ۵۱، ص ۱۵۱.
14. منتخب الاثر، ص ۲۲۱.
15. منتخب الاثر، ص ۲۸۶.
16. همان، ص ۲۲۵.
17. منتخب الاثر، ص ۲۲۶.

گرداوری:صدراله زین العبادی-کارشناس ارشدتاریخ تشیع