موعود پایگاه اینترنتی موعود
- آشنایی با موقعیت شام
شام قدیم یا شامات از لحاظ جغرافیایی سرزمینی بزرگ در آسیای غربی در حدّ فاصل دریای مدیترانه، سواحل غربی فرات، مرز شمالی حجاز، مرز جنوبی روم شرقی قدیم و ترکیه فعلی است. معروف‌ترین رود این سرزمین فرات است.
شام از لحاظ تاریخی یک پای همیشگی تاریخ اسلام است و در تاریخ جنگ‌های دوران اسلامی، به خصوص جنگ‌هایی که با اروپاییان در گرفته است، جایگاه ویژه‌ای دارد. شام پس از جنگ جهانی اوّل به چهار کشور سوریه، اردن، فلسطین و لبنان تقسیم شد. خود این چهار کشور مانند تمام سرزمین‌های استقلال یافته عثمانی، تاریخ درازی نداشته‌اند امّا به گفته مورخان وارث سرزمینی قدیمی و باستانی با پنج‌هزار سال قدمت به نام شام هستند؛ زیرا «الشام و الشام» نامی‌بوده که جغرافی‌دانان عرب بر دریای روم و بیابان ممتدی که از ابله تا فرات و از طرف دیگر از فرات تا مرز روم محدود می‌شده است، اطلاق می‌کرده‌اند. در حقیقت سرزمین شام اوّلین مرکز بینِ مراکز تمدن عربی ـ اسلامی‌بوده است.
شام تا پیش از آنکه تحت سلطه مسلمانان درآید در تصرّف امپراتوری روم شرقی بوده است. پس از مهاجرت قبایلی از جزیر＼العرب (شبه جزیره عربستان) به این سرزمین بود که ورود اعراب به شام گسترش یافت و قبایلی عربی به این دیار کوچانده شدند که مهم‌ترین آن قبایل عبارت بودند از: قضاعه، جذام، لخم، کلب، تنوخ، سلیح و بهراء. آنان به دلیل زندگی طولانی در جوار رومیان غالباً به کیش نصرانی درآمده و آداب و رسوم آنان را پذیرفته بودند تا اینکه پس از بعثت و رحلت پیامبراکرم(ص) با دو جنگ؛ یعنی سریه موته و غزوه تبوک این منطقه به دست مسلمانان افتاد. پس از آن هم در دست مسلمانان باقی ماند.
شام در سال چهاردهم هجرت در عصر خلافت ابوبکر فتح شد و باقی مناطق در خلافت عمر تصرف شد. با تصرف شام به وسیله سپاه اسلام، فرهنگ این دین جدید بر اقوام مذکور غلبه یافت. از آنجایی که بنی‌امیه ساکن شام بودند، حکومت آنجا به معاویـ［ بن ابی سفیان واگذار و او در زمان عمر و عثمان به عنوان والی شام انتخاب شد. وی تا سال ۳۵ حاکم بود تا اینکه در سال ۳۵ با خلافت امام علی(ع) از حکمرانی شام عزل شد. پس از شهادت امام علی(ع) معاویه با نیرنگ به حکومت رسید. او شهر دمشق را دارالخلافه خویش قرار داد. پس از آن پادشاهان بنی امیه در دمشق اقامت گزیدند.
شام با ادامه واقعه کربلا معنا می‌پذیرد؛ زیرا کاروان اسرا از کربلا به سوی شام که در آن زمان محلّ حکمرانی امویان بود به راه افتادند و بعد از پرده‌برداری از جنایات امویان و بیان واقعیت‌ها، مردم شام به ستمگری حاکمشان آگاهی یافته، بر ضدّ این حکومت با تحریک عبّاسیان شورش کردند.
قیام موفقیت‌آمیز عبّاسیان در دهه‌های نخست قرن سوم هجری گرچه حرکتی شیعی نبود از دو جنبه به توسعه تشیع کمک نمود. نخست اینکه جنبش عبّاسیان برخی شعارهای شیعیان، مثل دعوت به آل‌محمد(ع) را در نواحی گوناگون پراکند و دیگر اینکه استقرار بنی‌عبّاس بر اریکه قدرت زمینه‌ساز قیام‌های دیگری از جانب علویان و شیعیان گردید. این امور کمک کردند تا تشیع از اختناق به وجود آمده در دوره امویان خارج شود و ندایش به گوش کسان بیشتری برسد.
یکی از مراکز تجمع شیعیان در آغاز عصر غیبت شام بوده است؛ زیرا مردم طبریه، نابلس، قدس و بیشتر مردم آن دیار بر مذهب تشیع بودند و ارتباط مردم جبل عامل و طرابلس با علامان شیعه در همین زمان، حاکی از وجود شیعیان در این نواحی است. شهر «حمص» نیز با تشکیل دولت حمدانی در شام به تشیع روی آورد.
دمشق از سال ۴۰ هجری تا سال ۱۳۲ هجری قمری پایتخت دولت اسلامی‌بود. در این تاریخ با به قدرت رسیدن عبّاسیان شام اعتبار خود را از دست داد و بعد از سالیان سال که حمدانیان، فاطمیان مصر، سلاجقه و عثمانیان بر آن دیار حکومت راندند، دارالخلافه از شام به بغداد منتقل شد.
- شام کنونی؛ سوریه
امروز شام همان جایی است که بسیاری از مردم آرزوی دیدنش را دارند. همان جایی که حرم حضرت زینب و حضرت رقیه(س) را در خود جای داده است، همان جایی که مردم به خرابه‌های پر از درد و رنج ولی با افتخارش عشق می‌ورزند.
یکی از شهرهایی که همواره در بررسی‌ها و پژوهش‌های تاریخی از اهمیت بسیار زیادی برای مورخان و باستان‌شناسان برخوردار بوده دمشق است. شهر دمشق با دارا بودن تاریخی چندین هزار ساله در نظر بسیاری از پژوهشگران و باستان‌شناسان به عنوان اوّلین پایتخت شناخته شده در جهان به شمار می‌رود از این رو با توجه به موقعیت متمایز و برجسته‌اش در مقایسه با سایر شهرها، اتحادیه عرب آن را به عنوان پایتخت فرهنگی جهان عرب در سال ۲۰۰۸ م. تعیین نموده است.
از آثار تاریخی سوریه یا شامات قدیم می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
۱. کوه قاسیون در شمال شرقی دمشق بنا به گفته امالی محل فرو نشستن کشتی نوح است و در این کوه منطقه‌ای به نام اصحاب کهف وجود دارد. در دامنه این کوه نیز قبر پیامبران زیادی واقع شده است.
۲. مسجد اموی نیز بت‌خانه‌ای بوده است که پس از فتح شام توسط مسلمانان قسمتی از آن به مسجد تبدیل شد و در این مسجد مقامات و مرقدهای ذیل وجود دارد: مرقد حضرت هود(ع)، مقام حضرت خضر(ع)، محل هبوط حضرت عیسی(ع)، محل دفن سر مبارک حضرت یحیی(ع)، محل غسل تعمید مسیحیان، مقام رأس‌الحسین(ع)، محراب امام زین‌العابدین(ع)، مقام هابیل نبی نیز در ۴۰ کیلومتری شهر دمشق در کوه‌های زنبدانی در نزدیکی مرز سوریه و لبنان قرار دارد.
در حال حاضر موقعیت جغرافیایی سوریه بین مدار ۳۲َ و 37o درجه شمالی و َ۴۲ و 35o شرقی است. این ویژگی سبب گردیده است که سوریه موقعیت مهمّ راهبردی از نظر بازرگانی و سیاسی به دست آورد و محل اتصال سه قاره مهمّ آسیا، آفریقا و اروپا گردد. این کشور نقطه اتصال مراکز صنعتی و بازرگانی اروپا و مراکز تولید نفت در منطقه خلیج فارس و هشتاد و هشتمین کشور جهان است و مسلمانان این کشور ۸۶ درصد جمعیت آن را تشکیل می‌دهند.
گیتی صلاحی اصفهانی
ماهنامه موعود شماره ۹۹
منابع مورد استناد:
۱. جعفریان، رسول، تاریخ خلفا، ص ۴۴.
۲. خفیری، حیدر (۱۳۸۷) سیمای دمشق در شعر مولوی، فصلنامه فرهنگی رایزنی فرهنگی جمهوری اسلامی ایران در دمشق، پاییز، ص ۸۲.
۳. سایت اینترنتی «کتابخانه ظهور»، شامات سوریه.
۴. سایت اینترنتی «یوسف محمدزاده».
۵. محجوب، محمود و فرامرز یاوری (۱۳۶۶) گیتاشناسی کشورها، گیتاشناسی، شماره انتشاراتی ۱۵۴، چاپ ششم، تهران، ص ۱۸۴.
۶. معین، محمد (۱۳۷۱) فرهنگ فارسی، ج ۵، انتشارات امیرکبیر، چاپ هشتم، تهران، ص ۸۲۱.
۷. مؤسسه فرهنگی جام، معارف آسمانی.
۸. یعقوبی، ابن واضح (۱۳۴۳)، البلدان، ترجمه محمد ابراهیم آیتی، بنگاه ترجمه و نشر کتاب، تهران.
