«غدير» بزرگترين عيد اسلامى‏

شاید برخى گمان کنند که عید غدیر تنها اختصاص به شیعیان دارد و در کلمات پیامبر اکرم، صلى الله علیه وآله، اشاره اى به لزوم بزرگداشت آن نشده است. اما باید گفت که عید غدیر نیز چون عید فطر و قربان از اعیاد اسلامى، بلکه از بزرگترین اعیاد است، و نخستین کسى هم که این روز را به عنوان عید اسلامى معرفى کرد، خود پیامبر اسلام، صلى الله علیه وآله، بود. آنچه در پى خواهد آمد تحقیقى است در زمینه سابقه تاریخى عید غدیر که امیدواریم مورد استفاده خوانندگان عزیز واقع شود.

پیامبر اکرم پس از آنکه على بن ابیطالب را در روز غدیر به جانشینى خود تعیین کرد، در همان روز این عید را اعلام نمود و مراسم آن را بپا داشت، و در خیمه اش نشست و با کمال خوشحالى و سرور از تبریک گویندگان استقبال کرد و به آنها مى فرمود:
به من تبریک بگویید … به من تبریک بگویید، زیرا خداوند مرا به نبوت و اهل بیتم را به امامت اختصاص داده است. ۱

ما در تاریخ پیامبر، شادیهاى او روزى را نمى یابیم که پیامبر گفته باشد: به من تبریک بگویید، حتى روز ازدواجش و روز هجرتش از مکه به مدینه و رهایى از چنگال مشرکان، و روز فتح مکه و پیروزى مسلمانان نفرمود به من تبریک بگویید، ولى روز غدیر مکرر مى فرمود: به من تبریک بگویید، چرا؟ به خاطر آنکه پیامبر عظمت این روز را بخوبى درک مى کرد و از شرافت این خاطره و برترى داشتن این عید بر سایر اعیاد آگاه بود.

بر همین اساس پیامبر فرمود:
روز عید غدیر خم بهترین اعیاد امت من است، و آن روزى است که خداوند تعالى به من فرمان داده با منصوب کردن على بن ابیطالب به عنوان رهبرى که امتم پس از من به وسیله او هدایت یابند؛ آن روز را یاد کنیم. آن روزى است که خدا دین را در آن روز کامل و نعمت را تمام گردانید و اسلام را به عنوان یک دین براى مردم پسندید. ۲
پیامبر در این حدیث، اولا: روز غدیر را یک عید اسلامى جاوید در ردیف سایر اعیاد اسلامى اعلام کرده؛ ثانیا: عید غدیر را مطلقا برتر از اعیاد اسلامى شمرده است.

پس از رحلت پیامبر، خود امیرالمؤمنین نیز روز غدیر را به عنوان یک عید اسلامى تلقى کرد ۳ و در سالى که روز غدیر با جمعه مصادف بود خطبه اى ایراد نمود و در ضمن آن فرمود:
خداوند بزرگ در این روز بزرگ در این روز براى شما گروه مؤمنان دو عید بزرگ که قوام هریک به دیگرى است جمع کرده تا احسانش را نزد شما کامل گرداند و شما را بر راه هدایت آگاه و مطلع کند … از این رو جمعه را مرکز تجمع براى پاکسازى گذشته ها قرار داده است …

بنابراین هیچ توحیدى را جز بر اساس اعتراف به رسالت پیامبر نمى پذیرد، و هیچ آیینى را جز توام با ولایت کسى که به ولایت او فرمان داده قبول نمى کند، و اسباب اطاعت او جز با تمسک به ریسمان او و ریسمان اهل ولایت او منظم نمى گردد، لذا در روز غدیر آنچه را که بیانگر اراده اش در مورد برگزیدگانش بود بر پیامبرش نازل فرمود، و او را به تبلیغ آن و ترک همنشینى با منحرفان و منافقان و بى اعتنایى به آنان مامور ساخت و ضامن نگهدارى او از شر آنان شد.

آنگاه حضرت امیر، علیه السلام، مردم را به اجراى مراسم عید دعوت نمود و فرمود:
خدا شما را رحمت کند، پس از پایان یافتن اجتماعتان، به سوى توسعه بر زن و فرزند، و نیکى با برادران و شکر نعمتهاى الهى بازگردید، و همه با هم مجتمع باشید تا خدا یگانگى شما را حفظ کند و با یکدیگر نیکى کنید تا خدا الفت و دوستى و صداقت شما را نگهدارد، و به یکدیگر هدیه دهید ۴ همانگونه که خدا پاداش شما را در این روز، چند برابر اعیاد گذشته یا اعیاد آینده- جز در موارد مثل آن- قرار داده است. نیکى در این روز (یعنى: روز عید غدیر) ثروت را زیاد و عمر را افزون مى کند، و مهربانى به یکدیگر باعث رحمت و عطوفت خداوند است. با سعى و کوشش خویش و در حد توانایى خود، از آنچه خدا به شما بخشیده، براى برادران و زن و فرزندانتان آماده کنید و شادى را در میان خود آشکار سازید و با گشاده رویى با یکدیگر برخورد کنید. ۵

بعد از على، علیه السلام، امام حسن و امام حسین، علیهماالسلام، نیز روز غدیر را زنده نگاه مى داشتند و هر سال، آن روز را به عنوان عید تلقى مى کردند و با کمال مسرت و شادى، براى قبول تهنیت و تبریک شاد باش جلوس مى نمودند، و به وسیله نماز و روزه و دعا به خدا تقرب مى جستند، و در نیکویى و احسان و اطعام تاکید مى نمودند، تا تشکر نعمت خدا را در چنین روزى که امیرالمؤمنین، علیه السلام، به خلافت و امامت منصوب شده به جاى آورده باشند. آنها در این روز صله رحم مى کردند، و خانواده خویش را در وسعت ارزاق قرار مى دادند و به ملاقات برادران مى رفتند و شیعیان خود را نیز به تمام این کارها دعوت مى نمودند. ۶
اکنون به روایات زیر توجه کنید:

۱. ابوالحسن لیثى مى گوید:
امام جعفر صادق، علیه السلام، به بعضى از دوستان و شیعیانش که در حضور او بودند فرمود:
آیا مى دانید روزى که خدا اسلام را در آن روز براى ما و شیعیانمان عید غدیر قرار داده چه روزى است؟
عرض کردند: خدا و رسول و فرزند پیامبر داناترند، آیا روز عید فطر است؟
امام فرمود: نه!
گفتند: آیا روز عید قربان است؟ امام فرمود:
نه! البته این دو روز، بزرگ و با شرافت هستند اما روز منار دین بزرگتر است، و آن روز هیجدهم ذى الحجه است که پیامبر خدا، صلى الله علیه وآله، هنگامى که از حجه الوداع بازگشت و به غدیر خم رسید …».

۲. فرات بن احنف مى گوید:
از امام جعفر صادق، علیه السلام، پرسیدم: فدایت شوم، آیا مسلمانان عیدى بالاتر از عید فطر و عید قربان و روز جمعه و روز عرفه دارند؟
امام فرمود: آرى! بالاترین و بزرگترین و شریف ترین اعیاد روزى است که خدا دین را در آن روز کامل گردانید، و این آیه را بر پیامبرش محمد، صلى الله علیه وآله، نازل فرمود: الیوم اکملت لکم دینکم و اتممت علیکم نعمتى و رضیت لکم الاسلام دینا.
سؤال کردم: آن چه روزى است؟
فرمود: انبیاى بنى اسراییل وقتى وصیت و امامت را به نفر بعد از خودشان واگذار مى کردند، آن روز را عید قرار مى دادند، و این روز هم روزى است که پیامبر، صلى الله علیه، على، علیه السلام، را رهبر مردم قرار داد، و در آن روز چیزهایى نازل شد، و دین کمال یافت و نعمت بر مؤمنان تمام گردید.
عرض کردم: در این روز چه کارى شایسته است انجام دهیم؟
امام، علیه السلام، فرمود: این روز، روز عبادت و نماز و روز شکر و سپاس خدا، و مسرت به خاطر ولایت ما بر شما از جانب خداست، من دوست دارم این روز را روزه بگیرید. ۷

۳. عبدالرحمن بن سالم از پدرش نقل مى کند که گفت:
از امام صادق، علیه السلام، پرسیدم: آیا مسلمانان غیر از روز جمعه و عید قربان و عید فطر، عید دیگرى دارند؟
فرمود: آرى عیدى بزرگتر!
گفتم: فدایت شوم، کدام عید است؟
فرمود: روزى که پیامبر خدا امیرالمؤمنین را به خلافت نصب کرد و فرمود: هر کس که من مولاى او هستم على مولاى او است.
پرسیدم: آن روز چه روزى است؟
فرمود: به روز چه کار دارى؟ ۸ سال همیشه در گردش است ولى آن روز، روز هجدهم ذى الحجه است.
عرض کردم: چه کارى سزاوار است در آن روز انجام دهیم؟
فرمود: خدا را یاد کنید و به روزه و عبادت بپردازید و محمد و آل محمد، صلى الله علیه وآله، را یاد نمایید، زیرا پیامبر خدا به امیرالمؤمنین، علیه السلام، وصیت کرد که مسلمانان این روز را عید بگیرند و انبیا چنین مى کردند؛ به اوصیا خود همین سفارش را مى نمودند و آن روز را عید مى گرفتند. ۹
بر اساس همین روایات است که مى بیند شیعیان از زمان ائمه اطهار تا کنون در تمام کشورها هر سال روز غدیر را عید مى گیرند، و به وسیله نماز، تلاوت قرآن و خواندن دعاهاى ماثور به خدا تقرب مى جویند، و خدا را بر کامل ساختن دین و تمام نمودن نعمت به وسیله امامت على، علیه السلام، سپاسگزارى مى کنند، و به ملاقات یکدیگر مى روند، و با چهره اى گشاده با نیکى و احسان و مسرور ساختن خویشاوندان و همسایگان به خدا تقرب مى یابند، و اگر یکى ازآنها برادر دینى خود را در این روز ملاقات کند، با او مصافحه مى کند و مى گوید:
الحمد لله الذى جعلنا من المتمسکین بولایه امیرالمؤمنین و الائمه الطاهرین ۱۰
و هر سال دراین عید سعید، شیعیان به سوى مرقد پیشواى بزرگ، امیرالمؤمنین، علیه السلام، در نجف اشرف روانه مى شوند، و جمعیتى که نزد قبر مقدس آن حضرت براى زیارت اجتماع مى کنند از نیم میلیون کمتر نیست، که از هر ناحیه اى به آنجا وارد مى شوند ۱۱ تا عمق محبت و دوستى، و استحکام اعتقاد به پیشواى راستینشان امیرالمؤمنین، علیه السلام، را نسبت به خویش تاکید کنند، و شرافت حضور نزد مقام مبارک وى را براى خود ثبت نمایند. آنها پراکنده نمى شوند تا ضریح مقدس را در بر گرفته و پیشواى خود را زیارت کنند، و بر او سلام داده، و چنانکه گویى آن حضرت در برابر آنها حاضر است به او تهنیت گویند ۱۲ و زیارتى خوانند که از بعضى از ائمه اطهار وارد شده است که ضمن آن به موقعیتهاى ارزنده و سوابق عظیم حضرت در اسلام و جهاد و تلاش وى در تاسیس ارکان دین، و خدمت به پیامبر در روز غدیر به عنوان خلیفه پیامبر، گواهى داده مى شود. ۱۳

آرى! این است برنامه شیعیان در هر سال، و پیوسته گویندگانشان در هر زمان و مکانى حدیث غدیر را به طور مسند یا مرسل و بصورت اجمال یا تفصیل بیان مى کنند.
بررسى در مساله غدیر، ما را به این نتیجه مى رساند که تنها شیعیان، روز غدیر را به عنوان عید تلقى نکرده‌اند- هرچند شیعیان بیشتر از دیگران به آن اهمیت مى دهند- لکن مسلمانان غیر شیعه نیز آن را عید مى گرفته‌اند.

علامه امینى در کتاب الغدیر (ج ۱، ص ۲۶۷) مى نویسد بیرونى- که یکى از اهل تسنن است- روز غدیر را از روزهایى دانسته که:
اهل اسلام آن را یکى از اعیاد شمرده‌اند ۱۴
ابن طلحه شافعى در کتاب مطالب السئول (ص ۵۳) هنگامیکه از عید غدیر سخن مى گوید چنین تصریح مى کند: امیرالمؤمنین روز غدیر خم را در ضمن اشعارش یاد کرده است و از آنجا که پیامبر اکرم، صلى الله علیه وآله، در روز غدیر این مقام بلند را از میان همه مردم به على، علیه السلام، داد، این روز به صورت یک عید بزرگ در آمد.

آنگاه شافعى در صفحه ۵۶ اضافه مى کند که: لفظ «مولى» هر معنایى را در بر داشته باشد، از سوى پیامبر براى على قرار داده شده، و این خود مقامى والا و منزلتى عظیم است که پیامبر آن را به على، علیه السلام، اختصاص داده است بدین جهت این روز، روز عید و روز سرور دوستان او است.

علامه امینى مى گوید: این بیان شافعى دلالت دارد بر اینکه تمامى مسلمین این روز را عید مى گیرند چه مسلمانانى که حضرت على را خلیفه بلافصل پیامبر مى دانند و چه مسلمانى که او را خلیفه چهارم به شمار مى آورند، و خلاصه باید گفت، امت اسلامى در شرق و غرب، همگى در این عید با یکدیگر توافق دارند مخصوصا با توجه به اینکه مصریان و اهل مغرب و عراق در قرون گذشته به این روز توجه داشته و آن را روز نماز و دعا و خطبه و سرودن اشعار مى دانسته‌اند.

محمدابراهیم موحد
ترجمه: محمدرضا انصارى

پى نوشتها:
______________________________
(۱). ر. ک: ابو سعید نیشابورى، شرف المصطفى.
(۲). براى توضیح بیشتر ر. ک: الامینى، عبدالحسین، الغدیر، ج ۱، ص ۲۸۳.
(۳). روزى که قدرت به دست آن حضرت آمد.
(۴). و در حدیث شریف از حضرت رضا، علیه السلام، روایت شده است که فرمود: «یک درهم را در این روز به برادران مؤمن بدهى برابر است با هزار درهم که در اوقات دیگر بدهى» و در حدیث دیگر وارد شده است: «که برابر است با صد هزار درهم در غیر این روز.»
(۵). الامینى، عبدالحسین، همان، ج ۳، ص ۲۸۴؛ الطوسى، محمد بن الحسن، مصباح المجتهد، ص ۵۲۴.
(۶). الموسوى العاملى، السید عبدالحسین شریف الدین، المراجعات، ص ۱۹۷.
(۷). الامینى، عبدالحسین، همان، ج ۱، ص ۲۸۵.
(۸). گویا که راوى پرسید: در کدام روز از روزهاى هفته است؟
(۹). الکلینى، محمد بن یعقوب، الکافى، ج ۱، ص ۲۰۴؛ الامینى، عبدالحسین، همان، ج ۱، ص ۲۸۵.
(۱۰). نص مذکور، در حدیث شریف وارد شده است.
(۱۱). و در حدیث شریف از حضرت امام رضا، علیه السلام، روایت شده که فرمود: «هر کجا که باشى سعى کن که روز غدیر نزد قبر حضرت امیرالمؤمنین، علیه السلام، حاضر شوى.
(۱۲). روشن است که امام مرده و زنده ندارد، و همیشه زنده است و آیه: ولا تحسبن الذین قتلوا فى سبیل الله امواتا بل احیاء … و آیات دیگر بر این معنى دلالت دارند.
(۱۳). اگر فرصت تنگ نبود نمونه اى از جملات این زیارت را براى شما نقل مى کردم تا از لابلاى آن لذت ایمان و شیرینى ولایت و سعادت روح و حرارت شوق را بچشد. زیارت مزبور در کتب ادعیه و زیارات نقل شده است.
(۱۴). بیرونى، ابوریحان، الاثار الباقیه، ص ۳۳۴.