موعود پایگاه اینترنتی موعود
کوتاه نگاری‌هایی درباره فلسفه و عرفان ۶
دهها روایت وجود دارد که اهل بیت علیهم السلام ابواب انحصاری معرفت الله هستند و جز از طریق ارشادات آنها نمی توان به براهین و استدلالات صحیح در موضوع معرفت الله دست یافت
پیشتر گفتیم بر خلاف حرف مشهور و غلطی که (به استناد برداشت ناصحیحی از حدیث اطلبوا العلم و لو بالصین) می‌گوید علم خاستگاه انحصاری ندارد و از هر جا و هرکس می توان گرفت، دهها حدیث صریح منبع انحصاری دانش را (حد اقل در اصول و فروع دینی) کانون وحی و اهل بیت علیهم السلام می دانند.
علاوه بر این، در موضوع مهم معرفت الله که فلسفه و عرفان مصطلح بدان می پردازند و اصول و مبانی شان را از فلاسفه یونان گرفته‌اند، نیز دهها روایت وجود دارد که اهل بیت علیهم السلام ابواب انحصاری معرفت الله هستند و جز از طریق ارشادات آنها که صد البته در موضوع اثبات خداوند، عقلی و برهانی هستند و در کتب روایی ما مانند اصول کافی و توحید صدوق و احتجاج طبرسی و بحار الانوار منعکس شده‌اند، نمی توان به براهین و استدلالات صحیح در موضوع معرفت الله دست یافت .
اکنون به ذکر چند روایت در این مساله می پردازیم:
ـ رسول اعظم صلی الله علیه و آله و سلم خطاب به امیر المؤمنین علیه السلام فرمود: إنک والاوصیاء من بعدک عرفاء لا یعرف اللّه إلا بسبیل معرفتکم. (۱)
تو و اوصیا و امامان بعد از تو عارفان (حقیقی) هستند و خداوند جز از طریق معرفت شما شناخته نمی‌شود.
ـ یونس بن عبدالرحمن قال: قلت لابی الحسن الاول علیه السلام: بما أوحد اللّه؟ فقال: یا یونس، لا تکونن مبتدعا، من نظر برأیه هلک، ومن ترک أهل بیت نبیه ضل، ومن ترک کتاب اللّه و قول نبیه کفر.(۲)
یونس بن عبد الرحمن می‌گوید به امام کاظم علیه السلام عرض کردم: توحیدالهی راچگونه بیابم؟فرمودند: درعلم توحید و خداشناسی بدعتگذارمباش ودراین راه باپای خودگام مزن، هرکسب راساس نظرخویش بنگرد هلاک خواهدشد، وهرکس اهلبیت پیامبرش را واگذارد گمراه خواهدشد، و هرکس کتاب خدا و گفتار رسولش را وانهد کافر خواهد شد.
ـ امام باقرعلیه السلام مىفرمایند:بنا عبداللّه، و بناعرف اللّه، وبنا وحداللّه، و محمدحجاب اللّهتبارک و تعالى.(۳)
خداوند به واسطه ماعبادت، وبه واسطه ماشناخته شد. وبه واسطه مایگانه ویکتادانسته شد. ومحمدصلّی اللّهعلیه وآله وسلّم واسطه و نمایاننده شناخت خداوند مىباشد.
ـ أمیرالمؤمنین علیه السلام مىفرمایند:نحن الاعراف الذی لا یعرف اللّه إلا بسبیل معرفتنا، … أن اللّه لو شاء لعرف العباد نفسه، ولکن جعلنا أبوابه وصراطه وسبیله والوجه الذی یؤتی منه، إلی أن قال: ولا سواء حیث ذهب الناس إلی عیون کدرۀ، یفرغ بعضها فی بعض، وذهب من ذهب إلینا إلی عیون صافیۀ لا نفاد لها ولا انقطاع. (۴)
ما آیینههای شناختی هستیم که خداوند جز از راه شناخت ما شناخته نمىشود… اگر خداوند مىخواست خویشتن را به بندگانش مىشناساند اما ما را راه و جهتی قرار داده است که تنها از آن جهت به سوی او رفته مىشود…. بین مردمانی که به سوی جوىهای آب کثیفی که در همدیگر مىآمیزند روی آوردند، با کسانی که به سوی ما و چشمهسارهای آب گوارایی روی آوردند که هرگز تمامی و پایان ندارد، تفاوتی آشکار است.
ـ امام صادق علیه السلام مىفرمایند:الاوصیاء أبواب اللّه التی یؤتی منها، ولو لا هم ما عرف اللّه، وبهم احتج اللّه علی خلقه. (۵)
اوصیا (معصومین علیهم السلام) راههای رسیدن به معرفت خداوند هستند، و اگر ایشان نبودند خداوند هرگز شناخته نمىشد. خداوند آنان را حجت بر تمامی خلق خویش قرار داده است.
ـ و در زیارت جامعه کبیره مىخوانیم:
السلام علی محال معرفۀ اللّه… أعزکم بهداه، وخصکم ببرهانه، … ورضیکم… أرکانا لتوحیده… فالراغب عنکم مارق، واللازم لکم لاحق … ونوره وبرهانه عندکم، … من أراد اللّه بدء بکم، ومن وحده قبل عنکم.
سلام بر جایگاههای شناخت خداوند، … خداوند شما را با هدایت خودش گرامی داشته و به برهان خویش مخصوص نموده… و ارکان توحید خویش قرار داده است… پس هر کس از شما روی بگرداند از دین بیرون رفته، و هر کس در پیوند با شما باشد در پیوند با دین است… نور و برهان خداوند نزد شماست… هر کس خداوند را قصد کرد از شما شروع نمود، و هر کس به توحید او دست یافت تنها از شما پذیرفت.
■
پر واضح است که پذیرش سخنان و استدلالات اهل بیت علیهم السلام در موضوع اثبات خداوند نه از باب تعبد بلکه از جهت برهانی بودن و عقلانی بودن آنهاست همان گونه که در مناظره با ملحدان و دهری مسلکان از این براهین استفاده کرده و آنها را مجاب می فرمودند.
اساسی ترین مشکل فلسفه و عرفان این مساله بوده است که در موضوع معرفت الله به جای مراجعه به آموزه های برهانی اهل بیت علیهم السلام به سراغ آموزه های فلسفی و شبه عقلانی ارسطو و افلاطون و افلوطین و … رفتند و منظومه الهیاتی خود را بر اساس حرفها و مبانی آنها شکل دادند و سخن از خدایی گفتند و می‌گویند که جدای از خداوند برهان و قران و اهل بیت علیهم السلام است.
———————————- [۱]. خصال، ۱/۱۵۰؛ بصائرالدرجات، ۴۹۸؛ بحارالأنوار، ۲۳/۹۹. [۲]. کافی ۱/۵۶
[۳]. کافى، ۱/۱۴۵؛ بحارالأنوار، ۲۳/۱۰۲.
[۴] . إثبات الهداۀ، ۱/۵۹، از کافى .
[۵]. إثبات الهداۀ، ۱/۶۰، ازکافى
علاوه بر این، در موضوع مهم معرفت الله که فلسفه و عرفان مصطلح بدان می پردازند و اصول و مبانی شان را از فلاسفه یونان گرفته‌اند، نیز دهها روایت وجود دارد که اهل بیت علیهم السلام ابواب انحصاری معرفت الله هستند و جز از طریق ارشادات آنها که صد البته در موضوع اثبات خداوند، عقلی و برهانی هستند و در کتب روایی ما مانند اصول کافی و توحید صدوق و احتجاج طبرسی و بحار الانوار منعکس شده‌اند، نمی توان به براهین و استدلالات صحیح در موضوع معرفت الله دست یافت .
اکنون به ذکر چند روایت در این مساله می پردازیم:
ـ رسول اعظم صلی الله علیه و آله و سلم خطاب به امیر المؤمنین علیه السلام فرمود: إنک والاوصیاء من بعدک عرفاء لا یعرف اللّه إلا بسبیل معرفتکم. (۱)
تو و اوصیا و امامان بعد از تو عارفان (حقیقی) هستند و خداوند جز از طریق معرفت شما شناخته نمی‌شود.
ـ یونس بن عبدالرحمن قال: قلت لابی الحسن الاول علیه السلام: بما أوحد اللّه؟ فقال: یا یونس، لا تکونن مبتدعا، من نظر برأیه هلک، ومن ترک أهل بیت نبیه ضل، ومن ترک کتاب اللّه و قول نبیه کفر.(۲)
یونس بن عبد الرحمن می‌گوید به امام کاظم علیه السلام عرض کردم: توحیدالهی راچگونه بیابم؟فرمودند: درعلم توحید و خداشناسی بدعتگذارمباش ودراین راه باپای خودگام مزن، هرکسب راساس نظرخویش بنگرد هلاک خواهدشد، وهرکس اهلبیت پیامبرش را واگذارد گمراه خواهدشد، و هرکس کتاب خدا و گفتار رسولش را وانهد کافر خواهد شد.
ـ امام باقرعلیه السلام مىفرمایند:بنا عبداللّه، و بناعرف اللّه، وبنا وحداللّه، و محمدحجاب اللّهتبارک و تعالى.(۳)
خداوند به واسطه ماعبادت، وبه واسطه ماشناخته شد. وبه واسطه مایگانه ویکتادانسته شد. ومحمدصلّی اللّهعلیه وآله وسلّم واسطه و نمایاننده شناخت خداوند مىباشد.
ـ أمیرالمؤمنین علیه السلام مىفرمایند:نحن الاعراف الذی لا یعرف اللّه إلا بسبیل معرفتنا، … أن اللّه لو شاء لعرف العباد نفسه، ولکن جعلنا أبوابه وصراطه وسبیله والوجه الذی یؤتی منه، إلی أن قال: ولا سواء حیث ذهب الناس إلی عیون کدرۀ، یفرغ بعضها فی بعض، وذهب من ذهب إلینا إلی عیون صافیۀ لا نفاد لها ولا انقطاع. (۴)
ما آیینههای شناختی هستیم که خداوند جز از راه شناخت ما شناخته نمىشود… اگر خداوند مىخواست خویشتن را به بندگانش مىشناساند اما ما را راه و جهتی قرار داده است که تنها از آن جهت به سوی او رفته مىشود…. بین مردمانی که به سوی جوىهای آب کثیفی که در همدیگر مىآمیزند روی آوردند، با کسانی که به سوی ما و چشمهسارهای آب گوارایی روی آوردند که هرگز تمامی و پایان ندارد، تفاوتی آشکار است.
ـ امام صادق علیه السلام مىفرمایند:الاوصیاء أبواب اللّه التی یؤتی منها، ولو لا هم ما عرف اللّه، وبهم احتج اللّه علی خلقه. (۵)
اوصیا (معصومین علیهم السلام) راههای رسیدن به معرفت خداوند هستند، و اگر ایشان نبودند خداوند هرگز شناخته نمىشد. خداوند آنان را حجت بر تمامی خلق خویش قرار داده است.
ـ و در زیارت جامعه کبیره مىخوانیم:
السلام علی محال معرفۀ اللّه… أعزکم بهداه، وخصکم ببرهانه، … ورضیکم… أرکانا لتوحیده… فالراغب عنکم مارق، واللازم لکم لاحق … ونوره وبرهانه عندکم، … من أراد اللّه بدء بکم، ومن وحده قبل عنکم.
سلام بر جایگاههای شناخت خداوند، … خداوند شما را با هدایت خودش گرامی داشته و به برهان خویش مخصوص نموده… و ارکان توحید خویش قرار داده است… پس هر کس از شما روی بگرداند از دین بیرون رفته، و هر کس در پیوند با شما باشد در پیوند با دین است… نور و برهان خداوند نزد شماست… هر کس خداوند را قصد کرد از شما شروع نمود، و هر کس به توحید او دست یافت تنها از شما پذیرفت.
■
پر واضح است که پذیرش سخنان و استدلالات اهل بیت علیهم السلام در موضوع اثبات خداوند نه از باب تعبد بلکه از جهت برهانی بودن و عقلانی بودن آنهاست همان گونه که در مناظره با ملحدان و دهری مسلکان از این براهین استفاده کرده و آنها را مجاب می فرمودند.
اساسی ترین مشکل فلسفه و عرفان این مساله بوده است که در موضوع معرفت الله به جای مراجعه به آموزه های برهانی اهل بیت علیهم السلام به سراغ آموزه های فلسفی و شبه عقلانی ارسطو و افلاطون و افلوطین و … رفتند و منظومه الهیاتی خود را بر اساس حرفها و مبانی آنها شکل دادند و سخن از خدایی گفتند و می‌گویند که جدای از خداوند برهان و قران و اهل بیت علیهم السلام است.
———————————- [۱]. خصال، ۱/۱۵۰؛ بصائرالدرجات، ۴۹۸؛ بحارالأنوار، ۲۳/۹۹. [۲]. کافی ۱/۵۶
[۳]. کافى، ۱/۱۴۵؛ بحارالأنوار، ۲۳/۱۰۲.
[۴] . إثبات الهداۀ، ۱/۵۹، از کافى .
[۵]. إثبات الهداۀ، ۱/۶۰، ازکافى
**مهدی نصیری
