نام مبارک ‘قائم’ گویای سرّ لطیفی است

راز نامگذاری امام زمان(عج) به قائم چیست؟ آیت الله جوادی آملی در کتاب “امام مهدی موجود موعود” به این سوال با شیوایی و زیبایی کلام خود پاسخ گفته‌اند که در ادامه علت این نامگذاری را با قلم ایشان می خوانیم.

وجود مبارک حجه بن الحسن(عج) دارای القاب و اسامی متعددی است که هریک وجه خاصی از آن ذات کریم را بیان می‏دارد. از القاب مشهور حضرتش می‏توان به “قائم” اشاره‏ای ویژه داشت، زیرا این نام مبارک در روایاتی آمده است که گویای سرّ لطیفی است. برای تسمیه آن پیشوای منتظر به قائم وجوه متعددی ذکر گردیده که به برخی از آنها اشاره می‏شود:
۱– از حضرت باقر(ع) پرسیدند: مگر همه شما قائم به حق نیستید؟ فرمود: آری. گفتند: پس چرا تنها دوازدهمین شما به این نام، نامیده شد؟ فرمود: آن هنگام که جدّمان حسین(ع) به شهادت رسید، فرشتگان با اشک و آه، ضجه‏زنان گفتند: ای اله و ای سید ما! آیا نمی‏نگری که با بنده برگزیده و فرزند برگزیده تو چه می‏کنند؟ خداوند به آنان چنین وحی کرد: ای فرشتگان من آرام باشید! به عزّت و جلالم سوگند! حتماً از آن‏ها انتقام خواهم گرفت، هرچند مدت‏ها بگذرد؛ آن‏گاه پرده را کنار زد و امامان پس از حسین(ع) را به فرشتگان نمایاند؛ در میان آنان یکی ایستاده بود و نماز می‏خواند، پس خداوند به فرشتگان فرمود: با این شخص ایستاده (قائم) از آن‏ها انتقام می‏گیرم: عن أبی حمزه ثابت بن دینار الثمالی قال: سألت أباجعفر محمد بن علی الباقر(ع) یا ابن رسول الله… فلستم کلّکم قائمین بالحق؟ قال: بلی، قلت: فلِمَ سمّی القائم قائماً؟ قال: لمّا قُتل جدّی الحسین(ع) ضجت علیه الملائکه إلی الله تعالی بالبکاء و النحیب و قالوا: إلهنا و سیّدنا! أتغفل عمّن قتل صفوتک و ابن صفوتک و خیرتک من خلقک؟ فأوحی الله (عزّوجل) إلیهم: قروا ملائکتی. فوعزتی و جلالی! لأنتقمنَّ منهم ولو بعد حین؛ ثم کشف الله (عزّوجلّ) عن الأئمّه من ولد الحسین(ع) للملائکه، فسرّت الملائکه بذلک؛ فإذا أحدهم قائم یصلّی فقال الله (عزّوجلّ): بذلک القائم انتقم منهم.۱

۲– بر اثر غیبت طولانی، یاد آن وجود مبارک از خاطره بسیاری از افراد محو و فراموش می‏شود و آن‏گاه حضرتش پس از این فراموشی ناگوار قیام می‏کند: عن الصقر بن دلف قال سمعت أباجعفر محمد بن علی الرضا(ع) قلت له یابن رسول الله ولِمَ سُمّی القائم؟ قال(ع): لأنّه یقوم بعد موت ذکره و ارتداد أکثر القائلین بإمامته.۲

۳– او را از آن جهت قائم نامیدند که قیام به حق او در میان قیام ائمه دیگر که همگی قائم به حق بودند از ویژگی خاصی برخوردار است: سُمّی بالقائم لقیامه بالحق.۳
در ویژگی قیام آن حضرت روایاتی هست ازجمله حضرت عبدالعظیم حسنی(ع) می‏گوید که به امام جواد(ع) عرض کردم که آرزو می‏کنم قائم آل محمد شما باشید و عدل و داد را در زمین بگسترانید. امام جواد(ع) فرمود که همه ما قائم به امر خدا و هدایت کننده به دین او هستیم؛ امّا آن قائم که خداوند با او زمین را از اهل کفر و عناد در برابر حق پاک می‏کند و از عدل و داد پر می‏سازد، من نیستم؛ او همان است که ولادتش از مردم مخفی و شخصش غائب می‏گردد… هم نام و هم کنیه رسول خداست…: إنی لأرجو أن تکون القائم من أهل بیت محمد الذی یملأ الارض قسطاً و عدلاً کما مُلئت جوراً و ظلماً. فقال(ع): یا أبا القاسم! ما منّا إلاّ و هو قائم بأمر الله (عزّوجل) و هاد إلی دین الله؛ و لکن القائم الذی یطهّر الله(عزّوجلّ) به الأرض من أهل الکفر و الجحود و یملأها عدلاً و قسطاً هو الذی تخفی علی الناس ولادته و یغیب عنهم شخصه و یحرم علیهم تسمیته و هو سَمِیّ رسول الله(‏ص) و کنیّه و هو الذی تطوی له الأرض و یذلّ له کل صعب یجتمع إلیه من أصحابه عده أهل بدر ثلاثمائه و ثلاثه عشر رجلاً من أقاصی الأرض و ذلک قول الله (عزّوجلّ):﴿اَینَ ما تَکُونُوا یَأت بکُمُ اللهُ جَمیعًا إنَّ اللهَ عَلی کُلِّ شی‏ءٍ قَدیر﴾.[۴] فإذا اجتمعت له هذه العده من أهل الإخلاص، أظهر الله أمره فإذا کمل له العقد و هو عشره آلاف رجل خرج بإذن الله (عزّوجلّ) فلایزال یقتل أعداء الله حتی یرضی الله (عزّوجلّ). قال عبدالعظیم: قلت له: یا سیدی! و کیف یعلم أن الله(عزّوجلّ) قد رضی؟ قال: یلقی فی قلبه الرحمه.[۵]نیز حضرت عبدالعظیم می‏گوید: تصمیم داشتم این مطلب را از حضرت جواد الائمه بپرسم که ایشان فرمود: قائم ما مهدی است که حتماً در غیبت به سر خواهد برد و باید منتظر ظهور آن حضرت بود و پس از ظهور باید از وی اطاعت کرد: … فابتدأنی فقال لی: یا أبا القاسم! إنّ القائم منا هو المهدی الذی یجب أن ینتظر فی غیبته و یطاع فی ظهوره و هو الثالث من ولدی.۶
این لقب، تنها به امام عصر(عج) تعلق دارد، گرچه قبلاً گفته شد که قیام به قسط از شرایط عمومی امامت معصومان است: فلعمری ما الإمام إلاّ الحاکم بالکتاب؛ القائم بالقسط[۷]؛ انّما هم الأئمّه(ع) القوامون بدین الله[۸]؛ امّا لقب پرافتخار «قائم» از القاب اختصاصی حضرت بقیه الله است: لیعدن أحدکم لخروج القائم[۹]؛ ینادی مناد من السماء باسم القائم(عج) فیسمع ما بین المشرق و المغرب… و هو صوت جبرئیل الروح الأمین[۱۰] و تنها آن حضرت به عنوان «قائم آل‏محمد» شناخته می‏شود: ان أدرکت القائم من آل محمد نصرته[۱۱]؛ و منّا المصطفی و المرتضی و منّا یکون المهدی قائم هذه الاُمه[۱۲]، به گونه‏ای که به شیوه‏ای پسندیده مرسوم گردیده است که هنگام ذکر این نام شریف شنوندگان به احترام آن حضرت و به یاد او قیام می‏کنند.

منابع

۱- علل الشرایع، ج ۱، ص ۱۹۲ ـ ۱۹۱؛ بحار الانوار، ج۴۵، ص۲۲۱ و ج۵۱، ص۲۹ ـ ۲۸.
۲- کمال الدین، ج ۲، ص ۵۰؛ بحار الانوار، ج۵۱، ص۳۰.
۳- الارشاد، ج ۲، ص ۵۰ ـ ۴۹؛ بحار الانوار، ج۵۱، ص ۲۸۳.
۴ـ سوره بقره، آیه ۱۴۸.
۵ـ کمال الدین، ج ۲، ص ۵۰ ـ ۴۹؛ بحار الانوار، ج۵۲، ص۲۸۳.
۶ ـ کمال الدین، ج ۲، ص ۴۹.
۷- الارشاد، ج ۲، ص ۳۹.

شبستان