دکتر روازاده : تدبیر خواب و بیداری

عواملی خارجی یا داخلی وجود دارند که در ساختار اخلاط و مزاج ما دخالت می‌کنند و موجب نگهداری سلامت ما و یا موجب از بین رفتن سلامت ما می‌شوند که به آن ها اسباب ضروریه یا سته ضروریه و یا اسباب سته می‌گویند که عبارتند از غذا و نوشیدنی ها، هوا، احتباس و دفع، خواب و بیداری، حرکت و سکون و نهایتاً اعراض نفسانی.

در طب سنتی برای هر یک از این شش مورد تدابیری توصیه شده است که در ذیل به برخی از تدابیر مربوط به خواب و بیداری اشاره می‌گردد:

بهترین وقت خوابیدن هنگامی است که هضم معدی انجام گرفته و غذا از فم معده عبور کرده باشد و خواب قبل از این زمان، موجب تمدد و نفخ و رویاهای ترسناک می‌شود.
بهترین ساعت خواب حدوداً از ساعت ۱۰:۳۰ شب تا ۳:۳۰ بامداد می‌باشد و بیدار ماندن در شب بسیار بد و سحرخیزی ممدوح و شایسته است بنابراین بهترین وقت برای قیام شب و به اصطلاح فقهی شب زنده داری با آنچه طب سنتی در مورد زمان خواب توصیه کرده است منطبق می‌باشد. وقتی سحر می‌شود و به صبح نزدیک می‌شویم، خواب در آن اوقات خاصیت دم زا دارد و تولید دم می‌کند لذا بیدار بودن در آن اوقات مورد تاکید است و فظیلت نماز شب نیز، نزدیک صبح بیشتر است. بنابراین بهترین زمان خواب بعد از پاسی از شب شروع می‌شود تا فجر اول، که این زمان را باید استراحت کنید و بخوابید و بعد از آن را می توانید بیدار باشید.
خوابیدن در حال گرسنگی باعث ضعف حرارت غریزی و لاغری بدن می‌‌شود. به همین دلیل، خواب بامداد نیز که دیگر غذای شب هضم یافته و معده خالی شده است مناسب نمی‌باشد.
خوابیدن در زمان بین الطلوعین، هنگام اذان ظهر و هنگام غروب آفتاب مذموم بوده و نهی شده است.
خوابیدن در روز، خصوصاً در زمستان، باعث ایجاد بیماری‌های رطوبتی و نزله می‌گردد. تباهی رنگ چهره، سستی بدن، احساس کسالت و کاهش اشتها از دیگر عوارض خواب روزانه هستند.
خواب کوتاه قبل از اذان ظهر، قیلوله نام دارد و خوب است . خواب عصر بلغم زاست و خوب نیست افراد را خسته تر می‌کند. افراد صفراوی فقط مجاز هستند قدری بعد از ناهار خوردن با فاصله بخوابند و با شکم خالی نخوابند تا رطوبت به بدنشان برگردد.
بیشترین ضرر خواب روز متوجه سرد مزاجان است.
خواب روز نمی‌تواند جایگزین خواب شب باشد و افرادی که به خواب روز عادت دارند باید به تدریج تغییر عادت دهند.
خوابیدن در آفتاب به علت تحریک اخلاط و صفرا سبب سنگینیِ دِماغ و سردرد می‌شود.
بیداری بیش از حد موجب از بین رفتن رطوبات اصلی بدن، اختلال هضم، خشکی مغز و احتراق اخلاط می‌شود.
خواب معتدل شش ساعت است و نباید از ده ساعت بیشتر باشد.
محل خواب هر شخص باید بر حسب مزاج هر شخص، از نظر حرارت و برودت در دمای مناسبی باشد.
لباس خواب هر شخص باید متناسب با مزاج شخص و فصل باشد.
خوابیدن در محل خیلی سفت موجب آسیب به عصب می‌شود.
خواب بر زمین سرد و نمناک می‌تواند زمینه ساز برخی بیماریها مثل استرخاء و درد پشت گردد.
مکان خواب باید در تاریکی مطلق باشد لذا استفاده از چراغ خواب در حالت طبیعی به هیچ وجه توصیه نمی‌شود.
در تابستان در زیر آسمان و فضای باز بخوابید و آسمان را نگاه کنید.

شیوه خوابیدن:
طبق نظر حکما خوابیدن نیکو خوابیدن به پهلوی راست رو به قبله است یعنی به گونه ای بخوابید که پهلوی راست و صورت رو به قبله باشد لذا منظور از روبه قبله خوابیدن این است که سر رو به مغرب و پا رو به مشرق قرار گرفته و صورت رو به قبله باشد.
شکل صحیح خوابیدن، حالت جنینی می‌باشد.
خوابیدن رو به قبله باعث می‌گردد تا آهن در مغز نشست نکند و جلوی سکته مغزی را می‌گیرد.
هنگام خوابیدن باید روی شکم را با روانداز مناسب پوشاند و گرم نگه داشت (باعث تجمع حرارت و هضم بهتر غذا می‌شود).
به پشت خوابیدن به ‌علت تجمع ترشحات دِماغی بر منافذ مربوطه موجب عوارض متعدد مانند بی‌خوابی، کابوس، نزله، درد پشت و … می‌شود.
هیچ وقت طاقباز نخوابید چرا که تخلیه ترشحاتی که از مغز ما خارج می‌شود را مختل می‌کند و فرد را مستعد سکته می‌کند.
هیچ وقت در معرض امواج الکترومغناطیسی گوشی موبایل و … نخوابید. توصیه می‌شود گوشی تلفن همراه خود را در هنگام خواب، خاموش کرده یا از محل خواب دوره نمایید.

تذکر:
۱- توصیه می‌شود افرادی که خواب خوبی ندارند و مشکل بی خوابی دارند:
– قبل از خواب دم کرده گل گل گاوزبان و سنبل الطیب میل نمایند.
– قبل از خواب در جای شلوغ حضور داشته باشند و یک دفعه از آن مکان شلوغ خارج شوند و در مکانی تاریک و ساکت استراحت کنند.
– شنیدن صدای آب، صدای باد در برگ درختان یا صدای موسیقی سنتی بسته نگار نیز به آنها کمک می‌کند.
– برای داشتن خواب آرام، نوشیدن دم کرده بهار نارنج بعد از خنک شدن، یک دو ساعت قبل از خواب نیز نافع است. همچنین قرار دادن دستمال معطر با گلاب در کنار بینی توصیه شده است.
۲- خواب زیاد ناشی از افزایش رطوبت مغز است و می تواند به علت افزایش بلغم یا افزایش خون حادث گردد. اگر این خواب در فصل بهار افزایش می‌یابد و در طول روز خمیازه می‌کشید و بدن را کش و قوس می دهید، این مشکل ناشی از افزایش خون است که با حجامت برطرف می‌شود.
اما اگر گرم مزاج نیستید و در خواب آب دهانتان جاری می‌شود و سردی ها باعث اذیت شما می‌شوند باید سردیهایی مثل ماست و دوغ و کاهو را ترک کنید و از ادویه جات مثل دارچین و زنجبیل استفاده کنید. هر روز ۱-۲ ساعت کندر بجوید (توجه کنید جویدن کندر در این مورد موثر است نه بلعیدن آن)